هدیه
هدیه؛ چیزی که به‌رسم ابراز محبت یا بزرگداشت به کسی پیشکش می‌شود.
هدیه دادن، از جمله رسوم دیرینه در سبک زندگی ایرانی و اسلامی است و به‌عنوان یک تعامل اجتماعی، نقش به‌سزایی در بهبود روابط فردی و اجتماعی افراد دارد. دادن هدیه، اگر طبق آداب و اصول صحیح انجام شود، آثار تربیتی مثبتی در میان افراد بر جای می‌گذارد.
مفهوم‌شناسی
هدیه، به‌معنای تحفه و ارمغان، در اصطلاح به چیزی گفته می‌شود که به‌رسم ابراز محبت و بزرگداشت به کسی داده می‌شود.[۱] از جمله واژه‌های هم‌معنای هدیه، هبه است که در لغت به‌معنای هدیه، بخشش و صدقه بوده و در اصطلاح فقه و حقوق، عقدی است که به موجب آن فردی، مالی را به‌صورت رایگان به ملکیت دیگری در می‌آورد.[۲]
اهمیت
هدیه‌دادن در فرهنگ ایرانیان، رسمی کهن و نهادینه است و در مناسبت‌های مختلف دینی، خانوادگی و ملی، انجام می‌شود. رسم هدیه‌دادن در سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید نیز بازنمایی شده است؛ گُل، از جمله هدایای مرسوم در ایران باستان به‌ویژه در دورۀ اشکانیان بوده است.[۳] در دین اسلام نیز همچون سایر ادیان الهی، هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن مورد توجه بوده است؛ بر اساس آموزه‌های دینی تعیین نوع و چگونگی دادن و یا گرفتن هدیه، نشان دهندۀ فهم، شعور و شخصیت انسان است.[۴] در قرآن کریم، شتری که در مناسک حج، قربانی می‌شود «هدی» نامیده شده است، از آن جهت که هدیه و قربانی کردن وسیله‌ای برای هدایت انسان به‌سوی حق و حقیقت و دستیابی به تقوی الهی است.[۵]
انواع هدیه
در آموزه‌های دینی، هدیه دو قسم است:
الف) مادی؛ هدیۀ لوازم مادی و مورد علاقه یا نیاز طرف مقابل، گونۀ شناخته‌شده‌ای از هدیه است. اهدای خون و اهدای عضو برای نجات جان بیماران نیز از هدیه‌های مادی در سبک زندگی ایرانی و اسلامی است. در دین مبین اسلام نجات جان انسان از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به‌طوری که در قرآن کریم نجات جان یک انسان، برابر با نجات جان همۀ انسان‌ها بیان شده است. یکی از مصادیق هدیه‌دادن که در سال های اخیر رواج یافته، کارت هدیه است.[۶] از جمله مزایای این نوع هدیه، حق انتخاب و فرصت کسب تجربه دلخواه است تا هدیه‌گیرنده متناسب با سلیقه و نیاز خود خرید کند.[۷]
ب) معنوی؛ هدیه معنوی مانند سخن حکمت‌آمیزی که سبب هدایت طرف مقابل شود.[۸] پیامبر اسلام گفتن عیوب برادر مسلمان به او را، از جمله هدیه‌های ارزندۀ معنوی بیان می‌کند.[۹] از دیگر جلوه‌های هدیه معنوی وفای به عهد، گذشت، شکر، کمک کردن به دیگران، تغافل، صبر و اطعام است.[۱۰]
آداب هدیه‌دادن
برخی آداب هدیه‌دادن در فرهنگ اسلامی عبارت‌اند از:
1. دادن هدیه در زمان نیازمندی؛
2. دادن هدیه به کسی که هدیه نمی‌دهد؛
3. رد نکردن هدیه؛
4. جبران‌کردن هدیه؛
5. بی‌ارزش و کوچک نشمردن هدیه؛[۱۱]
6. توجه‌داشتن به مواردی همچون شخصیت، سلیقه و اخلاق هدیه‌گیرنده؛ رنگ مورد علاقه او، سنتی و یا مدرن‌بودن وسایل مورد علاقه او، مهم‌بودن یا نبودن قیمت، برند بودن یا نبودن و اهمیت بسته‌بندی کادو؛
7. توجه‌داشتن به شأن و موقعیت فردی و خودداری از خرید کالای لوکس و گران‌قیمت؛
8. بدون توقع جبران باشد؛
9. متناسب‌بودن با مناسبت؛
10. بیان‌نکردن قیمت هدیه؛
11. متناسب‌بودن با فرهنگ افراد؛
12. متناسب‌بودن با سن.[۱۲]
انگیزۀ هدیه‌دادن
ارزش قائل‌شدن و وقت‌گذاشتن برای دیگران و شادکردن آنها، از مصادیق بارز هدیۀ معنوی به‌شمار می‌روند. بنابراین ارزش تفکر و احساس شخص هدیه‌دهنده از خود هدیه بالاتر است.[۱۳] برخی از اقسام هدیه براساس انگیزۀ شخص هدیه‌دهنده عبارت‌اند از:
1. هدیۀ مکافات یا جبرانی؛
2. هدیۀ مصانعه یا رشوه‌ای؛
3. هدیه فقط برای خدا.[۱۴]
مناسبت‌ها
تأثیر هدیه، از نظر زمانی، کلی است و به موقعیت‌های خاص بستگی ندارد؛ ولی این تأثیر در برخی مواقع شدت بیشتری دارد، به‌عنوان مثال در اسلام بر هدیه‌دادن مرد به زن در شب زفاف تأکید شده است.[۱۵] از نظر قرآن کریم مهریۀ زن، هدیه‌ای است از سوی شوهر.[۱۶] همچنین دادن هدیه در مناسبت‌هایی مانند روز مادر، روز پدر، روز دختر و پرستار، خرید خانه، برگشتن از سفرهای زیارتی و تولد فرزند، بزرگداشت‌های مذهبی و ملی و عیدها که در میان اعیاد مذهبی، عید سعید غدیر، سفارش شده است.[۱۷]
آثار و پیامدهای هدیه
1. اجتماعی
به نظر کارشناسان، تجربه مشترک هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن باعث ایجاد حس اتحاد و همبستگی در گروه‌ها می‌شود و به ایجاد یک جو اجتماعی مثبت کمک می‌کند. در آموزه‌های دینی هدیه‌دادن موجب گسترش دوستی و محبت دانسته شده که کینه‌ها را از بین می‌برد و به امنیت اجتماعی کمک می‌کند. بر همین مبنا، پیامبر اسلام دستور داده است که به همدیگر هدیه بدهید که موجب محبت می‌شود و کینه‌ها را از بین می‌برد.[۱۸]
2. روان‌شناختی روان‌شناسان معتقدند از جمله عواملی که از ایجاد افسردگی و فرسودگی در بین افراد جلوگیری می‌کند، هدیه‌دادن است. براساس نظر روان‌پزشکان هورمون سرتونین نقش مؤثری در شادی روح و روان انسان دارد؛ زمانی که فرد کارهای نشاط‌آوری مانند هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن را انجام می‌دهد، سطح این هورمون در بدن بالا می‌رود و فرد در حالت روانی خوبِ همراه با آرامش قرار می‌گیرد.[۱۹]
3. معنوی
برخی از آثار معنوی هدیه‌دادن عبارت‌اند از:
1. از بین بردن کینه‌ها؛
2. ایجاد محبت و دوستی؛[۲۰]
3. شاد شدن؛[۲۱]
4. تقویت روابط؛
5. ایجاد نشاط و سلامتی؛
6. احساس صمیمیت و امنیت؛
7. ماندن خاطرۀ خوش در ذهن دیگران؛
8. تقویت روحیۀ سخاوتمندی.[۲۲]
چالش‌‌ها
در فرهنگ و سنت‌های جوامع امروزی برخی از رخدادها هدیه‌دادن را تحمیل می‌کند. به نظر کارشناسان در این‌گونه موارد هدیه‌دادن از آن جهت که از روی بی‌میلی و اجبار صورت می‌گیرد، نه تنها آثار مثبتی بر جای نخواهد گذاشت، بلکه در مواردی سبب کینه، دشمنی و چشم وهم‌چشمی می‌شود.
برخی از ابعاد تحمیلی بودن هدیه عبارت‌اند از:
1. تحمیل زمان مانند روز زن (مادر)، روز مرد (پدر)، سال‌روز تولد و سال‌روز ازدواج؛
2. تحمیل مکان مانند سر سفره عقد؛
3. تحمیل نوع مانند برند بودن، جنس خاص؛
4. تحمیل هزینه مانند تحمیل کردن هزینه خاصی که از ارزش مادی معینی کمتر نباشد.[۲۳]
برخی از راه‌کارهای مناسب برای پیشگیری از آسیب‌های هدیه‌دادن و محافظت از آثار تربیتی آن عبارت‌اند از:
1. قالب‌شکنی و خارج شدن از قالب‌های عرفی و سنتی؛
2. استفاده از روش هدیه‌دادن غیر منتظره.[۲۴]
هدیه و سازگاری همسران
ازجمله آثار هدیه‌دادن به همسر، حفظ آرامش روحی و روانی بین همسران، از بین رفتن صفات ناپسند و پاکسازی اخلاقی؛[۲۵] رفع کینه‌ها و جلب محبت،[۲۶] سازگاری بین آنها و به دنبال آن تحکیم بنیان خانواده است.[۲۷] برای افزایش کارآمدی این آثار در سازگاری همسران، توجه به برخی مهارت‌ها ضروری است؛ از جمله:
1. توجه به گرایش‌های مثبت و خاص طرف مقابل مانند توجه به چیزهایی که مورد پسند همسر است؛ هرچند مورد پسند عموم همسران نباشد؛[۲۸]
2. قدردانی به‌صورت کلامی یا غیر کلامی از همسر برای تقویت روابط عاطفی بین زوجین در جهت تکرار عمل پسندیدۀ دادن هدیه مادی یا معنوی؛[۲۹]
3. تغییر و تنوع در انتخاب هدیه از نظر رنگ، شکل، ارزش مادی و معنوی، چگونگی گفتار و رفتار.[۳۰]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ لجاجت.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، 1434ق، ج2، ص61.
- ↑ « چرا هدیه بخریم؟ آداب هدیه‌دادن در کشور ایران»، وب‌سایت خانه سکه ایران.
- ↑ عباسی، «بررسی وتحلیل شرایط هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن از دیدگاه امام علی»، 1395ش، ص102 و ص111.
- ↑ سورۀ مائده، آیۀ 8.
- ↑ سورۀ مائده، آیۀ 23.
- ↑ « 8 دلیل که چرا کارت هدیه بهترین هدیه است»، خبر آنلاین.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راه‌کارهای سازگاری، 1388ش، ص241.
- ↑ ورام، مجموعۀ ورام، 1410 ق، ج2، ص123.
- ↑ فعالی، «هدیه‌دادن در اسلام»، وب‌سایت هدانا.
- ↑ فعالی، «هدیه‌دادن در اسلام»، وب‌سایت هدانا.
- ↑ دباغیان، «آیا آداب معاشرت در هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن را می‌دانید؟»، وب‌سایت معماری زندگی.
- ↑ دباغیان، «آیا آداب معاشرت در هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن را می‌دانید؟»، وب‌سایت معماری زندگی.
- ↑ کلینی، الکافی،1407ق، ج5، ص141.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1404ق، ج94، ص117.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 4.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راه‌کارهای سازگاری، 1388ش، ص239.
- ↑ «الگوهای رفتاری سبک زندگی: هدیه دادن»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ «روان‌شناسی هدیه‌دادن/ آثار روانی هدیه‌دادن چیست؟» وب‌سایت دلگرم.
- ↑ کلینی، الکافی،1407ق،ج5، ص144.
- ↑ سورۀ نمل، آیۀ 36.
- ↑ «اهمیت هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن»، وب‌سایت سلامتی.
- ↑ سبحانی‌نیا، «سّر دلبری: پژوهشی پیراموان راه کارهای کسب محبوبیت»، 1394ش، ص92.
- ↑ سبحانی‌نیا، «سّر دلبری: پژوهشی پیراموان راه کارهای کسب محبوبیت»، 1394ش، ص92.
- ↑ کلینی، الکافی،1407ق، ج5، ص143.
- ↑ کلینی، الکافی،1407ق، ج5، ص144.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راه‌کارهای سازگاری، 1388ش، ص235.
- ↑ گری، مردان مریخی و زنان ونوسی، 1381ش، ص178.
- ↑ کنث، خانواده: راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، 1382ش، ص189.
- ↑ سورۀ کهف، آیۀ 107-108.
منابع
- قرآن کریم.
- الگوهای رفتاری سبک زندگی: هدیه دادن»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1395ش.
- «اهمیت هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن»، وب‌سایت سلامتی، تاریخ بازدید: 12 مهر 1402ش.
- «چرا هدیه بخریم؟ آداب هدیه دادن در کشور ایران»، وب‌سایت سکۀ ایران، تاریخ درج: 31 تیر 1402ش.
- «چه وقت هدیه رشوه محسوب می‌شود؟»، خبر آنلاین، تاریخ درج: 26 خرداد 1399ش.
- «روان‌شناسی هدیه‌دادن/ آثار روانی هدیه‌دادن چیست؟» وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 10 مهر 1402ش.
- پشت‌دار، علی‌محمد و دهقان‌شیری معصومه، «هدیه‌دادن و رسوم آن نزد ایرانیان با تکیه بر شاهنامه و تاریخ بیهقی»، در متن‌پژوهی ادبی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، 1399ش.
- حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راه‌کارهای سازگاری، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
- خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، کتاب الهبة، تهران، مؤسسۀ تنظیم و حفظ آثار امام خمینی، 1434ق.
- دباغیان، احمد، «آیا آداب معاشرت در هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن را می‌دانید؟»، وب‌سایت معماری زندگی، تاریخ درج: 19 آگوست 2021م.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 8 مهر 1402ش.
- سبحانی‌نیا، محمد، سِّر دلبری: پژوهشی پیرامون راه‌کارهای کسب محبوبیت، قم، دارالحدیث، 1394ش.
- عباسی، علی‌اکبر، «بررسی وتحلیل شرایط هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن از دیدگاه امام علی»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ تاریخی، شمارۀ 44، پاییز 1395ش.
- عسکری اسلامپور کریمی، «رشوه، پدیده شوم اجتماعی»، مجلۀ مبلغان، شماره 109، پاییز و زمستان 1387ش.
- فعالی، محمدتقی، «هدیه‌دادن در اسلام»، وب‌سایت هدانا، تاریخ درج: 9 بهمن 1396ش.
- كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
- کنث، دیویس، خانواده: راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، ترجمۀ فرشاد بهاری، تهران، تزکیه، 1382ش.
- گری، جان، مردان مریخی و زنان ونوسی، ترجمۀ رضا نیاز، مشهد، راهیان سبز، 1381ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسة الوفا، 1404ق.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، 1387ش.
- ورام، مسعود بن عيسى، مجموعة ورّام، قم، مکتبة الفقیه، 1410ق.
- «8 دلیل که چرا کارت هدیه بهترین هدیه است»، خبر آنلاین، تاریخ درج: 17 خرداد 1402ش.
علی بیرانوند