سالمندان

سالمندان؛ افرادی که با ظهور نشانه‌های پیری، توانایی جسمی، روحی و ذهنی آنها کاهش می‌یابد.

سالمندان در برهه‌ای از زندگی خود با کاهش توانایی جسمی، روحی و ذهنی، استقلال خود را از دست می‌دهند و نیازمند مراقبت‌های ویژه از طرف اعضای خانواده و اطرافیان می‌شوند. تکریم سالمندان در آموزه‌های اسلام نیز مورد توجه است. امروزه از برخی سالمندان، در مراکز ویژه، نگهداری می‌شود.

مفهوم‌شناسی

برخی، بازنشستگی یا رسیدن به 60 سالگی را شاخص سالمندی دانسته‌اند؛ برخی دیگر معتقدند سالمندی سن مشخصی ندارد؛ زیرا سن افراد نشان از نوع عملکرد و کفایت آنها در انجام امور زندگی نیست. از منظر سازمان بهداشت جهانی، سالمند، فردی است که سن 65 سال و بالاتر داشته باشد. جامعه‌شناسان به فردی سالمند می‌گویند که به‌دلیل پیری، نقش اجتماعی و مشارکت او در امور جامعه کاهش پیدا کرده است.

نشانه‌های سالمندی

سالمندی دوره‌ای از زندگی افراد است که مانند سن بلوغ تغییرات زیادی را در افراد ایجاد می‌کند. عوامل متعددی در سرعت ایجاد سالمندی در انسان مؤثر است مانند ژنتیک، تغذیه و بهداشت. از جمله نشانه‌های مهم سالمندان، تغییرات جسمی مانند کاهش قدرت بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و کاهش قدرت بدنی است. کارشناسان معتقدند ظهور واکنش‌های دیگری در افراد مانند نازک‌ و سفید‌شدن موی سر، کاهش زمان خواب، حساسیت به دما، کاهش حجم چربی و عضله بدن و هویدا شدن چین و چروک از نشانه‌های ورود افراد به سن سالمندی است.

جایگاه سالمندان در آموزه‌های اسلام

سالمندان در اسلام دارای جایگاه ارزشمندی هستند و آموزه‌های اسلامی همواره بر توجه به حرمت افراد مسن و تکریم آنها، تأکید کرده است. قرآن‌کریم پس از پرستش خداوند، احسان به پدر و مادر را به انسان خاطرنشان کرده و از او می‌خواهد که با والدین خود با بی‌احترامی یا فریاد‌زدن صحبت نکند. همچنین در روایات متعددی به اهمیت جایگاه سالمندان اشاره شده و از بی‌احترامی نسبت به آنها منع شده است.

نیازمندی‌ها سالمندان

سالمندان، نیاز‌های ویژه‌‌ای دارند؛ تغذیه صحیح، تحرکات بدنی مناسب، مراقبت‌های جسمی، وسایل کمک‌کننده در بهبود و افزایش تحرک سالمندان مانند عصا، واکر و صندلی چرخ‌دار، مراقبت‌های پزشکی و درمان بیماری‌های مختلف چشمی، دهان و دندان، روانی و فیزیوتراپی، از نیازمندی‌های جسمی سالمندان است. همچنین آلزایمر، استرس (اضطراب) و ترس از مرگ و افسردگی، سلامت روحی سالمندان را تهدید می‌کند. در این شرایط سالمندان نیازمند توجه بیشتر و تأمین نیاز‌های عاطفی و احساسی از طرف جامعه، خانواده و فرزندان هستند.

چالش‌های سالمندی

کارشناسان معتقدند در کنار نیازمندی‌، سالمندان در این دوره از زندگی با چالش‌های زیر رو‌به‌رو هستند:

1. افزایش مشکلات روحی و جسمی؛
2. کاهش قدرت بدنی و افزایش بی‌خوابی؛
3. فراموشی و ایجاد اختلال در حافظۀ کوتاه‌مدت؛
4. بروز حس تنهایی به‌دنبال مرگ همسر و ازدواج فرزندان؛
5. بیکاری و افزایش اوقات فراغت؛
6. از کار افتادگی و کاهش درآمد.

انتظارات سالمندان

کارشناسان معتقدند سالمندان به‌دلیل کاهش توان بدنی و بروز برخی عوارض جسمی و روحی، از فرزندان و اطرافیان خود برخی انتظارات را دارند، مانند احترام به شأن و جایگاه در خانواده، مراقبت جسمانی، تأمین نیاز‌های بهداشت فردی سالمندان و حمایت اجتماعی. همچنین حمایت روحی و احساسی از سالمندان و حفظ استقلال و حریم شخصی آنها، سبب بروز حس امنیت و اهمیت در آنها می‌شود. این امر سبب افزایش امید به زندگی، بهبود شرایط جسمی و حالات روحی آنها خواهد شد. همچنین تأمین نیاز‌های مالی سالمندان از دیگر انتظاراتی است که آنها از فرزندان خود دارند.

خانه سالمندان

خانه سالمندان محلی برای نگهداری از افراد سالمند، به‌منظور مراقبت و رفع نیاز‌های جسمی و روانی آنها است. در این مکان به سالمندان کمک می‌شود تا کار‌های روزمرۀ خود مانند راه‌رفتن، غذا‌خوردن و غیره را بهتر انجام دهند. امروزه با افزايش جمعيت سالمند، عدم توانایی اعضای خانواده در نگهداری والدین، بروز بيماري‌هاي مزمن و نياز به مراقبت از آنها، سبب شده که خانواده، سالمندان را به‌منظور نگهداری و رفع احتیاجات به سرای سالمندان منتقل کنند.

آثار نگهداری سالمند در خانه سالمندان

امروزه با پیشرفت امکانات و افزایش دغدغه‌های اعضای خانواده، نگهداری از سالمندان به یک چالش مهم در میان برخی خانواده‌ها تبدیل شده و آنها می‌کوشند با انتقال سالمندان به مراکز نگهداری، از مسئولیت‌های خود بکاهند. در سرای سالمندان، مراقبت‌ها بيشتر در جهت رفع نیاز‌های آنی و جسمانی سالمندان مانند تغذیه، تحرک، ساعت خواب منظم و درمان برخی بیماری‌ها است و توجه به مسائل روحی و روانی سالمند، در حاشیه قرار می‌گیرد و آنها می‌کوشند با انتقال سالمندان به مراکز نگهداری، از مسئولیت‌های خود بکاهند. در سرای سالمندان، و موجب بروز مشکلات روحی، کاهش نقش اجتماعی و کاهش حس مطلوب بودن و ارزشمندی در سالمند می‌شود.

نگهداری سالمندان در منزل

نگهداری و احترام به سالمندان در محیط خانواده از مسائل ضروری و مهم اجتماعی است. امروزه به‌دلیل اشتغال فرزندان و کاهش زمان لازم برای نگهداری از سالمندان؛ خانواده با مشکلاتی روبرو است. در این حالت، مشارکت همۀ اعضای خانواده و کمک پرستار در منزل به‌منظور رفع نیازهای اولیه سالمندان مانند نظافت، خرید مواد غذایی، پخت و پز، مدیریت داروها و غیره؛ کمک شایانی به امکان نگهداری از سالمندان در منزل و محیط خانواده می‌کند.

پیامدهای نگهداری سالمندان در منزل

نگهداری از سالمندان در محیط خانه و خانواده آثار مختلفی را به‌دنبال دارد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. کاهش آلزایمر: محققان با استناد به مطالعات علمی معتقدند مهم‌ترین عاملی که در کاهش روند آلزایمر در سالمندان تأثیر‌گذار است، زندگی در بستر خانواده و ارتباط با اطرافیان مانند اعضای خانواده و دوستان است. این امر سبب جلوگیری از انزوا و گوشه‌گیری سالمندان شده و روند آلزایمر را در آنها کاهش می‌دهد.
2. افزایش سلامت روحی و روانی: بر اساس مستندات تاریخی سالمندان غیر مقیم در سرای سالمندان، به‌دلیل حضور در بین اعضای خانواده و ایجاد حس ارزشمندی در آنها از سلامت روحی و روانی بیشتری برخوردارند.
3. افزایش نقش اجتماعی: حضور سالمندان در محیط خانواده، موجب ایجاد حس مفید‌بودن و حضور یافتن آنها در اجتماع خواهد شد. سالمندانی که در منزل شخصی و در کنار خانواده زندگی می‌کنند، فرصت بیشتری را برای حضور در مجامع عمومی دارند. این امر سبب افزایش کیفیت مطلوب زندگی آنها می‌شود.
4. کاهش هزینه: امروزه نگهداری سالمندان در سرای سالمندان، هزینه‌های زیادی را برای خانواده ایجاد می‌کند؛ اما نگهداری سالمند در محیط خانواده سبب کاهش هزینه می‌شود.

منابع

• «با سالمند و خانه سالمندان آشنا شوید»، وب‌سایت پارسایان، تاریخ بازدید: 14 آذر 1401ش.
• رحیمی، مجید و همکاران، «تبیین عملکرد مراقبتی در سرای سالمندان: یک مطالعۀ کیفی»، سالمند، شماره 36، 1394ش.
• فخرزاده، حسین و سلطانی مهاجر، حوریه، «جایگاه سالمندان و مراقبت از سلامت آن‌ها در اسلام»، نشریه طب و تزکیه، شماره 2، 1396ش.
• مؤمنی، خدامراد و همکاران، «مقایسۀ سبک زندگی، حرمت خود و سلامت روانی سالمندان تنها، غیر تنها و مقیم خانۀ سالمندان»،روان‌شناسی تحولی روان‌شناسان ایرانی، شماره 38، 1392ش.
• «نگهداری و مراقبت از سالمند در منزل»، وب‌سایت آسانیسم، تاریخ بازدید: 14 آذر 1401ش.
• نوری، علی و فارسی، سهیلا، «انتظارات سالمندان مقیم سرای سالمندان از فرزندان خود»، سالمندان، شماره 2، 1396ش.
• نوحی، عصمت و همکاران، «مقایسه ترس از مرگ در سالمندان ساکن منزل با سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهر اصفهان»، نشریه سالمند، ش31، 1392ش.
• «نیازهای سالمندان را به رسمیت بشناسیم»، وب‌سایت atefenurse، تاریخ بازدید: 14 آذر 1401ش.
• «همه چیز در مورد سالمندان (مشکلات و راهکارها)»، وب‌سایت atefenurse. تاریخ بازدید: 14 آذر 1401ش.