قاووت

قاووت؛ خوراک مقوی و سوغات معروف کرمان.

قاووت یا قوّتو از سوغاتی‌های سنتی شهرستان‌های سیرجان، بم و کرمان است. این خوراکی پر خاصیت که به بمب انرژی هم معروف است، به‌صورت پودری تهیه می‌شود و نوعی شیرینی به‌حساب می‌آید و در طعم‌های مختلفی تهیه می‌شود.

واژه‌شناسی

قاووت واژه‌ای ترکی است و در لغت‌نامۀ دهخدا به مخلوطی از حبوبات آرد‌شده به‌همراه شیرینی خشک معنی شده است. قاووت در مناطق مختلف ایران، گویش‌های مختلفی دارد. در لهجۀ کرمانی به آن قووِتو می‌گویند و در لهجه‌های دیگر قُوَّتو، قُویت و قُبیت و در لهجۀ چهاردولی هم به آن قاویت می‌گویند.

تاریخچه

بر اساس یافته‌های کارشناسان، قدمت قاووت به قرن هفتم هجری بازمی‌گردد. زنان کرمانی از این پودر در عیدها و مراسم‌هایی مانند ماه رمضان، عید نوروز و همچنین برای زنان زایمان‌کرده، استفاده می‌کردند. آنها معتقد بودن، قاووت مقاومت بدن آنها را در برابر گرسنگی افزایش می‌دهد. همچنین با مخلوط‌ کردن قاووت با زردۀ تخم‌مرغ و شیر و مالیدن آن به پیشانی، باور داشتند که قدرت‌شان برای روزه گرفتن بیشتر می‌شود.

ترکیبات

تصویری از قاووت پسته‌ای

قاووت انواع مختلفی دارد و بسته به نوع آن، از مخلوط شدن چندین بذر، مغزی‌جات و برخی گیاهان دارویی تهیه می‌شود. در تهیۀ آن، بعضی از مواد، بو داده می‌شوند و سپس با بقیۀ مواد از جمله شکر مخلوط شده و آسیاب می‌شوند. این خوراکی بسته به موادی که در تهیۀ آن به‌ کار می‌رود طعم‌های مختلفی دارد.

معروف‌ترین قاووت متعلق به کرمان است و برای تهیۀ آن از قهوه، شکر، نخم خرفه، دانۀ خشخاش، بذر جو، بذر کتان، گشنیز، شاه‌دانه، سیاه‌دانه، هل باد، هل رسمی، موردانه، کنجد، بذر کاهو و فلفل سیاه استفاده می‌شود و رنگ آن قهوه‌ای است. برای تهیۀ قاووت از مواد دیگری مانند گندم، دارچین، تخم خربزه، زنجبیل، مغز پسته، نخودچی و میخک درختی نیز استفاده می‌شود. قاووت «چهل‌گیاه» از سایر قاووت‌ها کامل‌تر و مغذی‌تر است و از گیاهان دارویی بیشتری در آن استفاده شده است.

قاووت در انواع مختلفی مانند قاووت چهل‌گیاه، پسته، کنجد، خشخاش، قهوه، نخود، هل و خُرفه تهیه و تولید می‌شود که هرکدام طعم و خاصیت ویژه‌ای دارند.

روش مصرف

قاووت به‌صورت خشک مصرف می‌شود؛ اما می‌توان آن را با آب، چای، شیر و قهوه هم استفاده کرد. قاووت به‌عنوان صبحانه و یا میان‌وعده در طول شبانه‌روز استفاده می‌شود.

خواص

قاووت به‌دلیل داشتن اسیدهای چرب غیر اشباع و خاصیت ضد اکسایشی و همچنین داشتن انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی، نقش مهمی در سلامت بدن ایفا می‌کند. از مهم‌ترین خواص قاووت می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• انرژی‌زا است و خستگی جسمی و ذهنی را از بین می‌برد.
• برای زنان باردار و شیرده بسیار مفید است و در رشد جنین هم اثرات مطلوبی دارد.
• موجب استحکام استخوان‌ها می‌شود و در درمان پا درد و کمر درد هم مؤثر است و از پوکی استخوان‌ها جلوگیری می‌کند.
• برای کاهش دردهای قاعدگی زنان مؤثر است.
• ضعف جسمی سالمندان را کاهش می‌دهد و همچنین از بیماری آلزایمر در سالمندان پیشگیری می‌کند.
• در رشد جسمی و ذهنی کودکان مؤثر است.
• سبب تقویت سیستم ایمنی بدن، اعصاب، حافظه، چشم و سیستم گوارش می‌شود.
• از ریزش مو و ابرو جلوگیری می‌کند و بی‌خوابی و سرگیجه را از بین می‌برد.
• موجب افزایش قدرت در ورزشکاران شده و قوای جنسی را در زنان و مردان افزایش می‌دهد.
• سبب از بین رفتن کم‌خونی شده و از کمبود آهن در بدن جلوگیری می‌کند.

ضرر

زیاده‌روی در مصرف قاووت، ممکن است سبب افزایش وزن شود یا به‌دلیل طبع گرمی که دارد موجب ایجاد جوش و آکنه شود. بعضی افراد هم ممکن است به مادۀ غذایی خاصی حساسیت داشته باشند که باید قبل از مصرف قاووت، آن را در نظر داشته باشند.

قاووت مرغوب

قاووت مرغوب نباید بوی کهنگی و ماندگی بدهد و مزۀ غیرطبیعی داشته باشد. همچنین شیرینی آن نباید زیاد باشد و بوی آرد ندهد. در مواد قاووت نباید شن، سنگ‌ریزه و مواد غیر بهداشتی دیگری وجود داشته باشد.

شرایط نگهداری

قاووت باید در مکان خشک و خنک نگهداری شود و برابر نور مستقیم خورشید قرار نگیرد.

جایگاه قاووت در بین ایرانیان

قاووت جایگاه ویژه‌ای در میان مردم کرمان دارد. آنها همیشه از مهمان‌های خود با قاووت پذیرایی می‌کنند. در این منطقه برای تقویت زنان تازه زایمان‌کرده از قاووت استفاده می‌کنند و همچنین از مهمانان خود در شب ششم تولد نوزاد با قوتو پذیرایی می‌کنند. در شهرهای استان آذربایجان، اردبیل، زنجان و همدان در فصل زمستان، مراسمی زنانه به‌نام خدیر نبی برگزار می‌شود که در این مراسم، قاووت نماد باروری است و معتقدند خضر نبی قاووت را متبرک کرده و آن را با نیت برآورده شدن حاجت‌شان استفاده می‌کنند.

منابع

• «آشنایی با خواص بی‌نظیر قاووت چهل گیاه + طرز تهیه قاووت»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 11 دی 1401ش.
• اخوان، حمیدرضا، «ارزش تغذیه‌ای، محتوای ترکیبات فنولیک و خاصیت ضداکسایشی نمونه‌های متداول قاووت (سوغات سنتی کرمان/ ایران)»، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، دورۀ 23، شماره 6، 1395ش.
• «افزایش قیمت و کاهش تقاضای «قاووت»»، وب‌سایت دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1400ش.
• «انواع قاووت و خواص درمانی آن»، وب‌سایت مجله تصویر زندگی، تاریخ بازدید: 11 دی 1401ش.
• جعفری، محمد، «خضر»، وب‌سایت مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 12 بهمن 1398ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 11 دی 1401ش.
• «رمضان با بوی قُوَتو در كرمان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1397ش.
• رمضانی، وحید، «خواص قاووت»، وب‌سایت ریوک، تاریخ درج مطلب: 10 شهریور 1400ش.
• «قاووت چیست و چه خواصی دارد؟»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 11 دی 1401ش.
• «قوتو کرمان»، وب‌سایت بیشترین‌ها، تاریخ بازدید: 11 دی 1401ش.
• «قوتو (قاووت)؛ معجون مقوی برای همه سنین»، وب‌سایت مرهم طب، تاریخ بازدید: 11 دی 1401ش.