حمام سلطان امیر احمد

حمام سلطان امیر احمد؛ حمامی تاریخی با معماری و تزئینات سنتی در کاشان.

حمام امیر سلطان احمد حمامی تاریخی در کاشان است. قدمت تاریخی این حمام به دوران سلجوقیان و قاجار بر می‌گردد. معماری و تزئینات خاص این حمام، هنر معماری، ذوق و سلیقۀ معماران ایرانی را نشان می‌دهد. حمام سلطان امیر احمد در محله‌ای تاریخی به نام محله سلطان امیر احمد واقع شده است. از جمله ویژگی‌های برجستۀ این مکان، استفاده ازکاشی‌های آبی فیروزه‌ای و زرفام و گچ‌بری‌های هفت لایه‌ای آن است. این حمام در سال ۱۳۵۵ش در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

نام‌گذاری

به‌دلیل مجاورت این حمام با امامزاده‌ای از نوادگان امام جواد، نام آن را حمام سلطان امیر احمد نهاده‌اند.

جغرافیا

حمام سلطان امیر احمد در خیابان علوی و کوچه مسجد سلطان امیر احمد شهر کاشان قرار دارد و دارای مساحتی به وسعت 1102 متر مربع است.

تاریخچه

حمام سلطان امیر احمد، سازه‌ای تاریخی است که بر اساس کاوش‌های صورت گرفته و آثار به‌دست ‌آمده در زلزله سال ۱۱۵۰ش، قدمت آن به‌دوران سلجوقیان بازمی‌گردد؛ اما قدمت سربینه حمام مربوط به به دورۀ قاجار است. برخی معتقدند که حمام فعلی سلطان امیر احمد در زمان قاجاریه و در سال ۱۲۹۲ق بر روی خرابه‌های حمام قدیمی ساخته شده و حمام کوچکی به مجموعه‌ آن اضافه شده است.

ویژگی

از جمله ویژگی‌های حمام تاریخی سلطان امیر احمد عبارت‌اند از:

1. گچ‌بری‌ها و آهک‌بری‌های به‌کار رفته در محوطۀ داخلی این حمام؛
2. معماری خاص و استفاده از کاشی‌های طلایی و آبی در ساخت این حمام تاریخی؛
3. سقف‌های طاقی، نقاشی‌های دیواری و شیشه های عدسی محدب؛
4. تأمین آب حمام از دو چاه و انتقال آن با لوله‌های سفالین به قسمت‌های مختلف حمام.

معماری

محله سلطان امیر احمد کاشان با بافتی سنتی دارای معماری بومی و سنتی خاص است. معماری این بنا با ترکیبی از سقف‌های طاق‌دار و موزاییک است. نوع معماری و طراحی خاصی این بنای تاریخی هنر‌دست معماران قدیم را نشان می‌دهد. این حمام دارای دو حمام کوچک و بزرگ است که فضای داخلی آن متشکل از اتاق نظافت، تون، گربه‌رو (چپیله)، دستک، برف‌انداز، هشتی، راهرو‌های ارتباطی، سربینه، سرما‌خوان، گرما‌خوان، صفه شاه‌نشین، خزینه، سرویس‌های بهداشتی و دو حلقه چاه آب است. فضای اصلی این حمام را سربینه و گرم‌خانه تشکیل می‌دهند.

1. سربینه: فضای اول و اصلی حمام را بینه یا سربینه می‌گویند. این مکان، رختکن و جای آماده‌شدن برای استحمام یا خروج از حمام است. سربینه فضایی وسیع به شکل هشت ضلعی فضای اصلی این حمام را سربینه و گرم‌خانه تشکیل می‌دهند. به همراه یک استخر هشت ضلعی در مرکز آن است. فضای داخلی این قسمت با کاشی‌های فیروزه‌ای و طلایی، گچ بری، آجر‌کاری و همچنین نقاشی‌های هنری تزئین شده است. <[ref> 4807-sultan-amir-ahmed-bathhouse . «حمام سلطان امیر احمد کاشان»، وب‌سایت لست سکند، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.] </ref> در سقف سربینه، عبارت لا اله الا الله (جهت قبله) قابل رؤیت است.
2. گرم‌خانه: این مکان فضایی ساده‌تر از بینه، محل شستشو و تطهیر بدن است و دارای گوشه‌هایی برای نشستن است. در مجاورت گرم‌خانه، خزینه آب گرم و حوض آب سرد و فضا‌هایی خصوصی‌تر برای استحمام قرار دارد. گرم‌خانه و سر‌بینه توسط دالانی پر‌پیچ‌و‌خم به هم متصل شده است. این راهرو میزان جابه‌جایی گرما و رطوبت را بین این دو فضا به حداقل می‌رساند.

روشنایی گرم‌خانه از نور‌گیر‌های سقفی تأمین می‌شود. جنس دیوار گرم‌خانه تا یک متر از کاشی و مابقی دیوار تا سقف حمام، آهک‌بری با ملات ساروج است.

مرمت و بازسازی

حمام سلطان امیر احمد با کمک‌ هیئت امنای مرمت و بازسازی بنا‌های تاریخی کاشان، توسط شهرداری کاشان خریداری شد و پروژۀ بازسازی آن در سال ۱۳۷۵ش به سرپرستی مهندس مهدی هوشمندی‌نژاد و همکاران وی صورت گرفت.

کارکرد

حمام سلطان امیر احمد با وسعت زیاد سربینۀ آن علاوه بر اینکه محل استحمام بوده، محلی برای گرد‌همایی افراد، تبادل نظر، حل مسایل زندگی و حتی عبادت نیز بوده است. حمام سلطان امیر احمد برای مدتی به‌ سفره‌خانه و قهوه‌خانه سنتی تغییر کاربری داد. امروزه این حمام به موزۀ تاریخی تبدیل شده است.

جاذبه‌های گردشگری

حمام سلطان امیر احمد هر ساله میزبان علاقه‌مندان به بنا‌های تاریخی، پژوهشگران و محققان بسیاری در داخل و خارج از کشور است. در اطراف این حمام جاذبه‌های گردشگری دیگری مانند حمام باغ فین، حمام گذرنو، حمام عبدالرزاق خان، حمام محتشم و غیره نیز در شمار حمام‌های تاریخی‌ این شهر قرار می‌گیرند. همچنین خانه بروجردی‌ها، خانه عباسیان و خانه طباطبایی‌ها نیز از دیگر آثار تاریخی گردشگری این منطقه به شمار می‌روند.

مسیر دسترسی

برای سفر و بازدید از حمام سلطان امیر احمد می‌توان در شهر کاشان با عبور از محلۀ سلطان امیر احمد، خیابان علوی و کوچۀ سلطان امیر احمد به این حمام تاریخی رسید.

 

منابع

• «حمام سلطان امیر احمد»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «حمام سلطان امیر احمد کاشان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «حمام تاریخی سلطان امیر احمد» وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
• «حمام سلطان امیر احمد، حمامی تاریخی در کاشان»، وب‌سایت الی گشت، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «حمام سلطان امیر احمد کاشان»، وب‌سایت لست سکند، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
• «حمام سلطان امیر احمد یکی از قشنگ ترین حمام‌های ایران»، وب‌سایت جاذبه‌ها، تاریخ بازدید: 1 آبان 1401ش.
• شکوه فر، مهدی و نیلی، رعنا، «بررسی ساختار سنتی و معماری بومی کاشان (مطالعه موردی: محله سلطان میر احمد کاشان)»، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، 1394ش.
• عالی، حسین و سلطانی، معصومه، «بررسی وتوصیف معمارانه حمام سلطان امیر احمد کاشان با تکیه بر گونه‌شناسی معمارانه نمونه‌های مشابه»، دومین کنگره بینالمللی افق‌های جدید در معماری و شهرسازی با رویکرد توسعه و فناوری، 1394ش.