انفاق
انفاق، بخشش دارایی به نیازمندان برای خوشنودی خدا.
انفاق از فضیلت‌های اخلاقی و از سفارش‌های ادیان آسمانی، برای رفع نیازهای مادی و معنوی جامعه است. انفاق، گسترۀ وسیعی از پرداخت قرض‌ها، آموزش حرفه، جبران کمبود عاطفی و پیوند نظام خانواده را شامل می‌شود. بی‌اعتنایی به انفاق آثار زیان‌بار اخلاقی و تقویت دنیادوستی به‌دنبال داشته و زمینه‌ساز شکاف‌های طبقاتی است.
مفهوم‌شناسی
انفاق در فرهنگ مسلمانان، مفهومی قرآنی دانسته می‌شود و کارشناسان علوم قرآنی، انفاق را به معنای واگذار کردن دارایی یا هر چیزی به نیازمندان برای جلب خوشنودی خدا بیان می‌کنند.[۱] آن‌ها گسترۀ معنایی انفاق را شامل معنای عام و معنای خاص دانسته‌اند:
- معنای عام؛ شامل جهاد در راه خدا و گذشتن از جان و مال در راه زنده نگه‌داشتن ارزش‌های الهی؛
- معنای خاص؛ به‌معنای بخشش‌های مادی به فقیران و تهیه خوراک برای مستمندان.[۲]
مفسران قرآن بالغ بر هشتاد آیه درباره انفاق برشمرده‌اند.[۳] آن‌ها معتقدند کارکرد انفاق از منظر قرآن، تنها جبران کمبودهای اجتماعی نیست بلکه قرآن، هدفی انسان‌ساز دارد. انفاق در قرآن به صورت زکات، خمس، قرض‌الحسنه، صدقه، وقف و انواع نیکی‌ها معرفی می‌شود.[۴]
انواع انفاق
انفاق از منظر فقه اسلامی، زمانی یک عمل خداپسندانه است که شرایط زیر را به‌همراه داشته باشد: باور به خدا، اخلاص، پرهیز از منت‌گذاشتن، بخشش از دارایی حلال و جنس مرغوب، رعایت میانه‌روی و پنهان‌داشتن.[۵] در این چارچوب، زمانی می‌توان از انفاق به‌عنوان یک عمل خیرخواهانه انتظار پیامدهای مؤثر فردی و اجتماعی داشت که بخشش از دارایی حلال باشد.[۶] فقیهان مسلمان با توجه به این شرایط، انفاق را پنج دسته کرده‌اند:
- انفاق واجب، مانند نفقه و زکات؛
- انفاق حرام، مانند خدمات‌رسانی به دشمن؛
- انفاق مستحب، مانند هدیه‌ها و بخشش‌های متعارف میان مردم؛
- انفاق مکروه، مانند کمک به دیگران با داشتن خویشاوند فقیر؛
- انفاق مباح، مانند کمک به دیگری برای توسعه در زندگی، در صورتی که معاش کافی دارد. [۷]
انفاق در ادیان آسمانی
برپایی عدالت اجتماعی و مبارزه با فقر، از اهداف و وظایف پیامبران الهی دانسته شده است. از توصیه‌های عیسی به پیروانش که در انجیل آمده، رسیدگی به محرومان و فراهم‌سازی اسباب رشد آنان است. در آیین یهود نیز توجه ویژه به قشر کم‌برخوردار دیده می‌شود.[۸]
جایگاه انفاق در فرهنگ مسلمانان
در فرهنگ مسلمانان، اموری مانند کنترل مصرف و تلاش برای بهره‌مندی همگان از منابع خدادادی، مشارکت در کارهای عام‌المنفعه، قرض‌دادن به نیازمندان و تلاش برای درآمدزایی و سرمایه‌گذاری، پسندیده انگاشته می‌شود.[۹]
آثار انفاق
آثار فردی
هر انسانی نیازمند محبت هم‌نوعان است و انفاق به‌معنای گستردۀ آن که هدیه، جشن تولد و سالگرد ازدواج را در بر می‌گیرد، موجب ایجاد محبت و تقویت حس نوع‌دوستی می‌شود. دین‌پژوهان نیز انفاق را موجب افزایش ایمان، نورانیت قلب، ایجاد دوستی و آرامش روحی در انفاق‌کننده و گیرندۀ انفاق دانسته‌اند.[۱۰]
آثار اجتماعی
انفاق در بعد اجتماعی می‌تواند موجب تقویت امنیت روانی جامعه، کاهش شکاف طبقاتی و افزایش بهره‌مندی مردم از امکانات عمومی شود. بهره‌مندی همگانی از امکانات عمومی، خود موجب جلوگیری از مخالفت‌های مدنی و آشوب‌های اجتماعی می‌شود.[۱۱]
گسترۀ انفاق
دین‌پژوهان مسلمان با تکیه بر آموزه‌های قرآن، انفاق را شامل همه کارهای نیک و عامه‌پسند دانسته‌اند. دادن مشاوره به اشخاص درگیر، حفظ آبروی بدهکار با مهلت دادن در پرداخت بدهی، اجرای برنامه‌های فرهنگی، تقویت پیوند دوستی و تحکیم بنیان خانواده از مصادیق دگردوستی و یاری‌گری در انفاق دانسته شده است.[۱۲]
میانه‌روی در انفاق
انفاق اگرچه از فضیلت‌های اخلاقی است، اما قرآن‌پژوهان قاعدۀ کلی میانه‌روی را در انفاق نیز حاکم دانسته‌اند. میانه‌روی یک قاعده منطقی است و رعایت آن در انفاق، از هدر رفت منابع جلوگیری می‌کند. اسراف در انفاق،خود می‌تواند خاستگاه نامتوازن شدن توزیع امکانات در جامعه باشد.[۱۳]
بی‌اعتنایی به انفاق
اخلاق‌پژوهان، ضعف اعتقادی و اخلاقی را از موانع اصلی انفاق دانسته‌اند. ضعف اعتقادی باعث بی‌اعتمادی به وعده‌های خدا و ترس از فقیر شدن است که خود، خاستگاه بخل است.[۱۴] گسترش فقر و فساد، ضعف سرمایه اجتماعی، ایجاد شکاف اقتصادی، گسترش مادی‌گرایی، احتکار و از دست‌رفتن فرصت‌های شغلی در جامعه، از آثار بی‌توجهی به انفاق دانسته شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ جرجانی، التعریفات، 1368ش، ج1، ص53.
- ↑ آقاتهرانی، مصباح الهدی، 1390ش، ج2، ص486.
- ↑ آقاتهرانی، مصباح الهدی، 1390ش، ج2، ص486.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1385ش، ج17، ص362.
- ↑ موسویان، «انفاق قرآنی و ابزارهای مالی مناسب آن در عصر حاضر»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، 1380ش.
- ↑ غضنفری، «انفاق و شرایط آن»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ مکارم شیرازی، «انفاق»،وبسایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی.
- ↑ پایمرد، «انفاق در ادیان توحیدی»، وبسایت ویکی‌خیر.
- ↑ ابوالحسنی هستیانی و حسنی مقدم، «بهینه‌سازی رفتار مصرف کننده مسلمان با استفاده از قید پورتفوی»، 1395ش، ص16.
- ↑ اخوی، «آثار بخشش‌های مادی از نگاه دین و روانشناسی»، وبسایت مأوا.
- ↑ مازلو، به سوی روانشناسی بودن، 1395ش، ص45.
- ↑ برخورداری و دیگران، «مقایسه توانمندی اخلاق دینی و اخلاق تکاملی در تبیین دامنه دگردوستی»، 1397ش، شماره 40، ص64.
- ↑ مصباح یزدی، «رستگاران: میانه‌روی در انفاق»، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی.
- ↑ سیمیاری، «انفاق خرج پسندیده»، وبسایت آکادمی هوش مالی.
- ↑ محمدی، «علل و آثار فقر از دیدگاه امام علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
منابع
- اخوی، ابراهیم، «آثار بخشش‌های مادی از نگاه دین و روانشناسی»، وبسایت مأوا. تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
- آقاتهرانی، جواد، تفسیر مصباح الهدی، قم، معارف امام رضا، 1390ش.
- برخورداری، علی و دیگران، «مقایسه توانمندی اخلاق دینی و اخلاق تکاملی در تبیین دامنه دگردوستی»، فصلنامه علمی پژوهشی اخلاق، شماره 40، 1397ش.
- پایمرد، افسانه، «انفاق در ادیان توحیدی»، وبسایت ویکی‌خیر، تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
- جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، تهران، ناصرخسرو، 1368ش.
- سیمیاری، محمدرضا، «انفاق: خرج پسندیده»، وبسایت آکادمی هوش مالی، تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، 1385ش.
- غضنفری، علی، «انفاق و شرایط آن»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه. تاریخ بازدید: 9 بهمن 1401ش.
- مازلو، آبراهام، به‌سوی روانشناسی بودن، ترجمه احمد رضوانی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1395ش.
- محمدی، سیدعلیاء، «علل و آثار فقر از دیدگاه امام علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 10 بهمن 1401ش
- مصباح یزدی، محمدتقی، رستگاران، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی. تاریخ بازدید: 14 بهمن 1401ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، «انفاق»، وبسایت مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی، تاریخ بازدید: 10 بهمن 1401ش.
- موسویان، عباس، «انفاق قرآنی و ابزارهای مالی مناسب آن در عصر حاضر»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 2، 1389ش.
- ابوالحسنی هستیانی، اصغر و حسنی مقدم، رفیع، «بهینه‌سازی رفتار مصرف‌کننده مسلمان با استفاده از قید پورتفوی»، فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره 17، 1395ش.