زوج‌درمانی

زوج‌درمانی، فرآیند مشاورۀ حرفه‌ای برای بهبود روابط زناشویی. زوج‌درمانی یک نوع مشاوره است که به زن و شوهر کمک می‌کند تا مشکلات و اختلافات خود را حل و فصل کرده و روابط خود را بهبود بخشند. این نوع از مشاوره، توسط مشاور متخصص در روابط زناشویی و روان‌شناسی خانواده انجام می‌شود.

تفاوت زوج‌درمانی و خانواده‌درمانی

زوج‌درمانی و خانواده‌درمانی دو رویکرد متفاوت در روان‌درمانی است که برای مشکلات و مسائل مربوط به روابط انسانی و خانواده مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگرچه این دو رویکرد، اغلب به‌جای همدیگر استفاده می‌شوند، اما در حقیقت دو نوع مجزا از مشاوره بوده و دارای تفاوت‌های مهمی هستند:

محدودۀ‌اندازه‌گیری

• در زوج‌درمانی (Couples Therapy)، متخصصان تمرکز خود را بر روی روابط و مشکلات بین دو نفر از یک زوج می‌گذارند. این نوع درمان به مشکلات مرتبط با تعاملات زناشویی، اختلافات، افتراق و جدایی، تسلط به مهارت‌های ارتباطی، و بهبود روابط عاطفی بین زوجین می‌پردازد.
• در خانواده‌درمانی (Family Therapy)، تمرکز بر روی تمام خانواده به‌عنوان یک واحد معنادار است. این نوع درمان به مشکلات و تعاملات داخل خانواده، افراد مختلف در خانواده، نقش‌ها و ساختار خانواده و تاثیر این عوامل بر روابط خانوادگی می‌پردازد.

هدف درمان

• در زوج‌درمانی، هدف اصلی، بهبود روابط و تعاملات زوجی است. مشاور یا روان‌شناس در اینجا تلاش می‌کند تا به دو فرد در یک زوج کمک کند تا ارتباطات خود را ترمیم کرده و مشکلات‌شان را حل کنند.
• در خانواده‌درمانی، هدف اصلی، بهبود روابط و تعاملات بین اعضای خانواده است. مشاور یا روان‌شناس در اینجا تلاش می‌کند تا به خانواده به‌عنوان یک کلّ کمک کند تا به بهبودی در تعاملات، حل مشکلات و تغییر الگوهای ناسالم در خانواده دست یابند.

جایگاه زوج‌درمانی در فرهنگ ایران

تاریخچۀ ‌زوج‌درمانی در ایران

زوج‌درمانی، تاریخچه‌ای به پهنای زندگی زناشویی دارد. ایرانیان نیز در دوره‌های مختلف تلاش کرده‌اند مشکلات خانوادگی خود را با روش‌های مختلفی حل کنند. عده‌ای از ایرانیان در مواجهه با مشکلات زناشویی، تلاش می‌کردند اسرار خانه را درون خانه نگه دارند. در این وضعیت، به‌صورت معمول چاره‌ای جز سوختن و ساختن به‌ویژه برای زن خانه وجود نداشت. زن و مرد تمام تلاش خود را می‌کردند تا هر مشکل یا ناهنجاری را در داخل خانه حل کنند. در عین حال، مراجعه به ریش‌سفیدان و طرح مشکل با بزرگان قوم یکی دیگر از راه‌های حل مشکل بوده است؛ اگر مشکلی برای زوجین پیش می‌آمد، سعی می‌کردند از نصیحت‌ها و تجربه‌های آنها استفاده کنند و به جهت احترامی که ریش‌سفیدان و بزرگان قوم در میان مردم داشتند، پذیرش سخنان آنها اتفاق می‌افتاد. به‌ویژه این وضعیت در خانوادۀ گسترده، بیشتر دیده می‌شد. همچنین مراجعه به رهبران دینی برای حل مشکلات در جامعۀ ایرانی رواج داشته و دارد. جامعۀ ایرانی به‌جهت ویژگی‌های دینی که داشته و دارد، مشاورۀ مذهبی و روحانی نقش مهمی در آن دارد و روحانیان به‌عنوان مشاوران اخلاقی، روحانی و دینی محل رجوع مردم برای حل مسائل و مشکلات خانوادگی و نیز مشکلات زن و شوهر بوده و هستند. با رشد و گسترش علم روان‌شناسی و ورود آن به ایران در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی و رشد آن در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایرانیان در کنار روش‌های بومی، به استفاده از نظام مشاورۀ تخصصی و تجربی برای حل مشکلات خانوادگی خود روی آوردند. این رویکرد در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است، اما هنوز از جایگاه مناسبی برخوردار نیست.

وضعیت فعلی زوج‌درمانی در ایران

امروزه در ایران، اقبال روزافزون زوجین به بحث زوج‌درمانی، مشاهده می‌شود، اما هنوز به رشد قابل توجهی نرسیده است. عوامل مختلفی موجب بازداری مردم از مراجعه به مشاوره برای حل مشکلات خانوادگی می‌شود. عواملی مانند نبود یا ضعف فرهنگ مشاوره در جامعه، به‌گونه‌ای که برخی تصور می‌کنند، اگر برای حل مشکلات خانوادگی به مشاور مراجعه کنند، آبروی آنها خواهد رفت. بسیاری از مردم مشکل را نه از جانب خود، بلکه از جانب شریک زندگی خود می‌دانند و لذا به مشاور، مراجعه نمی‌کنند. برخی از مردم نیز با تصور اینکه هزینه‌های زوج‌درمانی بالا است، از مراجعه خودداری می‌کنند. برآوردها حاکی از این است که زوجین به‌طور متوسط پس از حدود شش سال نزاع به مشاور، مراجعه می‌کنند. این مساله باعث عمیق‌ترشدن مشکلات زناشویی شده و تعداد جلسات مشاورۀ زوج‌درمانی را افزایش می‌دهد.

فواید زوج‌درمانی

زوج‌درمانی توسط مشاور یا روان‌شناس متخصص که از خصوصیاتی مانند دانش کافی، بی‌طرفی، امانت‌داری و تجربة کافی برخوردار است، موجب افزایش رضایت‌مندی در خانواده‌ها می‌شود که به برخی از جنبه‌های آن اشاره می‌شود:

• تقویت دوستی و دلبستگی؛
• شناسایی مشکلات موجود در رابطه؛
• درک بهتر یکدیگر؛
• بهبود مهارت‌های ارتباطی.

اصول کلی زوج‌درمانی

اگرچه مراحل زوج‌درمانی بسته به رویکرد نظری درمانگر ممکن است متفاوت باشد، اما تمامی زوج‌درمانی‌ها شامل موارد زیر هستند:

• تمرکز بر مشکل فعلی زوج مانند مشکلات جنسی، اعتیاد به اینترنت، حسادت و خشونت؛
• مشارکت فعال درمانگر در درمان رابطه دونفره به جای درمان جداگانه هر فرد؛
• اتخاذ رویکردهای متمرکز بر راه حل و تغییر در ابتدای درمان؛
• تعیین اهداف مشخص و دست‌یافتنی برای درمان.

موارد مراجعه به زوج‌درمانی

تصمیم به طلاق

بسیاری از زوجین در روند زندگی با مشکلاتی مواجه می‌شوند که مجبور می‌شوند بین ادامة زندگی پرچالش و طلاق انتخاب کنند. یکی از موارد مراجعه به زوج‌درمانی در اینگونه موارد است که زوجین قبل از تصمیم نهایی برای طلاق، به متخصص زوج‌درمانی مراجعه کنند تا در صورت امکان، با شناسایی مشکلات توسط مشاور، نسبت به رفع مشکلات اقدام شده و از طلاق جلوگیری شود.

نزاع و جدال تمام‌وقت

اگر زوجین تقریبا به‌طور دائم در حال نزاع، جدال و جرّوبحث هستند، نیاز به زوج‌درمانی احساس می‌شود. زوج‌درمانی با آموزش روش‌های صحیح تعامل و سخن گفتن، کمک می‌کند تا زوجین بتوانند با آرامش بیشتری با یکدیگر صحبت کرده و با احترام، با همدیگر رفتار کنند.

تظاهر به عادی‌بودن شرایط

برخی از زوجین علی‌رغم اختلافات ظاهری یا درگیری مستمر، تلاش می‌کنند این مشکلات را پنهان کرده و شرایط را عادی جلوه دهند. پنهان‌کردن مشکلات ممکن است تا مدتی جوابگو باشد، اما راهبرد بلندمدت مؤثر نیست. زوج‌درمانی با آموزش راه‌های صحیح تعامل و رفع مشکلات، زوجین را در جهت حل یا بهبود شرایط کمک می‌کند.

موارد دیگر

برخی دیگر از موارد مراجعه به زوج‌درمانی این موارد است:

• تشدید تعارض‌ها و عادت‌های ارتباطی نادرست میان زوجین؛
• بروز فاصله و احساس تنهایی در زوجین یا یکی از آنها؛
• به وجود آمدن مسائل مربوط به تعهد و اعتماد مانند دشواری در تکیه کردن به همسر؛
• بروز دلبستگی‌های ناایمن مانند وابستگی یا استقلال شدید؛
• احساس عدم حمایت و رهاشدن از لحاظ عاطفی از سوی همسر؛
• نبود صمیمیت جنسی و نداشتن تمایل به برقراری رابطه توسط زوجین یا یکی از آنها؛
• به‌وجود آمدن اختلالات جنسی در زوجین یا یکی از آنها؛
• بروز مسائلی چون سوء استفاده، خیانت و اعتیاد؛
• تفاوت روش و طرز فکر در فرزندپروری؛
• نداشتن توافق در ارتباط با مسائل مالی؛
• بروز افسردگی و اضطراب و عدم درمان آن؛
• مشکل در برقراری ارتباط مؤثر؛
• مشکل در کنترل خشم؛
• خیانت زناشویی؛
• خشونت خانگی؛
• مشکلات مربوط به والدین زوجین؛
• مشکلات ازدواج‌های قبلی؛
• مسائل بهداشتی و پزشکی مزمن؛
• ناباروری؛
• قمار و مصرف مواد.

پیش‌آگهی‌های زوج‌درمانی

پیش‌آگهی‌ها مواردی را شامل می‌شوند که نتیجة زوج‌درمانی را پیش‌بینی می‌کنند که به دو نوع مثبت و منفی تقسیم می‌شوند:

پیش‌آگهی‌های مثبت

وجود برخی از پیش‌آگهی‌ها نتیجه زوج‌درمانی را مثبت می‌سازد:

• سلامت روان زوجین؛
• سابقه ارتباطات عاشقانه زوجین؛
• حضور فرزند در خانواده؛
• تقسیم کار منصفانه زوجین؛
• شباهت در ارزش‌ها و تیپ‌های شخصیتی زوجین؛
• پذیرش نقش خود در مشکل و داشتن نگاه واقع‌بینانه به رابطه توسط زوجین؛
• شبکة حمایتی خوب و خانواده‌های حمایت‌کننده از زوجین؛
• داشتن درک متقابل بالای زوجین.

پیش‌آگهی‌های منفی

وجود برخی از پیش‌آگهی‌ها نتیجة زوج‌درمانی را منفی می‌سازد:

• انگیزة همکاری حداقل در یکی از زوجین به هیچ‌وجه ایجاد نشود؛
• یک ارتباط دیگر غیر قابل قطع وجود داشته باشد. (ارتباط فرازناشویی یا ارتباط افراطی با یکی از والدین)؛
• اعتیاد پرخطر و مخرب یکی از زوجین که به درمان جواب نداده یا انگیزة درمان ندارد؛
• شرایط مالی، انگیزه‌ای و حرفه‌ای لازم برای درمان اختلال روانی و شخصیتی آسیب‌زا وجود نداشته باشد؛
• ممانعت شدید خانواده‌ای و قبیله‌ای از زوجین؛
• اختلالات شخصیتی و خلقی زوجین یا یکی از آنها.

ساختار جلسات زوج‌درمانی

ساختار جلسات زوج‌درمانی ممکن است بر اساس رویکردها و مدل‌های مختلف متفاوت باشد. اما در کل، یک جلسه زوج‌درمانی به‌صورت معمول شامل مراحل زیر است:

1. آغاز جلسه: در ابتدای جلسه، مشاور با زوجین در مورد هدف یا اهداف جلسه صحبت می‌کند. این شامل بررسی مسائل و مشکلاتی است که زوجین می‌خواهند بر روی آنها کار کنند و تعیین اولویت‌ها و اهداف درمانی است.
2. شرح مشکلات و تجربیات: در این مرحله، زوجین به ترتیب فرصت دارند تا مشکلات، نگرانی‌ها و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند. مشاور به آنها گوش می‌دهد و سعی می‌کند تا درک عمیق‌تری از مسائل آنها پیدا کند.
3. تحلیل و توضیح مسائل: مشاور با استفاده از تکنیک‌های مختلف، تلاش می‌کند تا به تحلیل و توضیح مسائل بپردازد. او ممکن است سوالاتی بپرسد، مفاهیم را شرح دهد و با زوجین در مورد عواقب و اثرات مختلف رفتارها و الگوهای آنها بحث کند.
4. ارائه راهکارها و مهارت‌ها: در این مرحله، مشاور به زوجین راهکارها، مهارت‌ها و راهبردهای مبتنی بر زوج‌درمانی را ارائه می‌دهد. این شامل یادگیری مهارت‌های ارتباطی بهتر، حل مسائل، مدیریت خشم و تعارضات، بهبود هماهنگی جنسی و غیره می‌شود.
5. تمرینات و وظایف: مشاور با توجه به شرایط و موقعیت، تمرینات و وظایفی را برای زوجین تعیین می‌کند تا آنها در خانه و در زندگی روزمرة خود به تمرین مهارت‌ها و راهکارهای آموخته‌شده بپردازند. برخی از این تمرین‌ها، شامل تمرین‌های ارتباطی، نوشتن خاطرات، اجرای رفتارهای متفاوت است.
6. ارزیابی پیشرفت: در پایان هر جلسه، مشاور با زوجین در مورد پیشرفت‌هایی که داشته‌اند، بحث و ارزیابی می‌کند که آیا راهکارها و روش‌های ارائه‌شده مؤثر بوده‌اند یا نه. از طریق ارزیابی پیشرفت، مشاور و زوجین می‌توانند به تصمیماتی برسند که در جلسات آینده باید چگونه پیش بروند.
7. به پایان‌رساندن جلسه: در پایان جلسه، مشاور جلسه را به پایان می‌رساند و ممکن است خلاصه‌ای از موضوعات مهم مورد بحث را به زوجین بدهد. همچنین، تمرینات و وظایفی را برای جلسات بعدی تعیین می‌کند.

بر اساس نیازها و وضعیت خاص هر زوج، مشاور، ترتیب و محتوای مراحل را تغییر می‌دهد. همچنین، تعداد جلسات نیز بستگی به مسائل و مشکلات موجود و پیشرفت زوجین دارد.

رویکردهای زوج‌درمانی

رویکردهای مختلفی در طول تاریخ روان‌شناسی ارائه شده است که مشاوران براساس این رویکردها یا تلفیقی از آنها اقدام به زوج‌درمانی می‌کنند که به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:

زوج‌درمانی ساختاری

نظریة ساختاری در زوج‌درمانی به تمرکز بر روی ساختار و الگوهای تعامل در خانواده می‌پردازد. این نظریه اهمیت زیادی به نقش ساختارهای داخلی و خارجی خانواده در شکل‌گیری مسائل آن می‌دهد. در این نظریه، ساختار خانواده به‌عنوان ترکیبی از نقش‌ها، تعاملات و الگوهای تعاملی بین اعضای خانواده تعریف می‌شود. این ساختار تاثیر مهمی بر روی سلامت و رفتارهای اعضای خانواده دارد.

زوج‌درمانی روان‌پویشی

زوج‌درمانی روان‌پویشی یک رویکرد درمانی است که از تکنیک‌ها و مبانی روان‌پویشی در ارتقاء روابط زناشویی و حل مشکلات زناشویی زوج‌ها استفاده می‌کند. این رویکرد متمرکز بر بررسی ناخودآگاه و اعماق ذهنی زوج‌ها است و سعی دارد با کمک به تحلیل و درک عمیق‌تر از دینامیک‌های رفتاری و روانی، بهبودی در روابط زناشویی ایجاد کند. در زوج‌درمانی روان‌پویشی، مشاور یا روان‌پویشگر با زوج‌ها به‌صورت فردی و یا گاهی به‌صورت گروهی کار می‌کند و از تکنیک‌ها و مفاهیم مانند تفسیر رویاها، تحلیل نقش‌ها، تحلیل مضامین نهفته در مکالمات و رفتارها، انتقاد از ناخودآگاه، و تعاملات زوجین برای تسهیل تغییر در روابط زناشویی استفاده می‌کند.

زوج‌درمانی رفتاری یک‌پارچه‌نگر

زوج‌درمانی رفتاری یک‌پارچه‌نگر یک رویکرد درمانی برای بهبود روابط زناشویی در زوج‌ها و مشکلات زندگی زناشویی است. این رویکرد ترکیبی از عناصر مختلف رفتاری، مشاورۀ زوجی و روش‌های مبتنی بر شناخت (کاوش ذهنی) است. در زوج‌درمانی رفتاری یک‌پارچه‌نگر، تمرکز بر تغییر الگوهای رفتاری مخرب و ایجاد تغییرات مثبت در ارتباط زناشویی قرار دارد. در این رویکرد، زوجین با مشاور به کشف الگوهای رفتاری ناپسند خود پرداخته و سپس نقاط ضعف و قوت روابط زناشویی خود را مورد بررسی قرار می‌دهند. مشاور به آنها مهارت‌های ارتباطی بهتر، مدیریت خشم و تنش، حل مشکلات مؤثر، و تقویت ارتباط عاطفی کمک می‌کند.

زوج‌درمانی هیجان‌مدار

زوج‌درمانی هیجان‌مدار (EFT) یک رویکرد مشاورۀ زوجی است که به بهبود ارتباطات عاطفی و تعاملات زناشویی در زوج‌ها می‌پردازد. مبنای زوج‌درمانی هیجان‌مدار این است که مشکلات زناشویی اغلب به علت عدم توازن در تعاملات عاطفی در زناشویی ایجاد می‌شوند. این رویکرد بر این فرضیه تاکید دارد که افراد در زندگی زناشویی خود به دنبال احساس امنیت و اتصال عاطفی هستند و اگر این نیازها برآورده نشوند، مشکلات زناشویی رخ می‌دهد.

زوج‌درمانی نظامی بوئن

زوج‌درمانی نظامی بوئن یک روش درمانی برای روابط زناشویی است که توسط دکتر موریس بوئن (Murray Bowen) پدر بنیانگذار روان‌شناسی خانواده در دهة 1970 توسعه یافت. این روش بر اصول و تئوری‌های روان‌شناسی خانواده و نظریة نظام متمرکز است. هدف اصلی زوج‌درمانی نظامی بوئن، بهبود روابط زوجین و تقویت نظام زوجی است. این روش فرضیه‌ای را دارد که روابط زناشویی به‌عنوان یک نظام پیچیده در نظر گرفته می‌شود. بر اساس این نظریه، تغییر یک عضو در نظام زناشویی تاثیر مستقیمی بر سایر اعضا و روابط آنها خواهد داشت. زوج‌درمانی نظامی بوئن بر اساس مفاهیمی مانند تمرکز بر خانواده، تمرکز بر روابط، نظام و تمرکز بر خودآگاهی تاکید می‌کند. درمانگر در این روش به طور فعال با زوجین در مورد الگوهای رفتاری، اعتقادات و ارتباطات آنها کار می‌کند. او ممکن است از تکنیک‌هایی مانند مصاحبه، مشاهده، نقش‌آفرینی و تمرینات عملی استفاده کند تا زوجین را در درک بهتر از خود و رابطه‌شان یاری دهد.

زوج‌درمانی شناختی رفتاری

زوج‌درمانی شناختی رفتاری (Cognitive-Behavioral Couples Therapy) روشی درمانی است که بر مبنای تئوری‌ها و مفاهیم شناختی و رفتاری ساخته شده است و برای بهبود روابط زناشویی استفاده می‌شود. این روش تاکید دارد که افکار، احساسات و رفتارهای فردی در رابطه با یکدیگر تعیین‌کنندة روابط زوجی هستند و با تغییر و بهبود این عوامل، رابطه زناشویی نیز بهبود خواهد یافت. در زوج‌درمانی شناختی رفتاری، درمانگر با زوجین در مورد الگوهای فکری، باورها، تفسیرها و رفتارهای غیرمؤثرشان کار می‌کند. این روش بر اساس ایده‌هایی مانند تغییر مفهوم، آموزش مهارت‌های ارتباطی، حل مساله و تمرین عملی، تمرکز دارد. هدف اصلی زوج‌درمانی شناختی رفتاری، بهبود روابط زناشویی، کاهش تنش‌ها و افزایش بهره‌وری و رضایت در رابطه است.

زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی

زوج‌درمانی اسلامی مبتنی بر اصول و ارزش‌های اسلامی است که به‌منظور بهبود روابط زناشویی و خانواده استفاده می‌شود. در آموزه‌های اسلامی توصیه‌های اعتقادی، اخلاقی، عاطفی و معنوی متعددی برای ارتقای مناسبات زوج‌ها و حل اختلافات آنان به‌چشم می‌خورد. براساس الگوی شناختی رفتاری، این راه‌ها در سه حوزة شناخت‌ها، عواطف و رفتارها بررسی می‌شوند. در الگوی اسلامی دو محور جدید، یعنی ساختار خانواده و معنویت به زوج‌درمانی اضافه می‌شود. افزون بر این در آسیب‌شناسی روابط زوجین از دیدگاه اسلامی، ضعف‌های ساختاری نقش مؤثری دارند. همچنین در این رویکرد، معنویت رکن اصلی را ایفاء می‌کند. مداخله‌های معنوی در سه محور اعتقادات، عبادات و اخلاق بررسی و توسط مشاوران اسلامی به‌کار برده می‌شود.

مراکز فعال زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی

با گسترش مشاورۀ اسلامی، مراکز مشاورۀ متعددی با رویکرد اسلامی اقدام به برگزاری جلسات زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی در شهرهای مختلف ایران، به‌خصوص در استان تهران و قم کرده‌اند. برخی از این مراکز این موارد هستند:

1. مرکز مشاورۀ حوزه علمیه قم (سماح) در قم و برخی شهرهای دیگر ایران؛
2. مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی از طریق مشاورۀ تخصصی تلفنی و اینترنتی؛
3. مرکز مشاورۀ ماوا وابسته به مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی در قم؛
4. مرکز مشاورۀ اسلامی سبل السلام در تهران؛
5. مرکز مشاورۀ و روان‌شناسی اسلامی آیه در تهران؛
6. مرکز مشاورۀ روشنان در قم.

اثربخشی رویکردهای مختلف زوج‌درمانی

برخی از پژوهش‌ها نشانگر اثربخشی مثبت رویکردهای مختلف زوج‌درمانی در افزایش رضایت از زندگی مراجعان است. در این بخش به برخی از پژوهش‌های انجام شده اشاره می‌شود.

رویکرد شناختی رفتاری

در پژوهشی که در 3 شهر تهران در 1398ش بر روی 88 نفر با رویکرد شناختی رفتاری، انجام شد، یافته‌های تحلیل داده‌های پژوهش نشان داد با تغییر باورهای غیرمنطقی با زوج‌درمانی شناختی رفتاری، سلامت روان نیز افزایش یافته و تفاوت معناداری ایجاد شده است. این پژوهش با روش نیمه‌آزمایشی همراه با پیش‌آزمون – پس‌آزمون و گروه کنترل بود، انجام شد.

رویکرد هیجان‌مدار

در پژوهش دیگری که در شهر همدان در 1397ش بر روی 30 زوج خواستار طلاق با رویکرد زوج‌درمانی هیجان‌مدار انجام شد، برآیندهای حاصل از تحلیل داده‌ها نشان داد که درمان متمرکز بر هیجان بر نگرش‌های ناکارآمد و حس پیوستگی زوج‌های متعارض مؤثر بوده است.

رویکرد اسلامی

پژوهشی با هدف اثربخشی دو روش زوج‌درمانی مبتنی بر عوامل مشترک با محتوای آموزه‌های اسلامی و بدون آن بر افزایش میزان گفتگوی مؤثر زوجین انجام شد. این پژوهش در شهر ارومیه در 1395ش بر روی 24 زوج که مشکلات ارتباطی داشتند، با روش نیمه‌آزمایشی با طرح آزمایشی آمیخته 3×3 صورت گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد که بین گروه‌های آزمایش و گروه کنترل در میزان گفتگوی مؤثر، تفاوت معناداری وجود دارد. پژوهش دیگری با رویکرد اسلامی در شهر تهران در 1390ش بر روی 30 زوج که از ازدواج آنها حداقل یک و حداکثر پانزده سال گذشته بود و صمیمیت جنسی آنها پائین‌تر از خط برش بود، انجام شد. روش پژوهش از نوع پیش‌آزمون – پس‌آزمون با گروه کنترل بود. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که آموزش زوج‌درمانی براساس آموزه‌های اسلامی باعث افزایش صمیمیت جنسی زوجین شده و این افزایش تا مرحلة پیگیری ادامه داشته است.

آسیب‌شناسی رویکردهای مختلف زوج‌درمانی

رویکردهای مبتنی بر روان‌شناسی غربی از مبانی آن پیروی می‌کنند. رویکردهای مبتنی بر روان‌شناسی غربی گرچه در برخی از اصول یا فنون شباهت‌هایی با روان‌شناسی با رویکرد اسلامی دارند، اما تفاوت‌های مهمی نیز دارند. این تفاوت‌ها به مبانی فلسفی و نوع نگاه دو دیدگاه به انسان برمی‌گردد. روان‌شناسی غربی، انسان را محور همه چیز معرفی می‌کند و توجه به ابعاد معنوی انسان مغفول واقع می‌شود. نتیجة این دیدگاه، آزادی انسان است؛ برای مثال در بحث زوج‌درمانی پیشنهاد به طلاق در این دیدگاه بیشتر مشاهده می‌شود، چرا که صبر و تحمیل سختی‌ها و خودگذشتگی برخلاف نگاه انسان‌گرایی است. در حالیکه در روان‌شناسی اسلامی، محور خدا است و انسان، بندة خدا است و نیازهای معنوی انسان در کنار نیازهای مادی او دیده می‌شود. نتیجۀ این دیدگاه، تلاش برای کسب رضایت خداوند خواهد بود، اگرچه سختی‌هایی نیز داشته باشد؛ برای مثال در بحث زوج‌درمانی، صرف اختلاف و سختی مجوز طلاق نخواهد بود و مؤلفه‌های دیگر نیز سنجیده می‌شود. روان‌شناسی غربی بر پایة تجربه‌گرایی استوار است، در حالیکه در روان‌شناسی اسلامی، از آموزه‌های وحیانی و منابع معرفتی مورد تایید آن مانند سنت، عقل، حس و تجربه استفاده می‌شود. تقید یا عدم تقید به حدود شرعی از دیگر تفاوت‌های روان‌شناسی غربی و اسلامی است. رویکردهای غالبی که توسط مشاوران و روان‌شناسان در زوج‌درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، رویکردهای مبتنی بر روان‌شناسی غربی است و استفاده از زوج‌درمانی با رویکرد اسلامی معطوف به برخی مراکز خاص بوده که رو به گسترش است. تدوین و استفاده از رویکرد اسلامی در کنار استفاده از جنبه‌های مثبت رویکردهای غربی، آسیب استفاده صرف از رویکردهای غربی را کاهش می‌دهد.

منابع

• «آیه، نشانة زندگی»، وب‌سایت مرکز مشاوره و روان‌شناسی اسلامی آیه، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• احمدی، سیداحمد، مبانی و اصول راهنمایی و مشاوره، تهران، سازمان سمت، 1392ش.
• «از انتقاد به نظریات روان‌شناسی غربی تا تدوین نظریه اسلامی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1391ش.
• اسدی، مریم، «نظریة روان‌درمانی نظامی چیست؟»، وب‌سایت واران، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1400ش.
• باصفت، حلیمه، «بررسی تفاوت‌های کلیدی مشاورۀ زوج‌درمانی و خانواده‌درمانی»، وب‌سایت مرکز مشاورۀ نیک‌داد، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1401ش.
• «بررسی مقایسه‌ای بین مشاورۀ تخصصی و مشاوره از دیدگاه اسلام»، وب‌سایت مجله اینترنتی آموزش خانوادة سبز ایرانی، تاریخ بازدید: 30 مرداد 1402ش.
• بهمن‌آبادی، یوسف، «جایگاه لرزان مشاوره در جامعه»، وب‌سایت مجلة ویستا، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1402ش.
• بیرانوند، حسن و همکاران، «اثربخشی زوج‌درمانی شناختی - رفتاری بر باورهای غیرمنطقی و سلامت روانی زوجین دچار تعارض‌های زناشویی»، در مجلة آسیب‌شناسی، مشاوره و غنی‌سازی خانواده، سال پنجم، شمارة 2، پاییز و زمستان 1398ش.
• تحریریة افق سلامت، «چه زمانی باید به مراکز زوج‌درمانی مراجعه کنیم؟»، وب‌سایت افق سلامت، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1398ش.
• تحریریة افق سلامت، «زوج‌درمانی چیست؟»، وب‌سایت افق سلامت، تاریخ درج مطلب: 13 مهر 1398ش.
• «تفاوت روان‌شناسی اسلامی و غربی در نگاه به خلقت انسان است»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 25 مرداد 1396ش.
• تقوی، محمدرضا، «تمایز روان‌شناسی اسلامی با غربی»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 14 اسفند 1396ش.
• حسین‌زند، مهناز و همکاران، «اثربخشی زوج‌درمانی بر اساس آموزه‌های اسلامی بر صمیمیت جنسی زوج‌های مراجعه کننده به کلینیک نیکان شهر تهران»، در نشریة یافته‌های نو در روان‌شناسی، دورة 8، شماره 25، سال 1391ش.
• «خدمات مرکز»، وب‌سایت مرکز مشاورۀ اسلامی سبل السلام، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• «دربارة ما»، پایگاه مرکز مشاورۀ ماوا، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• «دربارة ما»، وب‌سایت مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• «زوج‌درمانی چیست؟»، وب‌سایت مؤسسة آموزش عالی آزاد هفتاد، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• «زوج‌درمانی»، وب‌سایت ذهن نو، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• «زوج‌درمانی»، وب‌سایت پذیرش 24، تاریخ بازدید: 16 مهر 1402ش.
• سالاری‌فر، محمدرضا و همکاران، «مبانی و ساختار زوج‌درمانی اسلامی»، در دوفصلنامة مطالعات اسلام و روان‌شناسی، سال 7، شماره 12، بهار و تابستان 1392ش.
• سیفان، میترا، «زوج‌درمانی»، وب‌سایت پزشک خوب، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• عاشوری، اعظم و پارسی‌نژاد، زهرا، «اثربخشی درمان زوجی متمرکز بر هیجان بر نگرش‌های ناکارآمد و حس پیوستگی در میان زوج‌های متعارض»، در مجلة آسیب‌شناسی، مشاوره و غنی‌سازی خانواده، سال پنجم، شمارة 2، پاییز و زمستان 1398ش.
• عالمی، حسین، «روان‌شناسی غربی، زندگی مشترک را سخت و طلاق را آسان کرده است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 29 مرداد 1397.
• گلدنبرگ، ایرنه و گلدنبرگ، هربرت، خانواده‌درمانی، ترجمة سیامک نقشبندی و همکاران، تهران، نشر روان، چاپ 19، 1396ش.
• «مرکز مشاورۀ روشنان»، کانال مرکز مشاورۀ روشنان در ایتا، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• «مشاورۀ زوج‌درمانی»، وب‌سایت مرکز مشاورۀ روان آرام، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• «معرفی مرکز»، وب‌سایت مرکز مشاورۀ اسلامی سماح، تاریخ بازدید: 9 مهر 1402ش.
• مهدی‌نژاد قوشچی، رحمان و اسدپور، اسماعیل، «مقایسة اثربخشی زوج‌درمانی مبتنی بر عوامل مشترک با محتوای آموزه‌های اسلامی و بدون آن بر افزایش گفتگوی مؤثر زوجین»، در فصلنامة فرهنگی - تربیتی زنان و خانواده، سال دوازدهم، شمارة 41، زمستان 1396ش.
• مؤذنی، ترانه، «زوج‌درمانی چیست و چه موقع باید به زوج درمانگر مراجعه کرد؟»، وب‌سایت ترانة مؤذنی، تاریخ بازدید: 15 مهر 1402ش.
• یزدانی، عباس‌علی، «جایگاه مشاوره در خانواده‌های ایرانی»، وب‌سایت انجمن مددکاران اجتماعی ایران، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1394ش.