سعدیه

پرونده:سعدیه1.jpg

سعدیه، آرامگاه سعدی و از جاذبه‌های گردشگری در شیراز.

سعدیه، محل دفن سعدی شیرازی، شاعر برجستۀ فارسی‌گوی ایرانی و از یادمان‌های فرهنگی و دیدنی است که گردشگران و مسافران بسیاری از مناطق مختلف ایران و جهان را جذب می‌کند. جذابیت‌های معنوی و بصری این محل از نظر فرهنگی، ادبی و تاریخی مهم و باعث رونق گردشگری، شکوفایی اقتصادی و استحکام پیوندهای اجتماعی و همبستگی ملی است.

نام‌گذاری

سعدیه بر گرفته از نام شیخ «سعدی» شاعر بلند آوازۀ شیرازی بوده که در این مکان دفن شده است. این مکان، ابتدا یک «خانقاه» بوده که سعدی شیرازی در آن زندگی می‌کرده و بعد از دفن سعدی در آن‌جا، «بقعه»، «تکیه»، «آرامگاه» و «سعدیه» نام گرفته است.

معرفی اجمالی

سعدیه، محل دفن «ابومحمد مصلح بن عبدالله»، مشهور به «سعدی شیرازی» است که در انتهای خیابان بوستان و کنار «باغ دلگشا» در دامنۀ کوه پَهَندَر (فهندر) در شمال‌شرق شیراز قرار دارد. ساختمان جدید این بنای با شکوه، توسط «محسن فروغی» معمار ایرانی، با الهام‌گرفتن از عناصر معماری سنتی ایران، طراحی شده است. محوطۀ آرامگاه با کوچه‌ای 6 متری در شرق و کوچه‌ای 4 متری در شمال از دهستان مجاور جدا شده است. سعدیه با تأثیرپذیری از معماری سنتی «کاخ چهل‌ستون» اصفهان و معماری جدید، از دو ایوان عمود برهم در امتداد شمالی-جنوبی و شرقی-غربی ساخته شده است.

تاریخچه

اين مكان در ابتدا خانقاه بوده و شیخ سعدی شیرازی تا آخر عمر در آن زندگی کرده و سپس در همان‌جا به ‌خاک سپرده شده است. براي اولين‌بار در قرن هفتم هجری، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدي ساخته شد و تا دورة صفویه، بنای آرامگاه به ‌شکل مسجد و مدرسه‌ای کهنه پابرجا بود اما در 998ق «يعقوب ذوالقدر»، حكمران فارس، آن را ویران کرد و سپس در1187ق به ‌دستور «كريم‏خان زند»، بنایی از گچ و آجر بر فراز مزار شيخ در دو طبقه ساختند. اين بنا در دورۀ «قاجاريه»، در 1301ش توسط «فتحعلي‏خان» صاحب ديوان، مرمت شد و چند سال بعد نيز «حبيب‏اللّه خان قوام‏الملك» دستور تعمير قسمتي از بنا را صادر كرد. در 1329ش با تلاش «علي‌اصغر حكمت» و توسط «انجمن آثار ملي ايران»، بقعۀ كنوني به‌جاي ساختمان قديمي بر اساس طرح محسن فروغي و مهندس علي صادقي ساخته و مراسم افتتاح رسمي آن در ارديبهشت ماه 1331ش برگزار شد.

توسعۀ آرامگاه

محوطۀ سعدیه در 1380ش توسط شهرداری شیراز به بیش از 5 هکتار توسعه پیدا کرده است.

قسمت‌های مختلف

خیابان و باغ ورودی

خیابان ورودی آرامگاه دارای 22 متر عرض است و باغ ورودی آن نیز حدود 6260 مترمربع مساحت دارد. در هر یک از باغچه‌های باغ، حوضی مستطیل‌شکل با فوارۀ سنگی تعبیه شده است. سنگ‌های لبة حوض یکپارچه و دیوارهای جنوبی باغ ورودی دارای نردة آهنی است.

پرونده:سعدیه2.jpg

محوطۀ آرامگاه

پس از خرید و تخریب خانه‌های اطراف، آرامگاه دارای محوطه‌ای (باغ) در حدود 10395 مترمربع شد. این محوطه که به سبک ایرانی طراحی، درخت‌کاری و باغچه‌بندی شده، پر از گل و درختان سرو، صنوبر و کاج است.

3. حوض‌های آب

در وسط باغ، در دو طرف محوطۀ آرامگاه، دو حوض مستطیل، با جهت شمالی جنوبی و حوض دیگری در جهت شرقی غربی، در مقابل ایوان اصلی بنا واقع شده است.

4. بنای اصلی

بنای اصلی آرامگاه سعدی با 261 مترمربع مساحت در میان باغ محوطه واقع شده است. یک ایوان پیش روی آرامگاه ساخته که سقف آن بر هشت ستون چهارضلعی قرار دارد. در نمای داخلی ایوان، دو طاق‌نما و جلوی هر طاق‌نما حوض کوچکی ساخته است. در انتهای ایوان، گنبدخانه‌ای با ابعاد 8 متر در 8 متر که از بیرون مکعب و از درون هشت‌ضعلی دیده می‌شود، ساخته شده است. قبر و سنگ مزار سعدی به‌رنگ سماقی سرخ کم‌رنگ در گنبدخانه قرار دارد. نمای خارج گنبد، کاشی فیروزهای و نمای داخل آن تلفیقی از گچ و کاشی است. در امتداد بخش شرقی غربی گنبدخانه، رواقی با ابعاد 18متر در 6 متر و هفت طاق شکل گرفته که تا انتهای بخش غربی ادامه دارد. در انتهای رواق، اتاقی با ابعاد حدود 6 متر در 6 متر وجود دارد که به کتابخانه بدل شده است.

4،1. نما

سنگ‌های نمای بیرونی از «تراورتن» به رنگ سفید و نمای داخلی از سنگ مرمر است.

4،2. تزئینات

بنای آرامگاه با سنگ‌تراسی، کاشی هفت‌رنگ و معرق‌کاری، گچ‌بری و کتیبه‌نگاری تزئین شده است. سنگ‌های پایه‌های بنا به‌رنگ سیاه و ستون‌ها و جلوی ایوان قرمز است. روی در ورودی منتهی به گنبد، شرحی مختصر از زندگی سعدی نوشته شده است.

4،3. کتیبه‌ها

در هفت ضلع ساختمان، هفت كتيبه قرار دارد كه از آثار خود سعدی انتخاب و به‌ خط نستعلیق، توسط خطاطان مشهور ایرانی نوشته شده است. از جمله در ضلع غربي، قصيده‏اي با مطلع این بیت دیده مي‏شود: خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست** پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

5. باغ نارنجستان

باغ نارنجستان با ابعاد 15متر در70 متر و دارای گلخانه در شمال و پشت آرامگاه قرار دارد.

6. حوض ماهی

یک حوض هشت‌ضلعی مسقف و با طاق، در سعدیه ساخته شده که به «حوض ماهی» معروف و 28 پله پایین‌تر از سطح زمین است. کاشی کاری‌های داخل آن به ‌سبک معماری سلجوقی است. بر فراز حوض ماهی نورگیر هشت ضلعی و در دو طرف آن، دو نورگیر چهارضلعی قرار دارد. در این قسمت، امروزه با توسعۀ فضای زیر صحن آرامگاه، چایخانه تعبیه و دو ساختمان آجری کنار حوض ماهی بنا شده است. آب این حوض، از قنات محلۀ سعدی تأمین و برای مردم آن منطقه مقدس محسوب می‌شود.

7 . قنات

نهر یا قنات سعدیه داراي مواد گوگردي و جيوه است، که از کوه «چهل مقام» در شرق شیراز سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از عمق شش‌متری زیرزمین آرامگاه، در فاصلۀ حدود 200متری جنوب سعدیه پدیدار می‌شود. آب این حوض، از قنات محلۀ سعدی تأمین و برای مردم آن منطقه مقدس محسوب می‌شود.

باروهای عامیانه دربارۀ آب قنات

باورهای عامیانۀ مختلف دربارۀ آب قنات سعدی وجود دارد از جمله اینکه اگر دختر یا پسر جوانی دست و روی خود را با این آب بشوید، به‌خانۀ بخت می‌رود یا شست‌وشوی خود در این آب به‌ویژه در شب چهارشنبه‌سوری، شگون دارد.

مقبره‌های دیگر

در مجموعۀ سعدیه، قبرهاي زيادي از بزرگان وجود دارد كه بنا به‌وصيت آنها، در آن‌جا به‌خاک سپرده شده‌اند.

اهمیت

سعدیه به‌دلیل اینکه از یادمان‌های فرهنگی و ادبی ایران و از محورهای اصلی گردشگری استان فارس است، اهمیتی بسیار دارد. این مکان بعد از مجموعۀ فرهنگی «حافظیه»، دومین مقصد گردشگری در استان فارس است.

ثبت ملی

سعدیه در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۵۳ش در انجمن آثار ملی به‌ ثبت رسیده ‌است.

تزئین سکه

از سال 1387ش سکه‌های پانصدریالی برنزی جمهوری اسلامی ایران به‌ نقش آرامگاه سعدی مزین شده است.

منابع

• «اسکان حدود ۲ میلیون مسافر در فارس»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۱ش.
• انوری و دیگران، «سعدی»، دانشنامۀ جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 1396ش.
• «بازدید رئیس سازمان میراث‌ فرهنگی از مجموعۀ تاریخی سعدیه»، وب‌سایت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1396ش.
• حسین‌پور، حانیه، «محلۀ سعدیه شیراز»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
• خشنودی، نیكنام، «آرامگاه شاعران پارسی‌گو در شیراز، میعادگاه میهمانان نوروزی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱ فروردین ۱۳۹۸ش.
• «سعدیۀ شیراز؛ از خانقاه تا آرامگاه شیخ اجل»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳۱ فروردين ۱۳۹۴ش.
• فربود، محمدرضا، «سعدیۀ شیــراز»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1397ش.
• کمالی سروستانی، کوروش، «نگاهي به‌ سير تاريخي مرمت آرامگاه سعدي شيرازي»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ فروردین ۱۳۹۵ش.
• «معرفی آرامگاه سعدی از تاریخچه تا حوض سکه»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 22 اسفند 1401ش.