سازمان بهزیستی ایران

سازمان بهزیستی ایران؛ نهاد حمایتی دولتی در جهت ساماندهی طیف آسیب‌پذیر جامعه.

سازمان بهزیستی ایران، دارای وظایف بسیاری در کشور از جمله کمک کردن به افراد معلول و محروم در جامعه و رسیدگی به امور مربوط به زنان و نیز سرپرستی کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست یا بدسرپرست است. این سازمان، متصدی رسیدگی به مسایلی است که در زندگی شهری و پیچیدۀ مدرن ایجاد شده و در جوامع به اصطلاح سنتی و ساده نهاد خانواده و خویشاوندی متکفل آنها بوده است.

تاریخچه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1359ش، سازمان بهزیستی کشور، کار خود را در ایران آغاز کرد. این سازمان، پس از بررسی‌های صورت‌گرفته و بر اساس مفاد مصوب در مجلس شورای اسلامی ایران، از ادغام 16 سازمان، نهاد، مؤسسه و انجمن خیریه تشکیل شد. در تیرماه 1383ش، سازمان بهزیستی ایران، به‌عنوان زیرمجموعۀ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار گرفت.

اهداف

از جمله اهداف اصلی این سازمان، اتخاذ تدابیر و ارائۀ خدمات و حمایت‌های غیربیمه‌ای در راستای گسترش خدمات توانبخشی، حمایتی، بازپروری و پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی و نیز کمک به تأمین حداقل نیازهای اساسی گروه‌های کم‌درآمد هستند.

خدمات

سازمان بهزیستی کشور در چارچوب یاری‌گری اجتماعی به‌صورت نهادی و با تمرکز بر اقشار و مناطق محروم، خدمات زیر را توسط مراکز متعدد خود در سراسر ایران ارائه می‌دهد:

1. ارائۀ خدمات توانبخشی مراقبتی به معلولان، سالمندان، بیماران روانی مزمن و افراد دارای اختلال طیف اتیسم در مراکز شبانه‌روزی بهزیستی؛
2. ارائۀ خدمات مراقبت در منزل به معلولین، سالمندان، بیماران روانی مزمن و افراد دارای اختلال اتیسم در مراکز روزانۀ بهزیستی؛
3. ارائۀ خدمات توانبخشی به معلولان، سالمندان و بیماران روانی مزمن در منزل؛
4. ارائۀ خدمات آموزشی و توانبخشی به معلولین، سالمندان، بیماران روانی مزمن و افراد دارای اختلال اتیسم در مراکز روزانه؛
5. ارائۀ خدمات نگهداری و مراقب از فرزندان بی‌سرپرست و بدسرپرست اعم از شیرخوارگان، نوباوگان، کودکان و نوجوانان؛
6. ارائۀ خدمات مشاورۀ روان‌شناختی، ژنتیک، تحصیلی و شغلی به آحاد مردم.

از دیگر خدمات سازمان بهزیستی کشور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. پرداخت یارانۀ ارتقای معلولین شاغل در بخش غیردولتی به کارفرمایان؛
2. پرداخت بیمۀ سهم کارفرمایی و بیمۀ خویش فرما؛
3. خانۀ امن زنان تحت خشونت خانگی (شبانه‌روزی- غیردولتی)؛
4. پیشگیری و مداخله در خانواده به‌منظور کاهش نرخ طلاق؛
5. حمایت اجتماعی از مبتلایان به اختلال هویت جنسی (روزانه- دولتی)؛
6. شناسایی و ساماندهی کودکان کار و خیابانی؛
7. حمایت و توانمندسازی دختران و زنان آسیب‌دیدۀ اجتماعی؛
8. حمایت از دختران در معرض آسیب‌های اجتماعی؛
9. طرح تأمین شیرخشک کودکان (0-1 سال) برای خانواده‌های نیازمند، زنان سرپرست خانواده، کودکان تحت سرپرستی، معلول در مراکز نگهداری و خانواده و نیز چندقلوها؛
10. ارائۀ خدمات اجتماعی به خانواده‌های دارای فرزندان چندقلو؛
11. معافیت سربازی از انجام خدمت دورۀ ضرورت برای یکی از فرزندان ذکور مادران فاقد شوهر تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی کشور و نیز طرح معافیت از سربازی برای تنها پسر خانواده‌هایی که دارای سه فرزند اناث یا بیشتر هستند.
12. پرداخت کمک هزینۀ شهریۀ دانشجویان مخصوص خانواده‌های نیازمند و تحت پوشش سازمان؛
13. طرح بهبود وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان خانواده‌های نیازمند تحت پوشش؛
14. طرح کمک به تأمین ودیعۀ مسکن خانواده‌های تحت پوشش؛
15. آماده‌سازی شغلی و پرداخت سرمایۀ کار بلاعوض؛
16. برنامۀ تأمین مالی خرد با رویکرد بانکداری پیوندی؛
17. برنامۀ گروه‌های همیار زنان سرپرست خانوار؛
18. پرداخت مستمری به خانواده‌های زن سرپرست و نیازمند تحت پوشش؛
19. توانمندسازی زنان و خانواده به‌منظور تحکیم نهان خانواده، حمایت‌های اجتماعی بهنگام و توانمندسازی همه‌جانبۀ زنان؛
20. سلامت جسمی زنان خانواده‌های تحت پوشش؛
21. توانمندسازی زنان و دختران از طریق بیمه؛ توانمندسازی زنان شهری از طریق بیمۀ تأمین اجتماعی و توانمندسازی زنان روستایی و عشایری از طریق بیمۀ اجتماعی روستائیان و عشایر.
22. ارائۀ خدمات مختلف به عموم کودکان و نوجوانان؛
23. توانبخشی روزانه و توان‌پزشکی؛
24. پیشگیری و درمان اعتیاد؛
25. دبیرخانۀ شورای ملی سالمندان کشور؛
26. ساماندهی، حمایت و نگهداری از کودکان خیابانی؛
27. تجدید تربیت منحرفان اجتماعی؛
28. تأمین جهیزیه مورد نیاز ایتام، معلولان و آسیب‌دیدگان نیازمند؛
29. آموزش مهارت‌های زندگی (فردی و اجتماعی)؛
30. صدور پروانۀ فعالیت برای متقاضیان تأسیس مهدکودک، شیرخوارگاه، خانۀ کودکان بی‌سرپرست، مرکز نگهداری کودکان خیابانی، خانۀ سلامت دختران و زنان، کلینیک مددکاری اجتماعی، اورژانس خدمات اجتماعی و مراکز توانبخشی و حرفه‌ای معلولان و نظارت بر فعالیت‌های آنها.

آمار

براساس گزارش‌های ثبت‌شده تا سال 1400ش، در حدود 2 میلیون و 680 هزار خانوار از 24 میلیون خانوار ایرانی، تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند. این خانوارها، شامل زنان سرپرست خانوار یا بی‌سرپرست مؤثر، افراد دارای معلولیت، معلولان مشاغل و صنوف مختلف به‌عنوان بیماران جسمی و حرکتی، نابینا، ناشنوا، روانی مزمن، مجرم، فرزندان بی‌سرپرست و یتیم که در مراکز نگهداری می‌شوند و سایر افرادی هستند که در مراکز شبانه یا در خانواده‌ها مشغول بیمارداری و زندگی هستند. این سازمان، همچنین در حوزۀ توانبخشی، در حدود 1 میلیون و 700 هزار نفر شامل افراد دارای معلولیت ذهنی و بیماری‌های خاص را تحت پوشش خود قرار داده است. علاوه بر آن، در حدود 43 درصد از مراجعات به سازمان بهزیستی کشور به‌منظور دریافت کمک‌های مالی، امرار معاش و مسکن بوده است.

دست‌آوردها

با توجه به تأکید رهبر جمهوری اسلامی ایران، در سال‌های اخیر، مهار پنج آسیب اجتماعی شامل اعتیاد، حاشیه‌نشینی، طلاق، فساد اخلاقی و بیکاری در دستور کار سازمان بهزیستی قرار گرفت و این سازمان تلاش می‌کند تا برنامه‌هایی را برای کنترل و کاهش این آسیب‌ها اجرا کند. از جمله دست‌آوردهای این سازمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. افزایش مستمری مددجویان: سازمان بهزیستی، در حدود 1 میلیون و 450 هزار خانوار مستمری‌بگیر دارد که در حدود 1 میلیون و 80 هزار خانوار در آن، مستمری خود را به‌صورت ماهانه دریافت می‌کنند.
2. سالمندان: در حوزۀ سالمندی، مطالعۀ پیمایش سالمندی در کشور، ایجاد بانک جامع سالمندی و بیمۀ مراقبتی طولانی‌مدت برای سالمندان از جمله اقداماتی است که در دستور کار سازمان بهداشت و دولت قرار گرفته است. علاوه بر آن، گسترش خانه‌های حمایتی سالمندان که با مراکز نگهداری سالمندان متفاوت بوده و فضایی شبیه به خانواده دارند نیز از دیگر دست‌آوردهای این سازمان است.
3. زنان سرپرست خانوار: به‌صورت میانگین، در حدود 15 هزار نفر از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش، از طریق اشتغال و کارآفرینی به‌صورت انفرادی یا در گروه‌های همیار، بازتوان شده و از چرخۀ حمایت سازمان بهزیستی خارج شده‌اند. از جملۀ این مشاغل می‌توان به خیاطی، تهیۀ غذا و کترینگ، بسته‌بندی، تولید پوشاک، قالی‌بافی و پرورش گل و گیاه اشاره کرد.
4. مهدهای کودک: در حال حاضر 15 هزار مهدکودک در سراسر ایران زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت دارند که از جمله اقدامات دولت در این سال‌ها، توزیع حداق یک وعده غذای گرم در برخی از این اماکن به‌منظور کاهش سوء‌تغذیۀ کودکان بوده است.
5. کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست: امروزه، 650 مرکز نگهداری کودکان در سراسر کشور وجود دارد که سازمان بهزیستی در هنگام ترخیص، به آنها مبالغی را جهت اشتغال یا اجارۀ مسکن پرداخته و نیز بخشی از خرج تحصیل و ازدواج آنها را نیز می‌پردازد.
6. اعتیاد: از جمله اقدامات سازمان بهزیستی در این زمینه می‌توان به حوزۀ پیشگیری (1. طرح پازک: پیشگیری از اعتیاد زنان و کودکان در خانواده‌های دارای معتاد؛ 2. طرح خانه و مدرسه: پیشگیری از اعتیاد در مهدهای کودک و مقطع اول ابتدایی)، درمان و کاهش آسیب (برنامه‌ای در راستای درمان اعتیاد مصرف‌کنندگان پرخطر مواد مخدر با سابقۀ حداقل 14 سال) و توانمندسازی (طرح مدیریت موردی معتادان بی‌بضاعت به‌منظور کمک به آنها برای عدم بازگشت به‌سمت اعتیاد) اشاره کرد.
7. اورژانس اجتماعی: امروزه، تمامی شهرهای دارای 50 هزار نفر جمعیت، دارای اورژانس اجتماعی هستند و مردم می‌توانند مواردی همچون همسرآزاری، کودک‌آزاری، معلول‌آزاری و خودکشی را به شمارۀ 123 اطلاع دهند.
8. معلولان: در اسفند 1396ش، قانون جامع حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت در ایران به تصویب رسید. بر اساس این قانون، مسائلی مانند مناسب‌سازی، دسترس‌پذیری و تردد و تحرک، خدمات بهداشتی، درمانی و توانبخشی، امور ورزشی، فرهنگی، هنری و آموزشی، کارآفرینی و اشتغال و نیز مسکن برای افراد دارای معلولیت در دستور کار دولت و سازمان بهزیستی قرار گرفت.
9. برنامه‌های دیگر بهزیستی: پرداخت کمک هزینۀ تحصیلی به مددجویان برای دانشگاه، تشکیل مجمع خیرین حامی افراد دارای معلولیت، ساخت مسکن برای افراد دارای معلولیت در استان‌های مختلف، ساخت مسکن برای مددجویان سیل‌زده و زلزله‌زده، اجرای برنامه‌های کاهش طلاق و مداخله در بحران، مرکز ملاقات فرزندان طلاق با والدین، اجرای برنامه‌هایی برای افراد پرخطر و نیز ساماندهی کودکان کار و خیابانی از دیگر اقدامت سازمان بهزیستی است.

منابع

• «آشنایی با خدمات سازمان بهزیستی کشور»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، تاریخ بازدید: 29 فروردین 1402ش.
• «اصول و وظایف سازمان بهزیستی چیست؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: 7 اردیبهشت 1396ش.
• «بیش از 6 میلیون و 700 هزار نفر در کشور تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: 23 آذر 1400ش.
• «خدمات مراکز»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، تاریخ بازدید: 29 فروردین 1402ش.
• «سازمان بهزیستی کشور»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 29 فروردین 1402ش.
• «گزیده‌ای از اهم دستاوردهای سازمان بهزیستی در دولت تدبیر و امید/ چتر حمایتی برای مددجویان»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، تاریخ بارگذاری: 4 شهریور 1398ش.
• «وظایف و اختیارات سازمان بهزیستی کشور چیست؟»، باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ بارگذاری: 7 بهمن 1400ش.