خانه حمایتی سالمندان

خانه حمایتی سالمندان؛ طرحی جدید از سازمان بهزیستی ایران برای نگهداری سالمندان.

خانۀ حمایتی سالمندان، از جمله برنامه‌های نوین سازمان بهزیستی در جمهوری اسلامی ایران است که در طی سال‌های اخیر، در چند استان ایران، اجرایی شده است. در این طرح، خانه‌هایی برای اسکان و نگهداری سالمندان در نظر گرفته می‌شود که با آسایشگاه‌ها متفاوت بوده و ساختاری شبیه به خانواده دارند؛ زیرا ایران اسلامی، براساس آموزه‌های اعتقادی و فرهنگی خود بر این باور است که تمامی انسان‌ها، به‌خصوص سالمندان باید در چارچوب خانواده و محیط آن، زندگی کنند. هدف از ساخت این خانه‌ها، فراهم کردن حس زندگی در جمع خانواده برای سالمندان، استقلال‌بخشی به آنها، ارتقای کیفیت زندگی سالمندان و نیز حفظ تکریم و احترام سالمندان بوده است.

اهداف

کارشناسان، هدف اصلی راه‌اندازی خانۀ حمایتی سالمندان را ایجاد آمادگی در آنها برای بازگشت به جمع خانواده می‌دانند. آنها بر این باورند که فضای اصلی زیست برای سالمندان، کانون خانواده است و ایجاد فضایی شبیه به خانواده می‌تواند آرامش و امنیت بیشتری را در آنها ایجاد کند. همچنین، سازمان بهزیستی، به این خانه‌های کوچک، به چشم مکانی موقت برای زیستن و نگهداری سالمندان نگاه کرده و تلاش می‌کند تا زمینۀ بازگشت سالمندان به جمع خانواده و حفظ تکریم و احترام به آنها در خانواده، هرچه سریع‌تر فراهم شود. از دیگر اهداف این سازمان نیز حفظ حقوق شهروندی و بازگشت سالمندان به جامعه است. کارشناسان معتقدند که بسیاری از سالمندان، توانایی انجام حداقل‌ها را داشته و مسئولان و مراقبان نباید این حداقل‌ها را از آنها دریغ کنند؛ زیرا سالمندان با کشف توانایی انجام کارها توسط خود، معنا و مفهوم بهتری برای زندگی در این دوران پیدا می‌کنند.

همچنین، کارشناسان معتقدند که ساخت این خانه‌های حمایتی کوچک، به‌جای مؤسسات و مراکز آسایشگاهی، به ارتقای کیفیت زندگی سالمندان، افزایش اعتماد به نفس آنها، حفظ کرامت انسانی سالمندان، کاهش وابستگی به دیگران، رویارویی با مشکلات در فضایی شبیه به محیط خانواده کمک می‌کند.

ویژگی‌ها

خانۀ حمایتی سالمندان، در مقایسه با آسایشگاه‌ها و مراکز شبانه‌روزی نگهداری از سالمندان، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است:

1. انجام و اجرای طرح خانه‌های حمایتی سالمندان با توجه به فرهنگ و ویژگی‌های بومی هر منطقه از ایران (با در نظر گرفتن تمامی مباحث دینی، عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی)؛
2. برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت زندگی سالمندان؛
3. توجه به تحرک سالمندان و اجرای برنامه‌های ورزشی و تفریحی متناسب با شرایط سالمندان؛
4. فراهم بودن امکان نقش‌آفرینی و تصمیم‌گیری در زندگی برای سالمندان در این فضاها که منجر به تکریم و احترام آنها می‌شود؛
5. صرفۀ اقتصادی و کارایی بیشتر این خانه‌ها نسبت به آسایشگاه‌های سالمندان؛
6. پذیرش تعداد افراد کمتر (در هر خانۀ حمایتی تنها 10 تا 15 سالمند پذیرش می‌شوند) به‌منظور تسهیل در دسترسی به امکانات و ارائۀ خدمات؛
7. ارائۀ خدمات متعدد و نوین پزشکی و غیرپزشکی به سالمندان؛
8. داشتن فضایی شبیه به منازل مسکونی و نداشتن هیچ تابلو یا علامت مشخصی به‌منظور عدم تفکیک این خانه‌ها نسبت به سایر منازل در راستای حفظ احترام و اعتماد به نفس سالمندان؛
9. رعایت تمامی شئون انسانی در ارائۀ خدمات به سالمندان؛
10. نگهداری سالمندان در خانۀ حمایتی نزدیک به محل زندگی آنها به‌منظور تسهیل ملاقات با خانواده‌ها و کمک خانواده‌ها در برخی موارد خاص.

شرایط پذیرش سالمندان

1. پذیرش بر اساس تناسب سن، فرهنگ و توانایی افرادی که قرار است در یک خانۀ حمایتی در کنار هم زندگی کنند؛
2. پذیرش مادرانی که بی‌سرپناه شده و از نظر مادی دچار مشکل هستند؛
3. پذیرش تمامی سالمندانی که حداقل وابستگی به سایرین را دارند؛
4. پذیرش افراد زیر 60 سالی که دارای اختلال‌ها و بیماری‌های شایع دوران سالمندی هستند (با تأیید کمیتۀ توان‌بخشی شهرستان‌ها)؛
5. عدم پذیرش سالمندان دارای بیماری‌های روانی یا بیماری‌هایی همچون ایدز و هپاتیت؛
6. عدم پذیرش سالمندانی که وابسته به تخت بوده و تحت نظارت دائمی و مستمر بیمارستانی هستند.

خدمات

در خانۀ حمایتی سالمندان، مسئول فنی، پزشک، مددکار اجتماعی و روانشناس اجتماعی مشغول به ارائۀ خدمات هستند. همچنین، بسیاری از کارهای روزمره، برعهدۀ خود سالمندان گذاشته شده تا طعم زندگی عادی را چشیده و توانایی انتخاب و تصمیم‌گیری خود را حفظ کنند. سالمندان می‌توانند حتی به‌صورت دوره‌های کوتاه‌مدت و روزانه نیز از خدمات و امکانات نگهداری خود در این خانه‌ها بهره‌مند شوند. علاوه بر آن، در این خانه‌ها، هر سالمند دارای اتاق و امکان ویژۀ خود بوده و می‌تواند یک زندگی عادی را دنبال کند.

دلائل ساخت

براساس آمارهای ثبت شده، امروزه، 11 درصد از جمعیت ایران که معادل با 9 میلیون و 400 هزار نفر می‌شود را سالمندان تشکیل می‌دهند. کارشناسان، پیش‌بینی کرده‌اند که از سال 1410ش، جمعیت سالمندان ایرانی از 14 درصد عبور کرده و ایران به‌صورت رسمی یک کشور سالمند محسوب خواهد شد. کارشناسان بر این باورند که جامعۀ ایران، در آینده‌، با موجی از سالمندی روبه‌رو شده و ایجاد چنین فضاهایی برای زندگی سالمندان ضروری است. آنها معتقدند که اجرای چند طرح کوچک، در نقاط مختلف ایران می‌تواند مسئولان را برای مقابله با سونامی سالمندی در آیندۀ نزدیک، آماده کند؛ زیرا گسترش خانه‌های حمایتی سالمندان، از جمله طرح‌های خوب برای ارتقای کیفیت زندگی سالمندان محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، افزایش سالمندآزاری در ایران، با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی امروزی، مسئولان را بر آن داشت تا پناهگاه امنی همچون خانه را برای سالمندان در سراسر ایران، مهیا کنند.

از دیگر دلائل ساخت این خانه‌های کوچک، می‌توان به تعدیل و کاهش ظرفیت مراکز شبانه‌روزی نگهداری از سالمندان و مناسب نبودن برخی از خانه‌ها به‌منظور نگهداری و زندگی سالمندان اشاره کرد. بسیاری از خانواده‌های ایرانی بر اساس آموزه‌های فرهنگی و مذهبی، مشتاق نگهداری والدین خود به‌خصوص در دوران سالمندی آنها هستند اما عدم فراهم بودن امکانات لازم در منزل، این امکان را از آنها می‌گیرد. در همین راستا، سازمان بهزیستی ایران، در طول سال 1400ش، نزدیک به 40 خانه را مناسب‌سازی کرد تا سالمندان بتوانند در خانه‌های خود و در کنار خانواده‌های خود زندگی کنند.

ترخیص سالمندان

سالمندان، در صورت داشتن شرایط لازم و نداشتن بیماری خاص، می‌توانند از این خانه‌ها مرخص شوند. هرچند، در طول دوران اقامت نیز آنها آزادانه به بیرون از مرکز رفت‌وآمد خواهند داشت.

خانۀ حمایتی سالمندان از منظر دین اسلام

رعایت حقوق سالمندان در جامعۀ اسلامی امری ضروری بوده و در آیات و روایات بسیاری بر این مهم تأکید شده است؛ برای مثال، در حدیثی از پیامبر اسلام آمده است که از ما نیست (مسلمان نیست) هر کسی که به کودکان مهربانی نکرده و به افراد مسن (سالمندان) احترام نگذارد. بنابراین، از جمله وظایف عمدۀ دولت در راستای حفظ تکریم و احترام به سالمندان، فراهم نمودن شرایط زندگی شرافتمندانه برای آنها است.

به‌همین دلیل، در علم فقه نیز به سالمندان توجه ویژه‌ای شده است. نیکی کردن به سالمندان از نظر مادی و معنوی، همواره مورد تأکید اسلام بوده و از اعضای خانوادۀ آنها درخواست شده تا نسبت به رفتار خود با سالمندان مراقب باشند. دین اسلام، تأکید می‌کند که تهیۀ خوراک، پوشاک، مسکن و نیز فراهم کردن اسباب درمان سالمندان بر عهدۀ خانوادۀ آنها بوده و تأمین نفقه و نیازمندی‌های والدین بر دوش فرزندان است. جامعۀ اسلامی نیز موظف است تا در صورت عدم توانایی خانواده و افراد محله برای تأمین مسکن و رفع تمامی نیازهای سالمندان، در این زمینه اقدام کرده و بستر و مکانی امن را برای زندگی آسودۀ سالمندان فراهم کند؛ زیرا دین اسلام، سالمندان را خدمتگزاران قبلی جامعه دانسته و به‌همین دلیل آنها را به‌هیچ عنوان، سربار جامعه نمی‌بیند. بنابراین، از جمله وظایف حکومت اسلامی، پس از خانواده و محله، فراهم کردن شرایط زندگی آبرومندانه برای سالمندان است. ساخت خانۀ حمایتی سالمندان نیز از جمله اقداماتی بوده که جامعۀ اسلامی ایران، به‌منظور تکریم و انجام وظایف دینی و انسانی خود در قبال سالمندان ارائه کرده است.

منابع

• «10 خانۀ حمایتی کوچک بهزیستی برای سالمندان در استان تهران فعال است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: 1 تیر 1400ش.
• «تأسیس خانه‌های حمایتی سالمندان در خراسان رضوی»، خبرگزاری برنا، تاریخ بارگذاری: 29 آذر 1400ش.
• «خانه‌های حمایتی سالمندان در کشور راه‌اندازی می‌شود»، خبرگزاری فارس، تاریخ بارگذاری: 16 بهمن 1397ش.
• «شروع به کار پنجمین خانۀ حمایتی سالمندان در بهزیستی استان»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، استان اردبیل، تاریخ بارگذاری: 26 تیر 1399ش.
• فخرزاده، حسین و سلطانی مهاجر، حوریه، «جایگاه سالمندان و مراقبت از سلامت آنها در اسلام»، نشریۀ طب و تزکیه، دورۀ 26، شمارۀ 2، 1396ش.
• «فعالیت 13 خانه حمایتی کوچک نگهداری از سالمندان و معلولان در تهران»، وب‌سایت سازمان بهزیستی کشور، استان تهران، تاریخ بارگذاری: 4 اسفند 1400ش.
• «نخستین خانۀ حمایتی در بانه به بهره‌برداری رسید»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: 6 بهمن 1400ش.