عیادت

عیادت؛ ملاقات بیمار و احوال‌پرسی از او.

توجه به بیمار و احوال‌پرسی از او، در آموزه‌های اسلام و سیرۀ پیشوایان دین، از بزرگ‌ترین فضائل اخلاقی شمرده شده و بسیار به آن سفارش شده است. این اهمیت تا جایی است که عیادت، یکی از حقوق مسلمانان نسبت به یکدیگر معرفی شده که باید نسبت به آن اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.

مفهوم‌شناسی

واژۀ «عیادت» به‌معنی ملاقات است، ولی به‌خاطر کاربرد زیاد برای ملاقات بیمار، به این عنوان جا افتاده است. عیادت در فرهنگ فارسی عمید به دیدن بیمار رفتن و در لغت‌نامه دهخدا به بیمارپرسی و رفتن به احوال‌پرسی بیمار، معنا شده است.

فلسفه

در آموزه‌های دین اسلام ایجاد روابط عاطفی و همبستگی بین افراد جامعه اسلامی در راستای رسیدن به کمالات انسانی از مهم‌ترین اهداف دین شناخته می‌شود که عیادت از بیمار یکی از ابزارهای رسیدن به این هدف است. بر این اساس در فرایند عیادت بیمار آثار و برکات فراوانی را شمرده‌اند از جمله این‌که موجب مرهم درد بیمار می‌شود و در بعد اجتماعی، موجب تقویت روابط بین‌فردی و گروهی شده، کینه و دشمنی را از مردم دور می‌کند و اساس همدلی و وحدت جامعه را فراهم می‌سازد.

فضیلت عیادت در روایات

پیامبر خدا با سفارش مسلمانان به عیادت بیماران، آن را مصداقی از صدقه و دارای ثوابی بالاتر از تشییع جنازه معرفی کرده است. امام علی، عیادت بیماران را از بهترین کارهای نیک شمرده و امام صادق هم یکی از حقوق مسلمانان بر یکدیگر را عیادت در هنگام بیماری دانسته است. محمد، پیامبر خدا، خود نیز به عیادت همسایگان و فقرا توجه زیادی نشان می‌داد و به آن توصیه و عمل می‌کرد. او حتی به عیادت غیر مسلمانان هم می‌رفت.

آثار عیادت از منظر آموزه‌های اسلام

1. اجر و رحمت الهی و پاکی روح و باطن؛ از امام صادق روایت شده که هرکس به‌دیدن بیماری برود و در کنار بستر او بنشیند، غرق رحمت خدا می‌شود.
2. بهره بردن از دعای بیمار؛ امام صادق، دعای بیمار در حق عیادت‌کنندگان را همسان دعای فرشتگان دانسته است.
3. برآورده شدن حاجت؛ بر اساس روایات اسلامی، خدا به بندگانش این قول را داده که خود، شخصا به برآورده کردن حاجت‌های فرد عیادت‌کننده بپردازد.
4. ملاقات خدا؛ در روایتی از پیامبر اکرم آمده است که خدا در روز قیامت، فرد ترک‌کنندۀ عیادت را نکوهش می‌کند و به او می‌گوید که اگر به عیادت بیمار می‌رفتی آن‌جا مرا می‌یافتی.

مولوی این حدیث نبوی را به نظم درآورده است:

آمد از حق سوی موسی این عتاب		کای طلوع ماه دیده تو ز جیب
مشرقت کردم ز نور ایزدی		من حقم رنجور گشتم نامدی
گفت سبحانا تو پاکی از زیان		این چه رمزست این بکن یا رب بیان
باز فرمودش که در رنجوریم		چون نپرسیدی تو از روی کرم
گفت یا رب نیست نقصانی ترا		عقل گم شد این سخن را برگشا
گفت آری بندة خاص گزین		گشت رنجور او منم نیکو ببین
هست معذوریش معذوری من		هست رنجوریش رنجوری من
هر که خواهد همنشینی خدا		تا نشیند در حضور اولیا

آداب عیادت

در روایات اسلامی، آداب زیر برای دیدار بیماران، بیان شده است:

1. خلوص نیت؛ ملاقات بیمار باید برای خدا صورت بگیرد. هیچ‌کاری بدون قصد قربت ارزش ندارد.
2. شکر خدا به‌خاطر سلامتی و مبتلا نشدن به بیماری؛
3. دعا کردن برای بیمار و درخواست دعا از او؛
4. بررسی و رفع نیازهای بیمار؛
5. هدیه بردن برای بیمار؛
6. عیادت بیمار در فواصل زمانی مناسب؛
7. کوتاه کردن زمان ملاقات؛
8. نخوردن چیزی در خانه‌ی بیمار؛ تا بیمار و خانواده‌اش به زحمت نیفتند.
9. دلجویی از بیمار؛ (برای ارتباط روحی بهتر با بیمار مناسب‌تر است که فرد عیادت‌کننده دستش را روی دست یا پیشانی بیمار بگذارد و از او احوال‌پرسی کند. روان‌شناسان این روش را ارتباط لمسی می‌گویند که از نظر آنان، مؤثرترین ابزار برای انتقال احساسات و عواطف و نشانه‌ی علاقه است و باعث تقویت روحیه بیمار می‌شود.)
10. امید دادن به بیمار و یادآور شدن نکات تربیتی-اخلاقی؛ پیامبر می‌فرمود هروقت به عیادت بیمار رفتید به او امید به زندگی بدهید، این کار تقدیر الهی را عوض نمی‌کند اما دل بیمار را خوش می‌کند. خود نیز وقتی به عیادت بیماری می‌رفتند به بیمار امید می‌دادند و می‌گفتند انشالله این بیماری باعث پاک شدن شما از گناهان می‌شود و تأکید می‌کردند که بیماری‌ در تعالی معنوی و تطهیر انسان از گناهان نقش مهمی دارد.

عیادت در فرهنگ ایرانی

عیادت در فرهنگ ایرانیان از دیرباز وجود داشته و ملاقات و احوال‌پرسی از بیمار همواره مورد توجه آنها بوده است. ایرانیان هنگام رفتن به بالین بیمار، معمولاً مقداری شیرینی، گل، کمپوت، میوه یا آب‌میوه، هدیه می‌برند. اگر حال بیمار، مناسبت‌تر باشد معمولاً به‌صورت گروهی و جمعی به عیادت او می‌روند زیرا بر این باور هستند که حضور دسته‌جمعی بر بالین بیمار، موجب تقویت روحیه بیمار می‌شود و روند بهبودی او را شتاب می‌بخشد.

عیادت در بیمارستان

امروزه با گسترش بیمارستان‌ها، وظیفۀ اصلی نگه‌داری و مراقبت از بیماران، بر عهدۀ آنها نهاده شده است. عیادت و ملاقات بیماران در مراکز بیمارستانی، قوانین ویژه‌ای دارد؛ مثلاً ملاقات بیماران در زمان و ساعت خاصی، صورت می‎گیرد و افراد نمی‌توانند هر زمانی‌که خواستند به ملاقات بیمار بروند. همچنین برای رعایت حال بیماران می‌بایست نظم وسکوت در بیمارستان، رعایت شود و مراجعین باید با پرسنل بیمارستان، همکاری کنند و از دخالت در روند فعالیت آنها پرهیز کنند. بیمارستان‌ها معمولا در ساعت ملاقات، از ورود کودکان و سالخوردگان به‌دلیل حساس بودن‌شان، جلوگیری می‌کنند.

عیادت از منظر روانشناسی

روان‌شناسان ملاقات‌های کوتاه و مکرر را برای درمان بیماری‌های جسمی و روانی بیماران، بسیار مفید و موجب افزایش آستانه تحمل بیمار دانسته‌اند. کسی‌که بیمار می‌شود با محدودیت‌های جسمی یا روانی روبرو می‌شود و نیاز به بازسازی روحی و روانی دارد؛ این فرد با دیدن دوستان و آشنایان، آرام‌تر شده و قدرت تحمل بیشتری نسبت به مشکلات و بیماری به‌دست می‌آورد و حضور اطرافیان، موجب آرامش و اعتماد به نفس او می‌شود.

منابع

• ابن‌اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، تهران، مکتبة النینوى الحدیثة، چ اول، بى‌تا.
• ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان ‌العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
• بخارى، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالطوق النجاة، 1422ق.
• «چگونه از بیمار عیادت کنیم؟»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1396ش.
• حمیری، ابوعباس، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1413ق.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1401ش.
• راوندى، قطب‌الدین، الدعوات، قم، مدرسه امام مهدى، 1366ش.
• شهید ثانى، زین‌الدین بن على، مُسکن الفؤاد عند فقد الأحبّة و الأولاد، قم، بصیرتى، بى‌تا.
• شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، حیدریه، بی‌تا.
• صالحى دمشقى، محمد بن یوسف؛ سبل الهدى و الرشاد فی سیرة خیر العباد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
• طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
• طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق.
• «عیادت بیماران»، دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 22 شهریور 1401ش.
• «عیادت بیماران»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1401ش.
• کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، اسلامیه، ۱۴۰۷ق.
• متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1413ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
• معین، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1401ش.
• مولانا، مثنوی معنوی، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 22 شهریور 1401ش.
• «هنگام عیادت از بیمار چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 27 شهریور 1401ش.