حضرت فاطمه
حضرت فاطمه، فرزند آخرین فرستاده خدا حضرت محمد بن عبدالله.
فاطمه (علیها سلام) دختر حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) در روز جمعه 20 جمادی‌الثانی سال پنجم[۱] یا دوم[۲] پس از بعثت و بنابر قول اکثر علمای اهل سنت پنج سال پیش از بعثت[۳] به دنیا آمد. با توجه به اختلاف در سال تولد فاطمه، درباره عمر او نیز اختلاف است و از 18 سال[۴] تا 21 سال[۵] و 29 سال[۶] برشمرده‌اند. در روایتی از امام باقر، سن فاطمه، 23 سال گفته شده است.[۷]
برای فاطمه هشت لقب ثبت شده است: صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه و زهرا.[۸] ام‌ابیها، ام‌الائمه، ام‌الحسن و الحسین، از کنیه‌های مشهور او است.[۹]
فاطمه دارای چهار فرزند به نام حسن، حسین، زینب و ام کلثوم است که همگی از علی بن ابی‌طالب هستند.[۱۰]
فاطمه در قرآن و روایات
سوره کوثر[۱۱] مشخصاً راجع به دختر پیامبر است و آیات مودت[۱۲] ، تطهیر[۱۳] ، مباهله[۱۴] و آیات ابتدایی سوره دهر (انسان)[۱۵] مربوط به اهل‌بیت است که فاطمه هم از آنان است.
پیامبر، فاطمه را بریده شده از بدی‌ها [۱۶] معرفی کرده و او را پاره تن خود و عزیزترین کس[۱۷] دانسته که هر کس او را شاد نماید، پیامبر را شاد کرده و هر کس او را بیازارد، پیامبر را آزرده[۱۸] و خدا و پیامبرش از خوشنودی‌اش، خوشنود و از خشمش، خشمگین می‌شوند.[۱۹]
فاطمه و پیامبر
فاطمه در سختی‌های دوران تبلیغ دین، همراه پیامبر بود.[۲۰] شفقت و مهربانی فاطمه و مراقبت از پدر، موجب دلگرمی پیامبر بود؛ به همین دلیل، پیامبر او را «ام أبیها» نامید.[۲۱] همچنین در حوادثی چون محاصره اقتصادی مسلمانان در شعب أبی‌طالب[۲۲]، هجرت به مدینه[۲۳] و نیز در برخی جنگ‌ها[۲۴] پدر را همراهی کرد.
فاطمه و علی
فاطمه در سال دوم هجرت با امام علی ازدواج کرد. وی همسرش را در همه حال و به شیوه‌های گوناگون تکریم می‌کرد و او را بهترین همسر می‌دانست[۲۵] و چیزی را که در توانش نبود، از او مطالبه نمی‌کرد[۲۶] و در شرایط سخت اقتصادی، بر همسرش خرده نمی‌گرفت[۲۷] بلکه از طریق پشم‌ریسی، کمک‌کار خانواده بود.[۲۸] در خانه با کلمات محبت‌آمیز[۲۹] و در بیرون، با کنیه او را صدا می‌زد.[۳۰] او علی را بهترین یاور برای اطاعت خداوند می‌دانست.[۳۱] به توصیه پیامبر[۳۲] فاطمه کارهای خانه، نظیر آرد کردن گندم، خمیر درست کردن، پختن نان و نظافت را بر عهده گرفته بود و علی کارهای بیرون از منزل، مانند جمع‌آوری هیزم و آبیاری را انجام می‌داد.[۳۳]
اخلاق فاطمه
فاطمه با دیدن پدر برمی‌خاست و بر دستش بوسه می‌زد.[۳۴] او در راز و نیازهای خود، همواره برای دیگران دعا می‌کرد[۳۵] و این‌گونه خیرخواهی و مهرورزی خود را نسبت به هم‌نوعان، جلوه‌گر می‌ساخت.[۳۶] از کثرت عبادت، پاهایش ورم می‌کرد.[۳۷] دست‌هایش به خاطر دستاس و آسیا کردن آرد، پینه بسته و آبله‌گون شده بود.[۳۸] در مواجهه با اغیار، حریم عفاف را رعایت می‌کرد.[۳۹] سخاوتمند و بخشنده بود.[۴۰] در قبال مشکلات و مصیبت‌ها شکیبا بود.[۴۱] به ظواهر دنیا وابسته و دلبسته نبود.[۴۲] پس از پیامبر، راستگوتر از فاطمه یافت نمی‌شد.[۴۳] او همچنین در تربیت فرزندان، بسیار کوشا بود، با آنان بازی می‌کرد، شعر می‌خواند و به قرائت قرآن آنها گوش می‌کرد.[۴۴]
فاطمه در اجتماع
آموزش پرسشگران و تعلیم و تربیت تشنگان معارف دینی،[۴۵] رسیدگی به مستمندان[۴۶] به‌عنوان مسئولیتی اجتماعی،[۴۷] مقدم داشتن گرسنگان بر خویش[۴۸] و ایثار در حق آنان،[۴۹] هدایت‌گری نسبت به طالبان هدایت[۵۰] و مبارزه در راه دین و دفاع از حریم ولایت[۵۱] از جمله اقدامات و فعالیت‌های اجتماعی فاطمه بود.
فاطمه در عرصه سیاسی
هجرت به مدینه،[۵۲] حضور در جبهه‌ها و مداوای مجروحان،[۵۳] تدارک و پشتیبانی رزمندگان،[۵۴] همراهی سپاه اسلام در فتح مکه،[۵۵] شرکت در آیین مباهله،[۵۶] مخالفت با غائله سقیفه و انتخاب ابوبکر به عنوان خلیفه مسلمین،[۵۷] محاجّه با صحابه جهت اثبات شایستگی امام علی برای جانشینی پیامبر،[۵۸] دفاع از امام علی در ماجرای هجوم به خانه‌اش،[۵۹] ناخوشنودی از مسببان وقایع پس از پیامبر،[۶۰] ایراد خطبه فدکیه[۶۱] و خطبه در جمع زنان انصار[۶۲] از مهم‌ترین فعالیت‌های سیاسی فاطمه بوده است.
میراث معنوی فاطمه
از تسبیحات حضرت زهرا،[۶۳] مصحف فاطمه[۶۴] و خطبه فدکیه[۶۵] به‌عنوان میراث معنوی فاطمه یاد می‌شود.
پانویس
- ↑ کلینی، الکافی، 1363ش، ج1، ص458؛ طوسی، مصباح المتهجد، 1411ق، ص793؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص247.
- ↑ مفید، مسار الشیعه، 1414ق، ص54؛ کفعمی، المصباح، 1403ق، ص512.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، 1410ق، ج1، ص33 و ج8، ص19؛ بلاذری، أنساب الأشراف، 1417ق، ج1، ص403؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص66.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص144.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹، ج۶، ص۲۲۶.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص252؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص68؛ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص55.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص132.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص268؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص89-90.
- ↑ سوره کوثر، آیات 1-3.
- ↑ سوره شوری، آیه 23.
- ↑ سوره أحزاب، آیه 33.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه 61.
- ↑ سوره دهر (إنسان)، آیات 5-12.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص252.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص253؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص68.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص253؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص66، 72 و 143.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص۱۵۴.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، 1410ق، ج1، ص163.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص91-92.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، 1410ق، ج1، ص163.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص152.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص70؛ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص113 و 115.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، 1410ق، ج۸، ص۲۵.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸.
- ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸-۲۷۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص116.
- ↑ مجلسی ، بحار الانوار،۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص ۳۷۹.
- ↑ کلینی، الکافی، 1363ش، ج5، ص86، ح1؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، 1404ق، ج1، ص320؛ حمیری قمی، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۲؛ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص109.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص254.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص255.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص84.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص 255.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص256.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص256.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص88-89.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص88 و 138.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص88 و 134.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص87.
- ↑ طبسی، چند تابلو برای نصب، تصاویری از زندگی حضرت فاطمه زهرا، 1391ش، ص23.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص128-129.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص133.
- ↑ سوره حدید، آیه 18؛ سوره أحزاب، آیه 35.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص134، 135-136.
- ↑ سوره حشر، آیه 9؛ سوره دهر (إنسان)، آیه 5-9.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص145-148.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص113.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، ص156.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بی‌تا، ج۲، ص۱۲۴.
- ↑ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.
- ↑ ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسه، ۱۴۱۳ق، ج۱ ص۳۰؛ فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹-۳۱۶.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱.
- ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰-۱۲۱؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.
- ↑ داودی، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، 1398ش، صص260-265.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۲۰ و ۳۲۱؛ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۶۶؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص256-257.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۹۳؛ ج۱۳، ص۲۲۴.
منابع
- قرآن
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌سعد، محمد ، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، علامه، بی‌تا.
- ابن‌قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الامامة والسیاسة، تحقیق علی شیری، قم، شریف رضی، ۱۴۱۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت ، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- جوهری بصری، احمد بن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، تحقیق محمدهادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف مرعشلی، بیروت دارالمعرفة، بی‌تا.
- حمیری قمی، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، تحقیق مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- داودی، سعید، بانوی بهشتی در عرصه‌های حضور، قم، انتشارات امام علی بن أبی‌طالب، چاپ سوم، 1398ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرایع، تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
- طبری امامی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، قم، مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
- فرهمندپور، فهیمه، «سیره سیاسی فاطمه»، دانشنامه فاطمی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، چاپ ششم، 1371ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مروجی طبسی، محمدجواد، چند تابلو برای نصب (تصاویری از زندگی حضرت فاطمه زهرا، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ هشتم، 1391ش.
- معروف حسنی، هاشم؛ زندگی دوازده امام، ترجمه محمد مقدس، تهران، امیرکبیر، چاپ ششم، 1389ش.
- مفید، محمد بن محمد، مسار الشریعه فی مختصر تواریخ الشریعة، تحقیق مهدی نجف، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.