سیزده‌به‌در
سیزده‌به‌در؛ رسم طبیعت‌گردی ایرانیان در سیزدهم فروردین.
سیزده به‌در از آیین‌های نوروزی ایرانیان است که در روز سیزدهم فروردین برگزار می‌شود و مردم از شهر خارج شده و به باغ و صحرا می‌روند تا آن روز را به شادی، سرگرمی و بازی بگذرانند.[۱] سیزدهم فروردین در ایران، تعطیل رسمی است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آن را «روز طبیعت» نام نهادند.
پیشینه
کهن‌ترین گزارش درباره سیزده‌بدر، توسط احمدمیرزا فرزند فتحعلی‌شاه در سال 1304ق نگارش شده و به برگزاری مراسم روز سیزده عید نوروز در دربار اشاره دارد.[۲] در مآخذ فارسی و عربی پیش از آن، اشاره‌ای به مراسم سیزده به‌در دیده نمی‌شود. بیشترین گزارش‌ها مربوط به دوره ناصرالدین‌شاه است که توسط عین‌السلطنه یادداشت می‌شد.[۳] عبدالله مستوفی از مستوفیان خاندان قاجار، در کتاب «شرح زندگانی من» با جزئیات به مراسم سیزده‌بدر پرداخته است.[۴]
آداب و رسوم
سیزده فروردین، آخرین روز از جشن‌های نوروزی ایرانیان است. در این روز، مردم از خانه‌ها بیرون آمده و به دشت‌ها و باغ‌ها می‌روند و روز خود را در کنار آب روان چشمه‌ها و جویبارها، درختان و سبزه‌زارها به شادی می‌گذرانند.[۵] بازی الک دولک، وسط بازی،[۶] تاب‌بازی،[۷] گره‌زدن سبزه، سپردن سبزه به آب روان، خوردن کاهو و سکنجبین و پختن غذاهای مختلف به‌ویژه آش رشته در دامان طبیعت، از آداب و رسوم ایرانیان در روز سیزدهم فروردین است.[۸]
برای برگزاری بهینه این مراسم، از روز قبل یا صبح روز سیزده فروردین، هر کس به‌میزان توان خود لوازم و خوراکی‌هایی را آماده می‌کند و در روز سیزدهم، به محل تفریح می‌برند. در گذشته، این کار با برداشتن سماورهای کوچک و بقچه‌هایی که در آن خوراکی می‌گذاشتند همراه بود. آجیل، شیرینی، کاهو سکنجبین، اسفناج، دوغ، کشک و آش رشته، از خوراکی‌های مرسوم این آیین است.[۹]
دخترهای دم بخت در این روز برای پیداکردن شوهر، شعر «سیزده‌بدر، سال دگر، خانه شوهر، بچه به بر» را می‌خواندند و سبزه‌ها را به هم گره می‌زدند و آرزو می‌کردند تا سیزده فروردین سال آینده، حاجت‌روا شوند.[۱۰] در بسیاری از مناطق ایران، زنان و مردان در آیین سیزده به‌در، لباس‌های محلی خود را پوشیده و به شادی و تفریح می‌پردازند.
نحوست سیزده
نحسی عدد سیزده، یکی از باورهای عامیانه است که دامان روز سیزده فروردین را گرفته و برخی، خاستگاه برپایی آیین سیزده‌بدر را نحسیِ روز سیزدهم می‌دانند و چنین گفته شده که مردم در آیین سیزده‌بدر به دشت و صحرا می‌روند تا نحسی سیزده را به در کنند.[۱۱] درباره این انگاره، مستند محکم و قابل اعتمادی وجود ندارد.[۱۲] فقیهان شیعه نیز در حالی که شادی و سرگرمی در این روز را جایز می‌دانند، نحسی این روز و عدد سیزده را خرافه دانسته‌اند.[۱۳] علامه طباطبایی نحس یا سعد بودن ایام را که در آموزه‌های اسلام آمده، مربوط به اتفاقاتی دانسته که به‌صورت مرتب در این ایام افتاده است؛ بنابراین دلیلی برای نحوست روز سیزدهم فروردین از آن جهت که زمان است، وجود ندارد.[۱۴]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «سیزده بدر»؛ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه «سیزده به در».
- ↑ عضدالدوله، تاریخ عضددی، 1376ش، ص۵۳-۵۴، به نقل از: «سیزده فروردین» در ویکی فقه.
- ↑ سالور (عین‌السلطنه)، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، 1374ش، ج۱، ص۱۵۹، به نقل از: «سیزده فروردین» در ویکی فقه.
- ↑ «روایت سفرنامه نویسان اروپایی و مستوفی قاجار از سیزدهمین روز فروردین»، تارنمای خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ درج: 13 فروردین 1397ش.
- ↑ بلوکباشی، نوروز، جشن‌نوزایی آفرینش، 1380ش، ص 89؛ به نقل از: «سیزده به در» در دانشنامه ایران زمین.
- ↑ «سیزده بدر»، در ویکی‌جو.
- ↑ بلوکباشی، نوروز، جشن‌نوزایی آفرینش،1380ش، صص 98-109؛ به نقل از: «سیزده به در» در دانشنامه ایران زمین.
- ↑ «سیزده فروردین» در ویکی فقه.
- ↑ مستوفی، شرح زندگانی من، 1371ش، صص364-366.
- ↑ مستوفی، شرح زندگانی من، 1371ش، صص364-366.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «سیزده بدر»؛ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه «سیزده به در».
- ↑ ذوالفقاری، باورهای عامیانه مردم ایران، 1394ش، ص۶۲۰-۶۲۱، به نقل از: «سیزده فروردین» در ویکی فقه.
- ↑ «خرافات بودن نحسی عدد سیزده»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 10 فروردین 1401ش.
- ↑ طباطبایی، المیزان، 1378ش، ج 19، صص116-118.
منابع
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، در سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 11 فروردین 1401ش.
- «روایت سفرنامه‌نویسان اروپایی و مستوفی قاجار از سیزدهمین روز فروردین»، تارنمای خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ درج: 13 فروردین 1397ش.
- «سیزده بدر»، ویکی‌جو، تاریخ بازدید: 10 فروردین 1401ش.
- «سیزده به در»، تارنمای دانشنامه ایران زمین، تاریخ بازدید: 10 فروردین 1401ش.
- «سیزده فروردین»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 10 فروردین 1401ش.
- «خرافات بودن نحسی عدد سیزده»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 10 فروردین 1401ش.
- طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1378ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، در سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 11 فروردین 1401ش.
- مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، زوار، 1371ش.