زیارتگاه شاهزاده‌ها
زیارتگاه شاهزاده‌ها؛ مزار منسوب به دو سید هاشمی در قسمت شمالی شهر هرات.
زیاتگاه شاهزاده‌ها مزار دو امامزاده و سید هاشمی در کهندژ مصرخ، محلی در شمال شهر قدیمی هرات است که امروزه به دروازۀ ملک شهرت دارد.
تاریخچه
مقارن حاکمیت ابومسلم خراسانی در خراسان، در سال 134ق، یکی از سادات هاشمی به‌نام سیدعبدالله در مقابل خلیفه وقت اموی در بلاد فارس شکست خورده و وارد شهر هرات و منطقۀ کهندژ مصرخ شد. والی آن سامان به‌دستور ابومسلم، سیدعبدالله و یارانش را در بند کرده و پس از چند روز به شهادت رسانید. سپس، سر او را نزد ابومسلم فرستاد و جسد او را در همان محل دفن کرد.[۱] برخی معتقدند ابو‌القاسم محمد دیباج نیز در جوار سیدعبدالله مدفون است. گروه دیگری بر این باورند که او در گورسرخ گرگان است. هرچند بر اساس منابع تاریخی، او در زمان حکومت مأمون عباسی تحت نظارت بوده و در حدود سال 190ق، به شهادت رسیده است. [۲]
نام‌گذاری
در میان مردم فارسی‌زبان به‌خصوص مردم ایران و افغانستان، به فرزندان ائمة اثناعشر امامزاده، امامزاده سید، امامزاده سلطان، سلطان، شاه، سید و شاهزاده اطلاق می‌شود. مردم خراسان نیز بر اساس فرهنگ خود امامان دوازده‌گانه را دارای قدرت، عظمت، ولایت تکوینی و تشریعی در عالم دانسته و به امام علی و امام رضا، به‌ترتیب شاه مردان و سلطان خراسان می‌گفتند. بنابراین فرزندان آنها را با لقب شاهزاده خطاب می‌کردند؛ بر این اساس به این دو سید نیز شاهزاده می‌گویند که به‌مرور زمان به «شاهزاده‌ها» یا «سادات مصرخ» معروف شده‌اند.[۳]
خاندان
هر دو سید از خاندان هاشمی و تیرة حضرت ابی‌طالب هستند. سیدعبدالله فرزند معاویه فرزند عبدالله فرزند جعفر طیار است که نسب او به ابی‌طالب می‌رسد؛ سیدمحمد دیباج نیز فرزند امام جعفر صادق است که از طریق امام علی (علی بن ابی‌طالب) نسب او نیز به ابی‌طالب می‌رسد.
برخی معتقدند سیدعبدالله از فرزندان زینب دختر علی بن طالب است و عدة دیگری معتقدند که او از زن دیگر عبدالله بن جعفر است.[۴]
شخصیت
در مورد شخصیت عبدالله بن معاویه نظرات متفاوتی وجود دارد؛ برخی او را شخصی متقی، پرهیزگار، اهل دیانت، مبلغ دین و مجاهد خوانده‌اند.[۵] عدة دیگری نیز در مقابل، او را شخصی شاعرمسلک، دلاور، لاابالی و بدرفتار معرفی کرده‌اند که با مردمان لاابالی مأنوس و از آنها طرف‌داری می‌کرده است.[۶]
حوادث و قیام‌ها
در اواخر حکومت بنی‌امیه و منازعات داخلی آنها، سیدعبدالله بن معاویه وارد کوفه شده و علیه والی کوفه، عبدالله عمر بن عبدالعزیز دست به قیام می‌زند؛ سیدعبدالله پس از نبرد با عمر بن عبدالعزیز شکست خورده و به‌سمت ایران می‌آید. پس از آن، مردمان زیادی از شیعیان غالی، مخالفان حکومت اموی و شخصیت‌هایی از بنی‌عباس نظیر ابوجعفر منصور و عبدالله سفاح با او همراه شده و در نتیجه توانستند مساحت وسیعی از ایران را تحت سلطۀ خود درآورند. در آن زمان، در نقاط مختلفی، به‌نام او خطبه خوانده می‌شد و مردم ایران و خراسان را به بیعت با سیدعبدالله فرا می‌خواندند. او، برادران خود را در نواحی و ولایات ایران حاکم نمود و ابوجعفر منصور عباسی از طرف او در ایذج والی شد.[۷]
شهادت
سیدعبدالله بعد از نبرد خونین با لشکر عظیم خلیفه اموی در بلاد فارس، شکست خورده و با تعدادی از یاران خود به‌سمت خراسان رهسپار شدند. در آن روزگار، ابومسلم خراسانی در سرزمین خراسان حکومت می‌کرد و یکی دیگر از مخالفان سرسخت خلافت اموی به حساب می‌آمد. به‌همین دلیل سیدعبدالله، ابومسلم را هم‌فکر و تنها پناهگاه خود می‌دانست؛ بنابراین وارد هرات و شهر کهندژ مصرخ شد اما ابومسلم، پس از مدتی، توسط والی خود در کهندژ سیدعبدالله را به شهادت رساند.[۸]
گنبد و آرامگاه
در سال 706ق، سلطان محمد آل‌کرت، بر مزار این دو سید، گنبد و بارگاه ساخت که در آن دوران از بهترین عمارت و مهندسی برخوردار بود.[۹]
معماری و مرمت
این عمارت تا زمان سلطان حسین بایقرا آباد بود و مرمت شد. در این اواخر نیز به‌دلیل جنگ‌ها و مراودات مردمی، بنای زیارت تخریب شده و نیازمند مرمت بود. بنابراین، وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان کار بازسازی زیارتگاه را با هزینه‌ای بالغ به 400 هزار دلار شروع و ستون‌ها و سقف زیارت را مرمت کردند.[۱۰]
کرامات
برخی بر این باورند که شبل والی ابومسلم، قاتل سیدعبدالله، بعد از مدتی کوتاه وفات کرد. مردم، جسد شبل را در هر کجا که دفن می کردند، خاک او را قبول نمی‌کرد. تا اینکه او را پایین پای سید دفن کردند.[۱۱]
پانویس
- ↑ حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص36.
- ↑ حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص36.
- ↑ «امامزاده کیست و به چند گروه تقسیم می شوند»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص38؛ «قیام عبداله بن معاویه بن عبداله بن جعفر طالبی و پیامدهای آن»، پژوهشگاه علوم انسانی.
- ↑ حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص36.
- ↑ «قیام عبداله بن معاویه بن عبداله بن جعفر طالبی و پیامدهای آن»، پژوهشگاه علوم انسانی.
- ↑ علا و بهرامیان ، «قیام عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر طیار و پیامدهای آن»، پژوهشگاه علوم انسانی. حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص36.
- ↑ حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص34.
- ↑ حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص36.
- ↑ «آرامگاه «سید عبدالله» در هرات افغانستان»، خبرگزاری فارس.
- ↑ حسینی، مزارات هرات، 1346ش، ص36.
منابع
- «آرامگاه سیدعبدالله در هرات افغانستان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 23 فرودین 1393ش.
- «امامزاده کیست و به چند دسته تقسیم می‌شود»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1397ش.
- حسینی، سیدعبدالله، مزارات هرات، به‌تحقیق فکری سلجوقی، بی‌جا، بی‌نا، 1346ش.
- «درباره کهندژ»، خبرگزاری کهندژ، تاریخ بازدید: 6 فرودین1402ش.
- علا، زینب و بهرامیان، مسعود، «قیام عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر طالبی و پیامدهای آن»، فصلنامه پژوهش در تاریخ، سال دوم، ۱۳۹۱ش.