ذرت
ذرت؛ گیاهی از تیره غلات، دارای میوه‌ای حاوی دانه‌های کوچک زرد رنگ.
ذرت، گیاهی از تیره گندمیان با ساقه‌های استوانه‌ای ضخیم[۱] و برگ‌های پهن و بلند است[۲] که ارتفاع آن به حدود ۵/۳ الی ۴ متر می‌رسد. میوه آن بسیار بزرگ و دارای دانه‌های خوراکی زرد یا قهوه‌ای منظم و پیوسته است که دور یک محور ضخیم با نام «رافل» قرار گرفته‌اند.[۳] ذرت واژه‌ای فارسی است. از نام‌های دیگر آن می‌توان به خَندَروس، حنطه رومی، جوار، ذرت مکه، گندم مکه، خالاون و کاکل اشاره کرد.[۴] برخی منابع به ذرت گلیم‌شوی می‌گویند؛ زیرا پشم را کاملا تمیز می‌کند.[۵] در نواحی مختلف ایران، نام‌های متفاوتی برای ذرت استفاده می‌شود. در شیراز به آن زرت،[۶] در لرستان ذُرات،[۷] در مازندران کوگنِم،[۸] در گیلان بابا گندم و مکابج،[۹] در آذربایجان مَکَه[۱۰] و در کردستان گنمه‌شامی می‌گویند.[۱۱] ذرت دارای ۵۸ درصد آمیدون، ۱۰ درصد مواد پروتئیک و ۵ درصد مواد چرب است.[۱۲]
ذرت در فرهنگ ایرانیان
ذرت در جشن‌های ایران باستان نماد سرسبزی و برکت بوده است. هنگام فرارسیدن نوروز، در ساعات نخستین روز، مردی خوش‌شگون در مقابل پادشاه سفره‌ای می‌گسترد و در آن انواع غلات و حبوبات مانند ذرت، جو و عدس قرار می‌داد. فرد از روی این مواد به پیشگویی پرداخته و برای پادشاه سلطنت ابدی آرزو می‌کرد.[۱۳] اگر آغاز سال در روز شنبه بود، محصول ذرت و جو آن سال پربارتر می‌شد.[۱۴] در نواحی ترک‌نشین ایران، مردم در جشن «چاچار» یا «خدر نبی» یا «کرداغلو» از ۱۷ نوع مواد خوراکی از جمله ذرت، تخم هندوانه، تخم خربزه و قاووت استفاده می‌کنند؛[۱۵] مردم بر این باورند که در این شب‌ها حضرت خضر و الیاس به خانۀ آن‌ها می‌آیند. مردم با خواندن اشعاری، قاووت را در مجمعی قرار داده و روی رختخواب‌های پیچیده شده در چادر شب با نام «یوک» قرار می‌دهند تا خضر نبی روی آن‌ها دست گذاشته و آن‌ها را با برکت کند.[۱۶] مردم ماکو در آخرین چهارشنبه ماه بهمن، عید «خدیر نبی» را جشن گرفته و با ذرت، گوشت و نخود، حلیم می‌پزند.[۱۷] در بسیاری از نقاط ایران جهت تهیه سبزه سفره هفت‌سین علاوه بر گندم و جو از ذرت نیز استفاده می‌شود.[۱۸] مردم گیلان معتقدند اگر کشاورز هنگام کاشت ذرت بخندد، دانه‌های بلال به‌صورت یکی‌درمیان به‌وجود خواهند آمد.[۱۹]
ذرت در طب قدیم
منابع طب قدیم، ذرت یا خندروس را به دو نوع سیاه و سفید تقسیم کرده‌اند.[۲۰] ذرت سفید طبع سرد داشته[۲۱] و قابض است. ضماد آن جهت سردرد، گردن‌درد و انواع ورم‌ها مفید است.[۲۲] جوشانده برگ و ریشه ذرت جهت درمان ترشحات ادراری، جوشانده چوب وسط آن جهت درمان درد معده و شکم و بندآوردن خون‌ریزی بینی[۲۳] و روغن آن جهت درمان بیماری‌های قلبی، حساسیت‌های پوستی، کاهش چربی خون و لاغری مفید هستند.[۲۴]
ذرت در غذا
به ذرت کباب شده «بلال» گفته می‌شود.[۲۵] برای تهیه بلال از ذرت‌های شیری با نام «شیربلال» استفاده می‌کنند. ذرت پس از کبابی شدن در آب‌نمک قرار می‌گیرد. پختن بلال از مشاغل تابستانه بوده و به کسی که بلال می‌فروشد «بلالی» گفته می‌شود. بلالی با خواندن اشعاری درباره بلال سعی در جلب نظر مشتریان دارد. از آرد دانه‌های ذرت در تهیه نان و آش استفاده می‌شود. یکی از تنقلات معروف تهیه شده از ذرت، «پف‌فیل» است. جهت تهیه پف‌فیل، دانه‌های ذرت را در آب و نمک قرار می‌دهند تا خیس بخورند. سپس آن‌ها را روی حرارت قرار داده تا ترکیده و پف کنند.[۲۶] در بلوچستان، دانه‌های خشک‌شده ذرت را همراه با شن نخودی در تابه حرارت می‌دهند. سپس شن‌ها را جدا کرده و ذرت را با نمک میل می‌کنند.[۲۷]
ذرت سومین منبع غذایی گیاهی در جهان است؛ اما از نظر ارزش غذایی نسبت به سایر غلات پایین‌تر است. رژیم‌های غذایی که ذرت در آن غالب است می‌تواند منجر به پلاگرا (بیماری ناشی از کمبود نیاسین) شود. ذرت سرشار از فیبر غذایی و آنتی اکسیدان است. آرد ذرت فاقد گلوتن بوده و نمی‌توان از آن به‌تنهایی در تهیه نان استفاده کرد. در آمریکای لاتین برای تهیه ماسا (نوعی خمیر مورد استفاده در بسیاری از غذاها) از آرد ذرت استفاده می‌شود. روغن ذرت به دلیل طعم مناسب و رنگ روشن آن ارزشمند بوده و به میزان فراوان در غذا استفاده می‌شود. این روغن حاوی کلسترول کمی است.[۲۸]
اهمیت اقتصادی ذرت
ذرت دانه‌ای، مهم‌ترین نهاده در تولید گوشت مرغ محسوب می‌شود و در تامین امنیت غذایی موثر است.[۲۹] افزایش قیمت جهانی ذرت باعث افزایش محسوس شاخص‌های فقر و به ویژه شاخص‌های شکاف و شدت فقر می‌شود.[۳۰]
کاربردهای صنعتی ذرت
ذرت ارزان‌ترین و خالص‌ترین منبع تولید مواد آلی در صنعت است. این ماده در تولید نشاسته خوراکی، نشاسته خوراک دام، شربت قند و روغن استفاده می‌شود. از ساقه و برگ ذرت در صنعت کاغذسازی استفاده می‌شود.[۳۱] شربت ذرت ماده‌ای است که از نشاستة ذرت به‌دست می‌آید. از این ماده به‌عنوان حجم‌دهنده و شیرین‌کننده در مواد غذایی و صنعت نفت استفاده می‌شود. از روغن ذرت در تولید صابون، رنگ، جوهر و حشره‌کش‌های خاص استفاده می‌شود. ذرت همچنین در تولید زغال‌چوب و حلال‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۳۲]
تولید و واردات ذرت در ایران
ایران جزو ۱۵ کشور برتر تولیدکنندة لبنیات است و به میزان بالایی از نهاده‌های دامی نیاز دارد.[۳۳] بخش مهمی از نهاده‌های دامی را ذرت تشکیل می‌دهد. در ایران، سالانه حدود ۱میلیون و ۲۰۰،۰۰۰ تن ذرت تولید می‌شود. در سال 1399ش، سطح زیر کشت ذرت دانه‌ای ۱۳۸ هزار هکتار و سطح زیر کشت ذرت علوفه‌ای ۲۲۰ هزار هکتار بوده است. حدود ۹۰ درصد ذرت دانه‌ای ایران از خارج کشور، تهیه می‌شود.[۳۴]
پانویس
- ↑ میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۵۴-۳۴۶.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ذرت.
- ↑ گل‌گلاب، گیاه‌شناسی، ۱۳۲۶ش، ص۲۹۶.
- ↑ ابومنصور موفق هروی، الابنیة عن حقائق الادویة، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۷؛ حاجی‌زین عطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۲.
- ↑ کاسانی، ترجمه کهن فارسی الصیدنۀ بیرونی، ۱۳۵۸ش، ص۴۲.
- ↑ حاجی‌زین عطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۷۹.
- ↑ عسکری‌عالم، فرهنگ واژگان (لری و لکی)، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۹.
- ↑ فرهنگ واژگان تبری، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۱۷۲۰.
- ↑ پورداود، هرمزدنامه، ۱۳۳۱ش، ص۱۴۲.
- ↑ پورداود، هرمزدنامه، ۱۳۳۱ش، ص۱۴۳.
- ↑ شرفکندی، فرهنگ کردی-فارسی، ۱۳۶۹ش، ص۷۱۶.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه ذرت.
- ↑ المحاسن و الاضداد، [بی‌تا]، ص۲۷۷.
- ↑ فاضل هروی، ارشاد الزراعة، ۱۳۴۶ش، ص۷۱.
- ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۵۴ش، ج۲، ص۶.
- ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۵۴ش، ج۲، ص۴۱.
- ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ۱۳۵۴ش، ج۲، ص۱۳۱.
- ↑ سعیدی، فرهنگ مردم میناب، ۱۳۶۱ش، ص۳۶۱.
- ↑ پاینده لنگرودی، آیین‌ها و باورداشت‌های گیل و دیلم، ۱۳۵۳ش، ص۳۲۱.
- ↑ حاجی‌زین عطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۷۹.
- ↑ ابن‌سینا، قانون، ۱۳۷۰ش، ج۲، ص۳۴۹.
- ↑ حاجی‌زین عطار، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۴و۱۸۰.
- ↑ میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ میرحیدر، معارف گیاهی، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۴۶و۳۴۹.
- ↑ آشپزباشی، سفره اطعمه، ۱۳۵۳ش، ص۷۴.
- ↑ عسکری‌عالم، فرهنگ عامه لرستان، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۴۶.
- ↑ ناصری، فرهنگ مردم بلوچ، ۱۳۵۸ش، ص۱۷۷-۱۷۸.
- ↑ انگورانی، «تکنولوژی تولید ذرت»، سایت پوپونیک.
- ↑ «اهمیت تولید ذرت در امنیت غذایی کشور»، سایت ایانا.
- ↑ طاهری، «تحلیل آثار رفاهی تغییر قیمت جهانی ذرت»، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۹.
- ↑ «انواع کاربردها و خواص ذرت»، سایت ایکورن.
- ↑ انگورانی، «تکنولوژی تولید ذرت»، سایت پوپونیک.
- ↑ «ظرفیت تولید بالای نهاده‌های دامی در کشور»، سایت دنیای اقتصاد.
- ↑ «اهمیت تولید ذرت در امنیت غذایی کشور»، سایت ایانا.
منابع
- آشپزباشی، علی‌اکبر، سفره اطعمه، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۳ش.
- ابن‌سینا، قانون، به‌ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش.
- ابومنصور موفق هروی، الابنیه عن حقائق الادویه، به‌تحقیق احمد بهمن‌یار و حسین محبوبی اردکانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۱ش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۴ش.
- «انواع کاربردها و خواص ذرت»، سایت ایکورن، تاریخ بازدید: ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
- انگورانی، هومن، «تکنولوژی تولید ذرت»، سایت پوپونیک، تاریخ بازدید: ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
- «اهمیت تولید ذرت در امنیت غذایی کشور»، سایت ایانا، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۳۹۹ش.
- پایندۀ لنگرودی، محمود، آیین‌ها و باورداشت‌های گیل و دیلم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۵۳ش.
- پورداود، ابراهیم، هرمزدنامه، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۳۱ش.
- حاجی زین عطار، علی، اختیارات بدیعی (قسمت مفردات)، به‌تحقیق محمد‌تقی میر، تهران، شرکت داروئی پخش رازی، ۱۳۷۱ش.
- سعیدی، سهراب، فرهنگ مردم میناب، تهران، ائلشن، ۱۳۶۱ش.
- شرفکندی، عبدالرحمن، فرهنگ کردی-فارسی، تهران، سروش، ۱۳۶۹ش.
- طاهری، فرزانه و موسوی، نعمت‌الله، «تحلیل آثار رفاهی تغییر قیمت جهانی ذرت»، فصل‌نامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، س۱۰، شماره ۳۶، ۱۳۸۹ش.
- «ظرفیت تولید بالای نهاده‌های دامی در کشور»، سایت دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۷ بهمن ۱۴۰۰ش.
- عسکری‌عالم، علی‌مردان، فرهنگ عامه لرستان، خرم‌آباد، افلاک، ۱۳۸۵ش.
- عسکری‌عالم، علی‌مردان، فرهنگ واژگان (لری و لکی)، خرم‌آباد، افلاک، چ۱، ۱۳۸۴ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
- فاضل هروی، قاسم بن یوسف، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
- فرهنگ واژگان تبری، به‌تحقیق جهان‌گیر نصری اشرفی، تهران، احیاء کتاب، ۱۳۸۱ش.
- کاسانی، ابوبکر، ترجمه کهن فارسی الصیدنه بیرونی، به‌تحقیق منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۵۸ش.
- گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش.
- المحاسن و الاضداد، منسوب به عمرو بن بحر جاحظ، بیروت، دار مکتبه العرفان، [بی‌تا].
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
- میرحیدر، حسین، معارف گیاهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- ناصری، عبدالله، فرهنگ مردم بلوچ، تهران، لامبرت، ۱۳۵۸ش.