صدقه

صدقه؛ یکی از راه‌های مورد تأیید اسلام برای صرف مال.
صدقه، مفهومی دینی و اسلامی و به معنای آن است که انسان، بخشی از مال خود را در راه رضای خدا و به منظور بهره‌مند شدن افراد دیگر، ببخشد. در آموزه‌های اسلامی بر رعایت اعتدال در صدقه و بخشش اموال، تأکید شده است.

اقسام صدقه

صدقه دارای معنای عامی است و دو قِسم واجب (زکات) و مستحب را در برمی‌گیرد.

در صدقه واجب، انسان بخشی از اموال شخصی خود را بر اساس شرایطی خاص، به افراد مخصوصی می‌بخشد. مانند زکات که مقدار مشخصی از اموال تعیین¬شده به نیازمندان تعلق می¬گیرد؛ یا خمس که جایگزین صدقه در تکریم سادات و بنی¬هاشم است؛ فطریه نیز صدقه واجبی است که در پایان ماه رمضان و همزمان با عید فطر، پرداخت می¬شود.

برای صدقه مستحب، اندازه و شیوه‌ی خاصی تعیین نشده و انسان با توجه به توان مالی خود، در راه خدا به نیازمندان انفاق می‌کند. ابن‌فهد (درگذشت 841ق) صدقه مستحبی را علاوه بر مال، شامل جاه، عقل، زبان و علم دانسته است. در این چارچوب، واسطه‌شدن انسان برای رفع حوائج و مشکلات دیگران، مشورت¬دادن به دیگران، مصالحه بین مردم و از بین بردن کینه‌ها و همچنین بذل و نشر علم، از مصادیق صدقه است.

صدقه جاریه

انجام کارهای نیک، که پیامد و نفع آن در جامعه ماندگار باشد، صدقه جاریه ناميده می‌شود. به عنوان مثال اگر انسان مدرسه یا دانشگاهی تأسیس کند و کسانی از آن مرکز فارغ التحصیل شوند که منشأ تحول اساسی و ماندگار در جوامع بشری باشند، اجر و پاداش این عمل تا ابد برای بنیان‌گذار آن مرکز به صورت صدقه جاریه، افزایش می‌یابد.

شرایط صدقه

در آیات قرآن، شرایطی برای صدقه تعیین شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

• صدقه باید از اموال حلال، خوب و سالم باشد.
• بهتر است صدقه مخفیانه پرداخته شود.
• صدقه باید به دور از آزار و منت باشد.
• شخص صد‌قه‌دهنده آن را با اخلاص بپردازد.
• صدقه از اموال دوست‌داشتنی و مورد علاقه ما باشد.
• صدقه‌دهنده نه تنها خود را مالک حقیقی تصور نکند، بلکه خود را واسطه بین خالق و مخلوق بداند.

کیفیت صدقه دادن

دو روش در پرداخت صدقه وجود دارد که به یک روش بسیار سفارش شده و از روش دیگر نهی گردیده است. ===روش نیکو:=== دو قسم صدقه دادن مطرح گردیده و مدح شده است.

1. صدقه پنهان، که انسان را از ریا دور و آبروی نیازمند را حفظ می‌کند. چون دین بر پایه اخلاص است، هرچه عمل خالص‌تر، فضیلت بیشتری دارد و به همین دلیل صدقه مخفی بر صدقه علنی ترجیح دارد.
2. صدقه آشکار که تشویق و ترویج کار نیک، جهت دعوت عملی مردم و به دنبال آن باعث دلگرمی فقرا و نابودکننده یأس و ناامیدی آنها است.

===روش ناپسند:=== از دو روش در صدقه دادن نهی شده است.

1. صدقه‌ برای ریا و خودنمایی باشد که در همان وهله اول باطل می‌شود.
2. صدقه‌ای که بعد از پرداخت آن با منت و آزار، ثواب و ارزشش از بین می‌رود.

مصارف صدقه

قرآن، مصارف واقعی صدقه را در هشت مورد بیان کرده است:

1. فقراء؛
2. مساکین؛
3. عاملان و جمع‌کنندگان زکات که آنچه به آنها داده می‌شود، در حقیقت به منزله مزد و اجرت آنها است.
4. افرادی که با تشویق مالی، انگیزه نیرومندی در تقویت بنیه دفاعی و رزمی جامعه اسلامی کسب می‌کنند.
5. آزاد کردن بردگان؛
6. اداء دین بدهکاران و افرادی که بدون جرم زیر بار بدهکاری هستند و توان پرداخت ندارند.
7. مصرف در راه‌هایی که با آن آیین الهی گسترش و تقویت می‌شود.
8. مسافران و در راه‌ماندگانی که توشه کافی برای رسیدن به مقصد ندارند.

آثار صدقه

صدقه بر اساس روایات، پیامدهای مادی و معنوی زیادی دارد؛ دوری از بلا و مرگ بد، طول عمر و زدودن فقر، از آثار مادی صدقه معرفی شده است. تجارت پرسود با خدا و ضمانت بهشت نیز از آثار معنوی صدقه دانسته شده است.

منابع

• قرآن کریم
• امامی، محمد، «صدقات ماندگار»، نشریه مجموعه مقالات (قرآن و اخلاق)، 1385ش.
• حلی، احمد ‌بن‌فهد، عدة الداعی و نجاح الساعی، بیروت، موسسه المعارف الاسلامیه، 1407ق.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، 1374ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1380ش.