سالمندی
سالمندی؛ دوران پیری و سالخوردگی.
سالمندی،[۱] فرآیندی است که تمامی موجودات از جمله انسان را در بر گرفته و به‌صورت سیری طبیعی در بدن، با تغییرات فیزیولوژیکی و روانی همراه است. جمعیت‌شناسان، شروع این دوره در زندگی انسان را از سن 60 یا 65 سالگی می‌دانند.[۲] افراد سالمند، قابلیت‌های تجدید قوای محدودی داشته و بیش از دیگران، در معرض بیماری‌ها، سندرم‌ها و کسالت قرار دارند.
مفهوم‌شناسی
سالمند، در لغت به‌معنای کلان‌سال، بزرگ‌سال، مسن،[۳] پیر و سالخورده[۴] است. برخی سالمندی را از جنبه‌های مختلفی تعریف کرده‌اند:
- سن زیستی: این جنبه از زندگی فردی، به کیفیت زندگی او بستگی داشته و با گذر زمان، بیماری‌ها و انواع فشارهای روحی- روانی، کفایت زیستی فرد کاهش می‌یابد.
- سن روان‌شناختی (ظرفیت سازگاری فرد با محیط): سن روان‌شناختی به وضعیت مغزی فرد مرتبط بوده اما وضعیت مغزی ارتباطی به سن ندارد.
- سن عملکردی: ظرفیت فرد برای کار در جامعه نسبت به همسالان خود.
- سن اجتماعی: رفتار اجتماعی فرد نسبت به سن تقویمی.
- سن تقویمی: بر اساس سن تقویمی، افراد بین 45-64 سال «میانسال»، 65 تا 74 سال «مسن یا سالمند جوان»، 75-84 سال (سالمند پیر سال) و 85 سال به بالا «کهن سال» خوانده می‌شوند.[۵]
چالش سالمندی
بهبود شرایط زندگی، افزایش طول عمر و امید به زندگی، منجر به ایجاد پدیده‌ای به‌نام «سالمندی» در جهان شده است. این پدیده، در حقیقت، به یکی از مهمترین پدیده‌های مردم‌شناختی در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن 21ام و نیز به یکی از مهمترین چالش‌های بهداشت عمومی در سال‌های کنونی تبدیل شده است. آمارها حکایت از آن دارند که امروزه، بیش از 125 میلیون نفر در سراسر جهان، در سن بالای 80 سالگی هستند و این آمار تا سال 2050م، دو برابر خواهد شد.[۶] در ایران نیز، سرشماری سال 1395ش، نشان داد که در حدود 7 میلیون و 450 هزار نفر از جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند.[۷] این آمار در سال 2019م به‌حدود 8 میلیون و 231 هزار نفر افزایش یافته که جمعیتی در حدود 9.9 درصد از کل جمعیت ایران را در بر می‌گیرد.[۸]
سالمندی سالم
بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت[۹] سالمندی سالم به‌معنای فرآیند توسعه و حفظ توانایی عملکردی فرد است که موجب بهزیستی در سالمندی می‌شود.[۱۰]
عناصر
بر اساس همین دیدگاه، چهار عنصر سالمندی سالم معرفی شده‌اند:
- توانایی‌های عملکردی (ویژگی‌های مرتبط با سلامتی که به فرد امکان انجام هر آنچه که ارزشمند است، را بدهد)؛
- ظرفیت‌های ذاتی (تمام توانایی‌های جسمی و روانی که فرد امکان دستیابی به آنها را دارد)؛
- محیط (همۀ عوامل موجود در دنیای بیرونی که شکل‌دهندۀ زمینۀ زندگی فرد هستند)؛
- بهزیستی (خوشبختی، امنیت و تحقق خواسته‌ها).
عوامل
گروهی از محققان، عوامل مؤثر بر سالمندی سالم را به‌صورت زیر دسته‌بندی کرده‌اند:
- عوامل فیزیولوژیکی (مانند شاخص تودۀ بدنی، ناتوانی‌های جسمی، درد، سلامت دندان، اختلالات شنوایی و بینایی، کم‌خونی و عملکرد کلیه)؛
- عوامل بیولوژیکی (عوامل بیوشیمیایی)؛
- عوامل رونی (مانند استرس، افسردگی، الگوهای خواب، عزت نفس، رضایت از زندگی، عملکرد شناختی)؛
- عوامل رفتاری (مانند فعالی‌های فیزیکی، ورزش، پیاده‌روی، مصرف الکل، سیگار و چند دارویی)؛
- عوامل تغذیه‌ای (مانند کمبود ویتامین D، ویتامین C و درجۀ رژیم غذایی)؛
- عوامل اجتماعی (مانند نظم زندگی، فعالیت اجتماعی، حمایت اجتماعی، بیمه درمانی، سطح تحصیلات، فعالیت اقتصادی، درآمد و مستمری‌های ماهانه).[۱۱]
سلامت روان
گروهی از متخصصان حوزۀ روان‌شناسی بر این باورند که به موازات ورود انسان به دوران سالمندی، ظرفیت‌های روانی انسان نیز به‌صورت طبیعی، کاهش خواهد یافت. سالمند، در این دوره، در معرض انواع بیماری‌های جسمی و روانی قرار می‌گیرد. بنابراین، باید با افراد سالمند به‌گونه‌ای رفتار شود که آنها احساس ارزشمندی را در خود حفظ کرده و خود را محور خانواده بدانند. استفاده از تجربه و خردمندی سالمندان نیز در سلامت روانی آنها تأثیرگذار است. در بسیاری از آیات و روایات دین اسلام، سالمندان را منشأ خیر و برکت خانه و خانواده معرفی کرده و از این طریق، زمینه را برای توجه و احترام بیشتر و نیز تلاش در راستای تأمین نیازهای آنها فراهم کرده‌اند؛ برای مثال، در روایتی از پیامبر آمده که او، احترام به سالمندان امت را احترام به خود دانسته است. علاوه بر آن، در فرهنگ ملی ایرانیان نیز افراد پیر، همواره از نوعی قداست برخودار بوده و حفظ جایگاه و ارزش آنها، سنتی نیکو به شمار رفته است. احترام به سالمندان، علاوه بر زنده نگه داشتن احساس خودارزشمندی و عزت‌نفس در افراد سالمند، زمینه را برای حضور مفید آنها در جامعه و بهره‌مندی از تجربه‌های سودمند آنها فراهم می‌کند.[۱۲]
اقتصاد سالمندی
گسترش پدیدۀ سالمندی، امروزه به یکی از مهمترین معضلات اقتصادی در جهان، به‌خصوص در کشورهای تازه توسعه‌یافته، مانند چین، ژاپن و تایوان تبدیل شده است. فشار ناشی از این پدیده، این کشورها را مجبور به تجدیدنظر در برخی از سیاست‌های جمعیتی خود کرده است؛ برای مثال، کشور ژاپن که یکی از محافظه‌کارترین کشورها در زمینۀ جذب مهاجر شناخته می‌شود، در راستای جذب نیروی کار اقدام به اصلاح برخی از قوانین مهاجرتی خود کرده است.
سالمندی، در کنار آثار جمعیتی و اجتماعی خود، کشورها را با تبعات بلندمدت اقتصادی نیز مواجه می‌کند. صندوق بازنشستگی و تأمین اجتماعی، در سراسر جهان، یکی از مهمترین و نگران‌کننده‌ترین بخشی است که تحت تأثیر مستقیم هزینه‌های ناشی از پیری قرار گرفته است. علاوه بر آن، افزایش نسبت جمعیت کهنسال در اقتصاد با افزایش نرخ وابستگی (تکفل) تأثیرات منفی چشمگیری را بر اقتصاد گذاشته‌اند؛ برای مثال، کاهش عرضۀ نیروی کار، علاوه بر تأثیر منفی بر رشد اقتصادی کشورها، منجر به کاهش درآمدهای مالیاتی دولت و محدود شدن منابع بودجه شده است. از دیگر آثار اقتصادی سالمندی می‌توان به تأثیر آن بر بازار سرمایه، سرمایۀ انسانی، توازن بودجۀ دولت و تغییر در نرخ‌های پس‌انداز و مصرف و نیز رشد اقتصادی در جوامع مختلف، اشاره کرد.[۱۳]
پانویس
- ↑ Ageing
- ↑ Hosseini, “Investigating the role of social support on the quality of life of the elderly in mashhad in 2014”, 2016, V.1(2), P8-10.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ سالمند، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ سالمند، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ «سالمندی چیست؟ تعریف سالمندی»، وب‌سایت بنیاد فرهنگ سالمندی.
- ↑ World Health Organization. Ageing and health.
- ↑ Mansouri, “Investigating the factors affecting the promotion of self-concept in the elderly”, 2019-2020, V.4(2), P18-27.
- ↑ «جمعیت سالمندان 3 برابر رشد جمعیت افزایش یافته است»، وب‌سایت فارسی العربیه.
- ↑ WHO (world health organization).
- ↑ Pac, “Influence of sociodemographic, behavioral and other health-related factors on healthy ageing based on three operative definitions”, 2019, V.23(9), P862-9.
- ↑ شمسعلی نیا، «سالمندی سالم چیست؟ تعاریف و عوامل مؤثر»، 1399ش، ص27-34.
- ↑ فانی، «سالمندی و سلامت روان»، 1395ش، ص1-3.
- ↑ باسخا، «نگاهی بر آثار اقتصادی پدیدۀ سالمندی»، 1394ش.
منابع
- باسخا، مهدی و دیگران، «نگاهی بر آثار اقتصادی پدیدۀ سالمندی»، نشریۀ سالمند، دوره 10، شماره 1، 1394ش.
- «جمعیت سالمندان 3 برابر رشد جمعیت افزایش یافته است»، وب‌سایت فارسی العربیه، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، ذیل واژۀ سالمند، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
- «سالمندی چیست؟ تعریف سالمندی»، وب‌سایت بنیاد فرهنگ سالمندی، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
- شمسعلی نیا، عباس و دیگران، «سالمندی سالم چیست؟ تعاریف و عوامل مؤثر»، دو فصلنامۀ سلامت و سالمندی خزر، دانشکده پرستاری مامایی فاطمه زهرا، رامسر، دورۀ 5، شماره 1، 1399ش.
- فانی، مهدی، «سالمندی و سلامت روان»، مجلۀ پژوهش در دین و سلامت، دورۀ 2، شمارۀ 3، 1395ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 16 آذر 1401ش.
- Hosseini A, Mjdy A, Hassani GH, “Investigating the role of social support on the quality of life of the elderly in mashhad in 2014”, 2016.
- Mansouri F, Pourghane p, Mansour Ghanaei R, “Investigating the factors affecting the promotion of self-concept in the elderly”, 2019-2020.
- Pac A, Tobiasz-Adamczyk B, Błędowski P, Skalska A, Szybalska A, Zdrojewski T, et al, “Influence of sociodemographic, behavioral and other health-related factors on healthy ageing based on three operative definitions”, J Nutr Health Aging, 2019.
- World Health Organization. Ageing and health.