شغل‌های زنانه

شغل‌های زنانه؛ مشاغل سازگار با روحیات و توان جسمی و عاطفی زن.

هرگونه کار و فعالیت زنان که هدف یا نتیجۀ آن، کمک به اقتصاد خانواده یا درآمدزایی برای زن باشد، در ردیف شغل‌های زنانه قرار می‌گیرد. مشاغل زنانه، در صورتی به هدف یا نتیجۀ مطلوب می‌رسد که سازگار با با شرایط روحی و جسمی بانوان باشد و مانع نقش‌های زنانه مانند مادری و همسری نباشد. ورود بانوان به مشاغل مردانه یا ناسازگار با زنانگی، آسیب‌های مختلفی را برای فرد، بنیان خانواده و نظام اجتماعی به‌دنبال دارد.

مفهوم‌شناسی

شغل زنانه به هرگونه فعالیت تولیدی یا خدماتی زن در خانه یا خارج خانه گفته می‌شود که متناسب با توانایی روحی، جسمی و عاطفی زن بوده و دارای ارزش مالی یا اقتصادی باشد.

تاریخچه

زنان به‌عنوان نیمی از جمعیت بشر، همواره شغل‌های گوناگونی را بر عهده داشته‌اند و به‌ویژه در مشاغلی مانند کشاورزی و دامپروری دوشادوش مردان خود، به ایفای نقش می‌پرداختند. زنان در بسیاری از تمدن‌ها و جوامع، علاوه بر یاری خانواده در کارهای بیرونی، مسئولیت کارهای داخل خانه را نیز بر عهده داشتند. در طول تاریخ و در جوامع گوناگون، مشاغلی مانند ریسندگی، بافندگی، خیاطی، آرایش‌گری، مامایی، پزشکی، معلمی، وکالت، کفاشی، رنگ‌رزی، شویندگی، قلاب‌دوزی و برخی فعالیت‌های خدماتی، از جمله مشاغل مورد توجه زنان بوده است. با انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم میلادی، میان کارهای خانگی زنان و اشتغال بیرونی آنها فاصله زیادی ایجاد شد و زنانی که با هدف کسب درآمد، ساعت‌های زیادی را بیرون از خانه کار می‎کردند در ایفای نقش‌های اصلی زنانه مانند مادرانگی و همسری، با چالش‌های فراوان روبرو شدند.

شغل زنانه در ایران

زنان ایرانی همانند زنان در جوامع دیگر، همواره در مشاغل گوناگون نقش‌آفرین بوده‌اند. در گذشته زنان ایرانی با کار در مزرعه، باغداری، دامپروری و تولید فرآورده‌های دامی، نخ‌ریسی، بافندگی، خیاطی و حصیر‌بافی به کسب در آمد می‌پرداختند. امروزه فعالیت اقتصادی بسیاری از زنان ایرانی از محیط خانه به بیرون خانه منتقل شده و آنها در پست‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مشغول به کار شده‌اند. در این گونه از اشتغال که برآمده از دگرگونی‌های اجتماعی در فرهنگ و تمدن غربی است، توجه چندانی به کرامت زن و سلامت جسم و روان او نمی‌شود؛ از این‌رو در پژوهش‌های بومی پیرامون اشتغال زنان به مشارکت اجتماعی بانوان ایرانی در مشاغل سازگار با سرشت زنانه مانند انواع فعالیت‌های فرهنگی، پزشکی و هنری تأکید شده است تا از گزند آسیب‌های اجتماعی به‌دور باشد و استحکام بنیان خانواده را نیز به چالش نکشد. در این چارچوب، بسیاری از زنان ایرانی به مشاغلی مانند بافندگی، خیاطی و تهیه پوشاک، عکاسی، وبلاگ‌نویسی، طراحی داخلی، طراحی دوخت، آشپزی در خانه، مشاور خانواده، آموزش یا معلمی، دورکاری در حوزه‌های علمی و ادبی مانند پژوهشگری و نویسندگی، مراقبت از کودکان، مربی مهد کودک، آرایشگری زنانه، گلدوزی، عروسک‌سازی و فعالیت در فضای مجازی، روی آورده‌اند.

رویکرد اسلام به اشتغال زنان

دین اسلام مسئولیت تأمین هزینه‌های مالی خانواده را بر عهدۀ مردان قرار‌داده است و زنان در تأمین معاش خانواده مسئولیتی ندارند؛ بر این اساس، حق اشتغال و درآمدزایی مستقل زنان به رسمیت شناخته شده است، اما اشتغال زنان در بیرون از خانه، مشروط به حفظ کرامت، عفاف و ارزش‌های دینی است و لازم است که انتخاب نوع شغل و زمان اشتغال بر اساس اصول و قواعد عقلانی، انسانی و اسلامی و سازگار با اقتضائات جسمی و جنسی و خانوادگی زن باشد.

پیامد‌های اشتغال در شغل‌های زنانه

جامعه در برخی مشاغل، نیازمند حضور بانوان است. از جمله پیامدهای مثبت اشتغال زنان در شغل‌های زنانه عبارت است از:

1. افزایش جایگاه اجتماعی زن؛
2. توجه به ارزش‌های معنوی و اخلاقی بانوان در جامعه؛
3. اختصاص فرصت کافی به ایفای نقش مادری و همسری در خانواده؛
4. جلوگیری از ناهنجاری‌های اجتماعی و بهره‌کشی از بانوان؛
5. افزایش توجه به سلامت جسمی و روانی بانوان؛
6. بهبود وضعیت مالی خانواده؛

اشتغال زنان در مشاغل مردانه

از پدیده‌های اجتماعی نوظهور، اشتغال زنان در شغل‌های مردانه و ناسازگار با سرشت و اقتضائات جنسی و جنسیتی زن است. با توجه به تفاوت‌های زیستی و روانی زن و مرد، اشتغال زنان در مشاغل مردانه پیامد‌های نامطلوبی را به‌دنبال دارد و بانوان را با مشکلات گوناگونی روبرو می‌کند. اشتغال زنان در شغل‌های مردانه با هدف استقلال مالی، موجب تغییرات هویتی در زنان می‌شود؛ از دیگر پیامدهای این پدیده، عبارت است از: 1) گرایش فزاینده بانوان به فرد‌گرایی و استقلال‌طلبی؛ 2) تنزل جایگاه و کرامت زن در خانواده و جامعه؛ 3) ایجاد خلل در روابط خانوادگی و اجتماعی بانوان؛ 4) افزایش نگرانی‌های تربیتی در خانواده و جامعه؛ 5) افزایش ناهنجاری‌های نوجوانان و جوانان به‌دلیل ضعف نقش مادری در خانواده؛ 6) شکل‌گیری گروه‌های مرجع جدید و برآمده از نظام آموزشی مدرن در رسانه‌ها و فضای مجازی؛ 7) تغییر الگوی مشارکت اجتماعی زنان؛ 8) اولویت منافع مالی و اقتصادی در فعالیت‌های زنان؛ 9) افزایش سن ازدواج در جامعه؛ 10) کاهش موقعیت شغلی برای مردان در جامعه؛ 11) کاهش فرزندآوری. اصلاح وضعیت اشتغال زنان در جامعه و افزایش گرایش زنان به شغل‌های زنانه نیازمند ایجاد بستر‌های مناسب و افزایش ظرفیت شغل‌های زنانه در جامعه است. در این زمینه، پژوهشگران به موارد زیر نیز توجه کرده‌اند:

1. اعطای امتیازات شغلی مناسب به مشاغل زنانه؛
2. افزایش آگاهی بانوان درباره پیامدهای مثبت اشتغال در مشاغل زنانه؛
3. توجه به توانمندی‌های اجتماعی بانوان و به کار‌گیری آن در مشاغل زنانه؛
4. فرهنگ‌سازی و تغییر در ذهنیت‌ها و انگاره‌های اجتماعی پیرامون مشاغل خانگی زنانه.

منابع

• «اشتغال زنان، بایدها و نبایدها»، وب‌سایت حوره‌نت، تاریخ بازدید: 2 مهر 1402ش.
• «بهترین شغل ها برای زنان ایرانی»، وب‌سایت پروفایل سنتر، تاریخ بازدید: 2 مهر 1402ش.
• «پیامدهای اشتغال زنان در جامعه»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 اردیبهشت 1393ش.
• جارالهی، عذرا، «تاریخچه اشتغال زن در ایران»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 3 و 4، خرداد 1372ش.
• جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جلال و جمال، قم، اسراء، 1389ش.
• چراغی، نسرین و حسنی، رفیق، «پیامدها و دلایل ورود زنان به مشاغل مردانه (سخت)»، زن و جامعه، شماره 40، 1398ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار جمعی از زنان به مناسبت سالروز میلاد حضرت فاطمه زهرا»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ انتشار: 25 آذر 1391ش.
• علاسوند، فریبا، زنان و حقوق برابر: نقد و بررسی کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان و سند پکن، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 1382ش.
• فرمانی، مهسا، «40 ایده کسب و کار زنان و بهترین مشاغل برای خانم ها»، وب‌سایت دکتر چک، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1400ش.
• «نگاهی به مشاغل زنان از دوران باستان تا پایان قرن بیستم»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 1 مهر 1402ش.
• نوروش‌پور، فریبا و همکاران «الگوی اسلامی اشتغال زنان»، دومین کنگره نقش زن در سلامت خانواده و جامعه، تهران، دانشگاه الزهرا، 1396ش.