سرای سالمندان
سرای سالمندان؛ محل نگهداری افراد سالخورده.
سرای سالمندان یا خانۀ سالمندان، محلی است که افراد سالخورده در آن زندگی کرده و مراقبت می‌شوند.
ضرورت
با افزایش تعداد سالمندان در سراسر جهان، انتظار می‌رود تا نیاز به خدمات مراقبت طولانی‌مدت نیز به‌صورت قابل توجهی افزایش پیدا کند. علاوه بر آن، در دنیای امروزی، جمعیت رو به کاهش بوده و افراد در دوران سالمندی، با کمبود مراقبین سنتی خانوادگی نیز مواجه شده‌اند.[۱] هرچند، هنوز هم نگهداری سالمندان در خانه‌های سالمندی، در فرهنگ ایرانی، پذیرفتنی نیست اما در طی سال‌های اخیر، تغییر ساختارهای اجتماعی و نیز دگرگونی نظام‌های خانوادگی، سپردن سالمندان به سرای سالمندان روندی افزایشی داشته است.[۲]
نیازهای دوران سالمندی
پیر شدن انسان، امری طبیعی بوده و با افزایش نیازهای روحی و جسمی ویژه‌ای همراه است. در بسیاری از موارد، عدم تأمین نیازهای سالمندان، عواقب خاص و گاه خطرناکی را به دنبال دارد.
نیازهای روحی دوران سالمندی
سالمندان، در این دوران، دچار اختلال‌های روحی مختلفی شده و نیاز به مراقبت پیدا می‌کنند؛ از جملۀ این اختلال‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آلزایمر؛
- استرس؛
- افسردگی؛
- ترس از مرگ؛
- خستگی مفرط؛
- روان‌پریشی؛
- افکار خودکشی؛
- احساس ناکامی؛
- از دست دادن عزیزان؛
- تغییر در الگوی خواب (کم‌خوابی یا پرخوابی)؛
- مشکلات حسی مانند مشکلات دیداری یا شنیداری.
نیازهای روانی دوران سالمندی
- نیاز به همسر و ازدواج؛
- نیاز به مشاوره‌های درمانی؛
- نیاز به توجه از سوی جامعه، خانواده و دوستان؛
- نیاز به حضور در میان همسالان؛
- نیاز به انجام اعمال عبادی (دعا، نماز و شرکت در مراسم‌های مذهبی).
نیازهای اجتماعی و اقتصادی دوران سالمندی
- نیاز سالمندان به تفریح و سرگرمی؛
- نیاز به داشتن امنیت روحی و جسمی؛
- نیاز به حفظ احترام به آنها؛
- نیاز به داشتن پشتوانه‌های مالی (حقوق ماهانه)؛
- نیازهای معیشتی (مسکن، خوراک و پوشاک).
نیازهای جسمی در دوران سالمندی
- نیاز به داشتن بیمۀ درمانی؛
- نیاز به دریافت مشاوره‌های بهداشتی و درمانی؛
- نیاز به انجام چکاپ‌های منظم؛
- نیاز به داشتن برنامۀ غذایی مناسب؛
- نیاز به شرکت در برنامه‌های توان‌بخشی (ورزش، استخر، فیزیوتراپی).[۳]
استانداردهای سرای سالمندان
سرای سالمندان، در سراسر جهان، دارای استاندارهای مشخصی بوده که خدمات ویژه‌ای را نیز برای سالمندان ارائه می‌کنند؛ مانند:
- داشتن فضای مناسب با خواست و روحیۀ سالمندان؛
- داشتن تغذیۀ مناسب و مراقبت کافی؛
- داشتن فعالیت‌های جسمی و ذهنی کافی؛
- داشتن ارتباطات اجتماعی و دیدار سالمند با اعضای خانواده و جامعه، بدون محدودیت.[۴]
پیامدهای زیست در سرای سالمندان
پذیرش زندگی در سرای سالمندان، برای بسیاری از آنها دارای پیامدهایی مانند موارد زیر است:
- پیامدهای روحی؛ مانند احساس طرد شدن، تنش روانی، افسردگی، تزلزل، از دست دادن خانه و شانس تماس با خانواده و دوستان.
- پیامدهای اقتصادی؛ زندگی در خانۀ سالمندان، بار اقتصادی جدیدی برای خانواده و جامعه دارد.[۵]
علل و انگیزه‌های زیست در سرای سالمندان
پژوهش‌های بسیاری به بررسی علل و انگیزه‌های اقامت در سرای سالمندان پرداخته و نتایج، حکایت از علت‌های زیر دارند:
ورود اجباری
- ورود ناهوشیار: ورود ناخودآگاه در حالت ناهوشیار به سرای سالمندان برای مراقبت و ورود به‌دلیل داشتن نقص شناختی.
- ورود با فریب: ورود بدون اطلاع قبلی، ورود اجباری با تهدید و ورود اجباری با فریب.
ورود اختیاری
- ورود به‌دلیل مشکلات مالی و خانوادگی: ورود به‌دلیل سربار بودن برای دیگران، فرار از سرکوفت یا تحقیر شدن در خانه، داشتن اختلالات خانوادگی قبل از اقامت، نداشتن مکانی برای زندگی و اقامت به‌دلیل عدم توانایی مالی در مستقل زندگی کردن.
- ورود با موافقت قبلی: ورود با جلب موافقت قبلی، ورود اختیاری به‌دلیل امکانات مراقبتی بیشتر و ورود با میل و انتخاب خود.[۶]
تجارب روحی سالمندان در سرای سالمندان
در پژوهش‌های صورت‌گرفته در زمینۀ درک تجربه‌های روحی و روانی سالمندان در سرای سالمندان، کارشناسان به دو مفهوم اصلی و چند زیرمفهوم دست یافته‌اند:
- احساسات در متن زندگی؛ شامل روحیۀ پایین، عدم اعتماد به نفس، تنهایی و انزوا، خوشحالی، ناامیدی و درماندگی، احساس پوچی و بی‌ارزشی، غم و غصه خوردن، افسردگی، دلتنگی، احساس طردشدگی، ترس از سقوط، استرس نقل مکان و احساس بی‌قدرتی.
- احساسات در بدو پذیرش؛ شامل احساسات منفی در بدو پذیرش و احساسات خوب در بدو پذیرش.
در حقیقت، هر سالمند، با توجه به پیشینۀ زندگی و توقعات خود، دیدگاه‌های متفاوت و تجارب منحصربه‌فردی از سکونت در سرای سالمندان دارد. به‌همین دلیل است که باید به حمایت اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی سالمندان در این گونه مؤسسات توجه شده و به پرورش جسم، روح و ذهن سالمندان نیز اهمیت داده شود؛ زیرا با محدود کردن مراقبت‌ها به نیازهای جسمی، فرصت‌های آنها برای زندگی بامعنا، باهدف و امیدوارانه گرفته خواهد شد.[۷]
شادکامی در سرای سالمندان
پژوهش‌های بسیاری در سراسر جهان به بررسی میزان شادکامی در سالمندان ساکن در آسایشگاه‌ها در مقایسه با سالمندانی که در منزل خود زندگی می‌کنند، صورت گرفته و نشان داده‌اند که میزان شادکامی در سالمندان مقیم سرای سالمندان، به‌صورت چشمگیری از دیگر هم‌نوعان آنها، کمتر است. به‌همین دلیل است که فراهم کردن محیطی شاد و مرفه برای سالمندان در خانه‌های سالمندان، از مهمترین عواملی است که باید به آن توجه شود.[۸]
تجربۀ حس بی‌قدرتی در سرای سالمندان
احساس بی‌قدرتی و ناتوانی در بیشتر موارد، نتیجۀ تغییرات طبیعی پیری، تصویر ذهنی تغییریافته یا فقدان‌های متعدد دیگری است که در سالمندان رخ می‌دهد.[۹] این احساس، در صورتی برای سالمند روی می‌دهد که در گذشته، بسیاری از اطلاعات، مهارت‌ها، تجارب و صلاحیت‌ها، برای او افتخارآمیز بوده است. احساس بی‌قدرتی ممکن است از موقعیتی که فرد باور دارد قابل تغییر نیست، ناشی شده و دارای پیامدهایی همچون از دست دادن امید، احساس افسردگی و استرس باشد.[۱۰] کارشناسان، بر این باورند که می‌توان به سالمندان بستری در مؤسسات، کمک کرد تا در مراقبت و جنبه‌های دیگر زندگی در این اماکن تصمیم‌گیرنده بوده و مراقبتی همه‌جانبه از آنها در راستای رفع نیازهای جسمی، روحی و معنوی انجام دهند. این عوامل، به کاهش حس بی‌قدرتی یا عدم دچار شدن به آن، مؤثر خواهند بود.[۱۱]
رضایت از زندگی در سرای سالمندان
زندگی در سرای سالمندان، تمامی ابعاد زندگی یک سالمند را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین، با توجه به اقامت طولانی‌مدت یا دائمی سالمندان در سرای سالمندان، شناخت عوامل مؤثر بر رضایت‌مندی آنها بسیار حائز اهمیت است. پژوهش‌های صورت‌گرفته، دو گروه از عوامل اساسی را از جمله عوامل نارضایتی زیست در سرای سالمندان معرفی کرده‌اند:
- عوامل انسانی؛ مانند محرومیت ارتباطی، یکنواختی زندگی، نقصان در استقلال فردی و عدم توجه به نیازهای فردی.
- عوامل محیطی؛ مانند نیازهای مراقبتی، مشکلات تغذیه‌ای، فقدان امکانات رفاهی و نگرانی‌های مالی.[۱۲]
سلامت معنوی سالمندان در سرای سالمندان
در دهه‌های اخیر، توجه به نیازهای معنوی سالمندان، به‌عنوان نیازی که به آنها آرامش، نیرو و نشاط بسیاری می‌دهد، مورد توجه قرار گرفته است.
کارشناسان، یکی از مهمترین عوامل در ارتقای سطح سلامت معنوی سالمندان را زندگی برنامه‌ریزی شده برای این افراد می‌دانند. این موضوع باعث می‌شود تا سالمندان، جنبه‌های مختلف زندگی مانند آشنایی با مفاهیم اعتقادی، فرهنگی و روحانی را تجربه کنند. از دیگر عوامل تأثیرگذار بر سلامت معنوی سالمندان در سرای سالمندان می‌توان به مصاحبت آنها با افراد همسن و سال و نیز درد دل کردن و بازگویی مشکلات اشاره کرد که به میزان زیادی، از فشار درونی آنها می‌کاهد. علاوه بر آن، پژوهشگران بسیاری در سراسر جهان معتقدند که در موقعیت‌های تنش‌زا، معنویت، منبعی مهم برای سازگاری با شرایط به شمار می‌رود.[۱۳]
سلامت عمومی سالمندان در سرای سالمندان
افزایش نسبت جمعیتی سالمندان، همواره با مشکلات سلامت آنها به‌ویژه مشکلات مرتبط با سلامت روانی همراه بوده است. کارشناسان، مشکلات سلامت سالمندان را در دو حوزۀ روانی و جسمی بررسی کرده‌اند. از جمله بیماری‌های جسمی سالمندان می‌توان به سرطان، بیماری‌های قلبی و ریوی اشاره کرد. از جمله مشکلات روانشناختی سالمندان نیز می‌توان به افسردگی، اضطراب و دمانس[۱۴] اشاره کرد.[۱۵]
پژوهش‌های بسیاری ثابت کرده‌اند که میزان سلامت عمومی در میان سالمندان جامعه بیشتر از سالمندانی است که در سرای سالمندان زندگی می‌کنند. کارشناسان، از جمله دلایل این مهم را از دست دادن چتر حمایتی و عاطفی خانواده، کاهش در روابط اجتماعی گذشته و تغییر در روش زندگی سالمندان (کاهش کنترل بر زندگی خود) می‌دانند.[۱۶]
پانویس
- ↑ Brandburg, “Resident strategies for making a life in a nursing home: A qualitative study”, 2013, V69(4), P862-74.
- ↑ Salarvand, “The emotional experiences of elderly people regarding the process of residency in nursing homes”, 2007, V20(49), P61-71.
- ↑ «خانه سالمندان: آشنایی با مزایا و معایب خانۀ سالمندان»، وب‌سایت مرکز خدمات بالینی، مراقبتی و آموزشی مهرپرور.
- ↑ «خانه سالمندان: آشنایی با مزایا و معایب خانۀ سالمندان»، وب‌سایت مرکز خدمات بالینی، مراقبتی و آموزشی مهرپرور.
- ↑ سالاروند، «علل و انگیزه‌های اقامت در سرای سالمندان از دیدگاه سالمندان اسکان یافته»، 1387ش، ص56.
- ↑ سالاروند، «علل و انگیزه‌های اقامت در سرای سالمندان از دیدگاه سالمندان اسکان یافته»، 1387ش، ص59.
- ↑ سالاروند، «تجارب روحی سالمندان در فرآیند اسکان در سرای سالمندان»، 1386ش، ص71 و 78.
- ↑ فرجی، «مقایسۀ شادکامی در سالمندان مقیم سرای سالمندان و سالمندان مقیم منزل»، 1393ش، ص1.
- ↑ Lueckenotte, “Gerontological nursing”, 2000, P345.
- ↑ Maas, “Nursing care of older Adults, diagnosis outcomes, & interventions”, 2001, P521.
- ↑ سالاروند، «تجربۀ حس بی‌قدرتی در سالمندان مقیم سرای سالمندان»، 1386ش، ص1.
- ↑ زمانزاده، «نارضایتی: تجارب سالمندان ایرانی از زندگی در سرای سالمندان»، 1397ش، ص60.
- ↑ سیدالشهدایی، «سلامت معنوی سالمندان مقیم سرای سالمندان و مقیم منزل»، 1392ش، ص14-15.
- ↑ زوال عقل، خِرَدسودگی در پزشکی و روان پزشکی.
- ↑ مؤمنی، مقایسۀ سلامت عمومی سالمندان مقیم/ غیرمقیم سرای سالمندان»، 1389ش، ص25.
- ↑ Winningham, “A cognitive intervention to enhance institutionalized older adults' social support networks and decrease loneliness”, 2007, V11(6), P716-721.
منابع
- «خانه سالمندان: آشنایی با مزایا و معایب خانۀ سالمندان»، وب‌سایت مرکز خدمات بالینی، مراقبتی و آموزشی مهرپرور، تاریخ بازدید: 11 اسفند 1401ش.
- زمانزاده، وحید و دیگران، «نارضایتی: تجارب سالمندان ایرانی از زندگی در سرای سالمندان»، نشریۀ پرستاری ایرن، دوره 31، شماره 112، 1397ش.
- سالاروند، شهین و دیگران، «تجارب روحی سالمندان در فرآیند اسکان در سرای سالمندان»، نشریۀ پرستاری ایران، دوره 20، شماره 49، 1386ش.
- سالاروند، شهین و دیگران، «تجربۀ حس بی‌قدرتی در سالمندان مقیم سرای سالمندان»، فصلنامۀ پرستاری ایران، دوره 20، شماره 50، 1386ش.
- سالاروند، شهین و عابدی، حیدرعلی، «علل و انگیزه‌های اقامت در سرای سالمندان از دیدگاه سالمندان اسکان یافته»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی فیض، دوره 12، شماره 2، 1387ش.
- سیدالشهدایی، مهناز و دیگران، «سلامت معنوی سالمندان مقیم سرای سالمندان و مقیم منزل»، نشریۀ پرستاری ایران، دوره 26، شماره 81، 1392ش.
- فرجی، منا، «مقایسۀ شادکامی در سالمندان مقیم سرای سالمندان و سالمندان مقیم منزل»، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء کیفیت خدمات پرستاری و مامایی، دوره 4، 1393ش.
- مؤمنی، خداکرم و کریمی، حسن، «مقایسۀ سلامت عمومی سالمندان مقیم/ غیرمقیم سرای سالمندان»، نشریۀ سالمند، دوره 5، شماره 17، 1389ش.
- Brandburg GL, Symes L, Mastel‐Smith B, Hersch G, Walsh T, “Resident strategies for making a life in a nursing home: A qualitative study”, J Adv Nurs, 2013.
- Lueckenotte AG, “Gerontological nursing”, St. Louis: Mosby, 2000.
- Maas M, Buckwalter KC, Hardy MD, Tripp- Reimer T, Titler MG, Specht JP, “Nursing care of older Adults, diagnosis outcomes, & interventions”, 3th ed. St. Louis: Mosby, 2001.
- Salarvand S, Abedi H, Hosseini H, Salehi S, Keyvanara M, “The emotional experiences of elderly people regarding the process of residency in nursing homes”, Iran Journal of Nursing, 2007.
- Winningham RG, Pike NL, “A cognitive intervention to enhance institutionalized older adults' social support networks and decrease loneliness”, Aging & Mental Health, 2007.