حسن ظن
حسن ظن؛ خوش‌گمانی نسبت به پندار، گفتار و کردار دیگران.
حسن ظن از جمله سفارش‌های دین اسلام است که به‌عنوان عامل رشد و تکامل انسان و جامعه شناخته شده است. بر اساس آموزه‌های دینی، امید و نشاط در زندگی در گرو وجود این فضیلت اخلاقی و دوری از داشتن ظن بد نسبت به دیگران است.
مفهوم‌شناسی
حسن ظن به‌معنای خوش‌گمانی[۱] نسبت به پندار، گفتار و کردار دیگران است.[۲]
اهمیت حسن ظن در آیات و روایات
در آموزه‌های دینی به حسن ظن تأکید فراوانی شده و در قرآن از بدگمانی، نهی شده است.[۳] امام علی همگان را به تفسیر و برداشت نیکو از رفتار و گفتار دیگران، سفارش کرده است.[۴] او حسن ظن را بالاترین مرتبۀ تقوا و مایۀ راحتی و سلامتی تن دانسته و بدگمانی را مایۀ ترس و وحشت معرفی کرده است.[۵]
راهکارهای دستیابی به حسن ظن
از منظر اندیشمندان مسلمان، برخی راهکارهای دستیابی به حسن ظن عبارت‌اند از:
- پرستش نیکوی خداوند؛[۶]
- پرهیز از بدگمانی؛[۷]
- پرهیز از پیش‌داوری؛[۸]
- توجه دائمی به حاضر و ناظر بودن خداوند در همه احوال؛[۹]
- هم‌نشینی با عالمان وارسته؛[۱۰]
- نیکوکاری.[۱۱]
آثار حسن ظن
حسن ظن از جمله عوامل زمینه‌ساز ارتباط سالم با افراد جامعه است که به نوبۀ خود ثمراتی را به‌دنبال دارد:
- حسن نیت؛[۱۲]
- آسان‌گیری؛[۱۳]
- رهایی از گناه؛ [۱۴]
- خو گرفتن با دیگران؛[۱۵]
- سلامتی دین؛[۱۶]
- آرامش دل؛[۱۷]
- گره‌گشایی؛[۱۸]
- کامروایی؛[۱۹]
- کاهش اندوه؛[۲۰]
- جلب محبت؛[۲۱]
- بهشت.[۲۲]
شیوه‌های نهادینه کردن حسن ظن
پژوهشگران علوم دینی برای نهادینه کردن حسن ظن، راهکارهای ذیل را ارائه کرده‌اند:
- تشویق؛[۲۳]
- خیر‌خواهی خالصانه؛[۲۴]
- نداشتن انتظار پاداش؛[۲۵]
- گشاده‌رویی؛[۲۶]
- تغافل؛ [۲۷]
- عذرپذیری؛[۲۸]
- عذرتراشی؛[۲۹]
- راستگویی و پاک‌دلی؛[۳۰]
- اظهار دوستی؛ [۳۱]
- تصدیق عملی؛[۳۲]
- خودداری از سرزنش بسیار؛[۳۳]
- انعطاف‌پذیری.[۳۴]
عوامل پیدایش حسن ظن در خانواده
شناخت اسباب و عواملی که زمینه‌ساز حسن ظن هستند، تأثیر بسزایی در رشدِ فضایل اخلاقی اعضای خانواده دارد و در پیشگیری و رفع اختلافات نقش مؤثری ایفا می‌کند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- بی‌اعتنایی به وسوسه‌های شیطان؛ بر اساس آموزه‌های دین، شیطان دشمن قسم‌خوردۀ انسان است و زن یا مرد تا یقین به وجود امر مکروهی نکرده، نباید به همسر خود بدبین شود و آثار این بدبینی را در زندگی مشترک آشکار سازد.[۳۵]
- هم‌نشینی با خوبان؛[۳۶]
- ثبات شخصیت و اعتماد به نفس؛[۳۷]
- داشتن انتظار بجا؛ کسی که از دیگران توقع بی‌جا دارد، اگر انتظاراتش برآورده نشود به دیگران بدگمان می‌شود.[۳۸]
پیامدهای نبود حسن ظن در خانواده
مرد و زنی که دارای حسن ظن هستند و رفتارهای همسر خود را به بهترین وجه توجیه می‌کنند، به نوعی خود را نسبت به تهمت، تجسس و غیبت ایمن می‌کنند و به این ترتیب زمینۀ بروز ناهنجاری‌های اخلاقی و عواملی را که سبب سردی روابط خانوادگی می‌شود از بین می‌برند و با فراهم کردن لوازم جلب محبت همسر و سایر افراد خانواده، آرامش و آسایش را در محیط خانواده جاری می‌کنند. در مقابل زن و شوهری که نسبت به‌هم بدبین هستند علاوه بر آثار منفی اخروی، پیامدهای منفی دنیوی را برای زندگی مشترک خود به ارمغان می‌آورند.[۳۹] برخی از این پیامدها عبارت‌اند از:
- انزوا و غربت؛ کسی که بدگمان است همواره گوشه‌گیر و منزوی است، از معاشرت با دیگران ناخرسند بوده و همواره اندوهناک است. به گمان خود این تنهایی برای او بهتر است؛ حال آنکه این گمان نیز نتیجه بدگمانی است.[۴۰]
- ناامنی روانی؛ سوء ظن سبب حساسیت‌های بی‌جا و غیرمنطقی می‌شود. شخص بدگمان همواره در کمین حوادث تلخ است و حرکات و رفتارهای دیگران را با دید بدِ خود تفسیر می‌کند. چنین فردی به دلیل اضطراب حاصل از بدگمانی در مقابله با حوادث ناتوان و ضعیف است و از کسی کمک نمی‌گیرد و اگر کسی قصد کمک به آنها را داشته باشد، اضطراب او بیشتر می‌شود.[۴۱]
- سلب امنیت از خانواده؛ بدگمانی آرامش و امنیت را از اعضاء خانواده سلب می‌کند و استرس و اضطراب را به‌دنبال داشته، موجب بروز رفتارهای پرخطر در فرزندان و کمبود محبت می‌شود.[۴۲]
- بی‌اعتمادی به دیگران؛ از جمله عناصر مهم در زندگی مشترک، وجود اعتماد بین زن و شوهر است. اعتماد بین زن و شوهر از نوع اعتماد نسبی است. اعتماد همراه با تأمل و تعقل، سبب استحکام و استمرار خانواده می‌شود و زمینۀ انس و محبت بین همسران را فراهم می‌کند.[۴۳]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه صداقت.
- ↑ لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، 1376ش، ص229.
- ↑ سورۀ حجرات، آیه 12.
- ↑ کلينى، الكافي، 1429ق، ج4، ص94.
- ↑ لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، 1376ش، ص423 و 227 و 456.
- ↑ ورام، مجموعة ورّام، 1410ق، ج1، ص52.
- ↑ پاينده، نهج الفصاحة، 1382ش، ص416.
- ↑ سورۀ کهف، آیات 59-82.
- ↑ سورۀ بقرة، آیه 115.
- ↑ کلينى، الكافي، 1429ق، ج1، ص61.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج33، ص602.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج5، ص162.
- ↑ لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، 1376ش، ص451.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج3، ص390.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج5، ص442.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج3، ص384.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج3، ص384.
- ↑ سورۀ فاطر، آیات 34-35.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج4، ص554.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج3، ص385.
- ↑ سورۀ کهف، آیه 6.
- ↑ آمدى، غرر الحكم و درر الكلم، 1410ق، ج5، ص298.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، 1415ق، ج4، ص244.
- ↑ ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، 1413ق، ج4، ص391.
- ↑ سورۀ شعراء، آیه 109-180.
- ↑ سورۀ احزاب، آیه 21.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج46، ص289.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج18، ص28.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج10، ص100.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج74، ص181.
- ↑ راوندی، النوادر، 1407ق، ص111.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج77، ص417.
- ↑ لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، 1376ش، ص517.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج74، ص168.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، ص163.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج71، ص197.
- ↑ سورۀ نور، آیه 12.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار، 1396ش، ص76.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار، 1396ش، ص78.
- ↑ مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج77، ص213.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار، 1396ش،ص79.
- ↑ قمی، منتهی الامال، [بی‌تا]، ص156.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار، 1396ش، ص82.
منابع
قرآن
- ابن‌بابویه قمی، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
- پاينده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران، [بی‌نا]، چاپ چهارم، 1382ش.
- آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم، قم، [بی‌نا]، چاپ دوم، 1410ق.
- حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ بیست و یکم، 1396ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 24 بهمن 1401ش.
- راوندی، فضل‌الله بن حسن، النوادر، بیروت، دار الحدیث، 1407ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی ، 1415ق.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تهران، حاتم، [بی‌تا].
- کلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، قم، دارالحديث، 1429ق.
- لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، 1376ش.
- مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بيروت، [بی‌نا]، چاپ دوم، 1403ق.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، [بی‌نا]، 1381ق.
- ورام، مسعود بن عيسى، مجموعة ورّام، قم، [بی‌نا]، چاپ اول، 1410ق.