شادی در خانواده

شادی در خانواده؛ نشاط و پویایی در خانه همراه با هیجانات درونی مثبت اعضای خانواده.

شادی از جمله هیجانات مثبتی است که در صورت پایدار بودن، آرامش جسمی و روحی را برای انسان به همراه دارد تا بتواند حتی در سختی‌ها و مشکلات شادکام باشد. همۀ افراد جامعه و اعضای خانواده به‌خصوص والدین در فراهم کردن چنین بستری نقشی بسزا دارند.

مفهوم‌شناسی

شادی در لغت به‌معنای خوشحالی، شادمانی و بهجت است و در اصطلاح به‌معنای هیجانات درونی مثبتی است که فشارهای روحی و روانی را از بین می‌برد و موجب نشاط و پویایی می‌شود. مفاهیم فرح، نشاط، شادکامی و سرور نیز در پیوند با مفهوم شادی هستند. شادی، بروز ظاهری لحظه‌های شادکامی همراه با هیجانات و احساسات است. شادکامی دارای دو مؤلفۀ نشاط و رضا است. ساختار شادکامی با تعریف سعادت و واقعیت‌های زندگی متناسب است. سعادت دارای سه مؤلفۀ است:

1. خیر؛ مربوط به ماهیتی است که انسان در زندگی با آن روبرو می‌شود؛
2. سرور؛ به بُعد هیجانی زندگی اشاره دارد؛
3. پایداری؛ به بُعد زمانی خیر و سرور اشاره دارد.

شادی در آموزه‌های اسلامی

الگوی شادی در آموزه‌های اسلامی، مبتنی بر واقعیت‌های انسان و جهان است تا همگان بتوانند با بهره‌گیری از آن، حتی در سخت‌ترین شرایط زندگی، شادکام باشند. به نقل از امام علی شادمانی گشایندۀ دل و برانگیزندۀ نشاط است و امام رضا شادمانی را پاداش قلب ذکر می‌کند.

لذت‌ها و دنبال‌کردن آنها ممکن است به شادی نینجامد؛ برای مثال لذت کوتاه‌مدت سیگار کشیدن یا مواد مخدر ممکن است با لذت آنی همراه باشد؛ اما در بلندمدت ناخوشی را به همراه دارد و با بیماری‌های جسمی همراه خواهد شد. در آموزه‌های دینی شادی بر اساس میزان پایداری به دو قسم تقسیم می‌شود:

1. شادی پایدار؛ شادی‌هایی هستند که در آنها از پیامدهای بد خبری نیست و میزان ثبات آنها در حالات و روحیات فرد بیش از انواع دیگر است. منشأ این نوع از شادی، سامانۀ بزرگ اعتقادی است که موجب معنابخشی به زندگی می‌شود. منابع دینی، این بخش از شادی را در زندگی دنیوی و اخروی سودمند می‌داند.
2. شادی ناپایدار؛ هم‌ردیف‌شدن شادی در روایات با بسیاری از حالت‌های هیجانی منفی همچون ناامیدی، تردید، خودبزرگ‌بینی و خودشیفتگی که موجب دوری انسان از احساس شادی هستند، نشانه‌ای بر بُعد ناپایدار شادی است.

اهمیت شادی در خانواده

از جمله نیازهای بشر که نقش مؤثری در تقویت اراده و تصمیم انسان دارد و استقامت و پایداری او را در برابر سختی‌ها افزایش می‌دهد، شادی و نشاط است. نشاط به جهت داشتن انرژی مثبت، کارهای بزرگ و سخت را آسان می‌کند. همۀ افراد خانواده نیازمند شادی هستند و در این میان، زن و شوهر نقش مؤثری در داشتن یک خانواده بانشاط دارند. نقش زن به‌دلیل محوریت او در خانواده، در فراهم‌کردن بستر لازم برای شاد بودن اعضای خانواده و رسیدن به آرامش روحی و روانی، حائز اهمیت است.

مؤلفه‌های خانوادۀ شاد

روان‌‌شناسان، مؤلفه‌های ذیل را برای خانوادۀ شاد برشمرده‌اند:

1. در اولویت قرار دادن خانواده؛
2. قدرشناسی و ارتباط بین اعضای خانواده؛
3. سپری‌کردن اوقات خوش در کنار یکدیگر؛
4. داشتن الگوی مناسب؛
5. داشتن عقاید مذهبی قوی؛
6. توانایی مقابلۀ درست و بهنگام با بحران‌ها؛
7. شکوفایی استعدادها و توانایی‌های هر یک از اعضای خانواده با تشویق و ترغیب در مراحل حساس زندگی مانند سنین رفتن به مدرسه و در طی فرایند تحصیل؛
8. مشخص بودن، انعطاف‌پذیر بودن و قابل تعویض بودن وظایف اعضای خانواده.

موانع شادی در خانواده

بر اساس پژوهش‌ها، پزشکان و راوان‌شناسان موارد زیر را از جمله موانع شادی دانسته‌اند:

1. افراط در زمان کار؛
2. حرف زدن با خود هنگام مشکلات؛
3. تلاش برای کنترل کردن و بازرسی همۀ جوانب زندگی خود و دیگران؛
4. سرزنش دیگران؛
5. ارتباط با انسان‌های منفی‌باف و بدبین؛
6. ترس از دست دادن؛
7. توقع بی‌جا از دیگران برای رسیدن به اهداف؛
8. انتظار بیش از اندازه از خود؛
9. زیاده‌خواهی.

آداب شادی

دین اسلام خواهان زندگی شاد برای انسان است و از شادی همراه با گناه و لهو و لعب و مخالف دستورهای الهی، نهی می‌کند. بر اساس آموزه‌های دینی برخی از آداب شادی عبارت‌اند از:

1. دوری از گناه و معصیت؛
2. همراه نبودن با اذیت و آزار دیگران؛
3. دوری از لهو.

عوامل شادکننده در محیط خانواده

محیط شادِ خانه، زندگی را برای اعضای آن جذاب می‌کند. از آن‌سو کانون خانوادگی خشک و بی‌روح، طعم زندگی را به کام اعضای آن تلخ می‌کند. شاد بودن از غذاهای روحی انسان است و تأمین آن بر عهدۀ همۀ افراد خانواده به‌ویژه مادر است. از جمله عوامل شادی در خانواده بر اساس آموزه‌های دینی عبارت‌اند از:

1. خوش‌اخلاقی و خوش‌رویی؛ کم‌هزینه‌ترین راهکار برای شاد کردن افراد خانواده است که دین اسلام نیز به آن، سفارش‌ کرده است.
2. شوخی؛ از جمله ویژگی‌های فرد مؤمن شوخی‌کردن است و از جمله مصادیق خوش‌اخلاقی است. شوخی از کارهایی است که نباید در آن افراط کرد و اگر از حد گذشت دیگر جنبۀ شادکنندگی ندارد و موجب آزار دیگران می‌شود.
3. تفریحات سالم؛ پرداختن به تفریحات سالم از دیگر ویژگی‌های فرد مؤمن است. قدم‌زدن، نگاه به فضای سبز، سوارکاری و شنا از کارهایی هستند که در معارف دینی، عامل شادی معرفی شده‌اند. تفریح مناسب علاوه بر اینکه به شاد شدن انسان کمک می‌کند، او را در مسیر تقویت معنوی خود یاری می‌کند.
4. گفتگو؛ امروزه به جهت حضور جدی تلویزیون، گوشی‌های همراه و رایانه در خانه، ارتباط اعضای خانواده به حداقل رسیده است؛ حال آنکه گفتگو با اعضای خانواده، یکی از عوامل نشاط و شادی در محیط خانه است.

راهکارهای شاد کردن دیگران در روان‌شناسی

روان‌شناسان معتقدند بهترین راهکار برای شاد بودن، شاد کردن دیگران است و راهکارهایی را برای آن ذکر کرده‌اند:

1. تعریف به‌جا و استفاده از جملات مثبت و آرامش‌بخش؛
2. قدردانی از دیگران در جمع؛
3. صلۀ ارحام و داشتن تماس تلفنی با اعضای خانواده و خویشان؛
4. پشتیبانی در مواقع لازم؛
5. کمک به دیگران؛
6. کمک به خیریه‌ها؛
7. پاداش دادن؛
8. ابراز علاقه به فرزندان؛
9. ابراز دلتنگی از دوری و ندیدن عزیزان.

منابع

• «10 مورد از عادت‌هایی که مانع شاد بودن می‌شود»، وب‌سایت تالاب، تاریخ بازدید: 14 آذر 1401.
• «53 راه‌کار برای اینکه اطرافیان‌مان را شاد کنیم»، وب‌سایت هنر فردی، تاریخ بازدید: 14 آذر 1401.
• «چطور خانواده شاد داشته باشیم؟»، وب‌سایت ترانۀ مؤذن، تاریخ بازدید: 12 آذر 1401ش.
• فهرستی، زهرا و توتونچیان، مهری، «شادی و نشاط از دیدگاه فقه با رویکردی بر نظر امام خمینی»، وب‌سایت پژوهش‌نامه متین، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
• ابن‌سعيد اهوازى، حسين، الزهد، قم، دارالحديث، چاپ اول، 1426ق.
• الآمدی التمیمی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه: آقا جمال خوانساری، تحقیق میرجلال محدث اُموی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، 1360ش.
• موسوی، سید علی بن موسی (سید بن طاووس)، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1367ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، ‌لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 آذر 1401ش.
• عباسی، محسن، تا ساحل آرامش، قم، آیین فطرت، 1394ش.
• محمدی‌نیا، اسدالله، پاسخ به پرسش‌های جوانان، قم، [بی‌نا]، چاپ چهارم، 1386ش.
• محمدى رى‏شهرى، محمد، دانشنامه قرآن و حديث، قم، دارالحديث، چاپ دوم، 1391ش.
• مطهری، مرتضی، مقالات فلسفی، تهران، حکمت، چاپ سوم، 1386ش.