قاچاق مواد مخدر در افغانستان
قاچاق مواد مخدر در افغانستان، تجارت غیرقانونی انواع مواد اعتیادآور در افغانستان.
قاچاق مواد مخدر، دارای جنبه‌های اقتصادی، امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در افغانستان بوده و کشورهای همسایه و جهان را نیز درگیر کرده است. این پدیده در افغانستان به آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد جوانان، فروپاشی خانواده‌ها، قتل و ایجاد ناامنی منجر شده است.
مفهوم‌شناسی
هر نوع ورود و یا خروج مواد طبیعی و شیمیایی اعتیادآور که واردات و صادرات آن در یک کشور ممنوع و یا مجاز باشد، اما از راه‌های غیرقانونی انجام شود، قاچاق مواد مخدر گفته می‌شود.[۱]
تاریخچه
سابقهٔ قاچاق مواد مخدر در افغانستان به زمان جنگ نیروهای جهادی با شوروی سابق برمی‌گردد. کشت و قاچاق مواد مخدر پس از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، ادامه یافت و همواره منبع درآمد گروه‌های مخالف دولت به‌شمار رفته است. در زمان حاکمیت اول طالبان، کشت و قاچاق مواد مخدر به‌صورت گسترده از سوی این گروه ترویج شد. در دورهٔ جمهوری اسلامی افغانستان، گروه طالبان به‌عنوان گروه مخالف دولت جدید، همچنان این منبع درآمدی را با پشتوانة آمریکا، حفظ کرد و سالانه میلیون‌ها دلار به‌دست می‌آورد.[۲] دولت افغانستان برای مبارزه با این پدیده، وزارت‌خانة مستقلی برای مبارزه با مواد مخدر ایجاد کرد اما بعد از سال‌ها تلاش، ناکام ماند. دراین دوره ۸۰ درصد از کل تریاک جهان در افغانستان تولید می‌شد و درآمدهای آن، از عوامل قدرت گرفتن دوبارۀ طالبان دانسته شده است.[۳] در دورۀ جدید حکومت طالبان، رهبر این گروه، کشت، تولید، قاچاق و استفاده از مواد مخدر در افغانستان را ممنوع اعلام کرده و هشدار داد که با متخلفین، مطابق شریعت اسلامی برخورد خواهد شد.[۴] حکومت طالبان از کاهش تولید و قاچاق مواد مخدر خبر داده است.[۵]
عوامل مؤثر در قاچاق مواد مخدر
۱- جغرافیا
افغانستان کشوری محاط به خشکی بوده و به‌دلیل مقاومت بیشتر خشخاش در برابر بیماری‌ها، مصرف آب کمتر، نگهداری و حمل‌ونقل آسان گزینة مناسب برای کشاورزان و مردم فقیر این کشور به‌شمار می‌رود. همچنین، مواد مخدر یکی از منابع درآمدی گروه‌های سیاسی افغانستان به‌ویژه در مناطق پشتون‌نشین هلمند، قندهار و ننگرهار است.[۶]
۲- اقتصاد
اقتصاد افغانستان مبتنی بر کشاورزی و دام‌پروری سنتی بوده و زیرساخت‌های آن به‌دلیل جنگ و ناامنی دایمی، از بین رفته است. در این وضعیت، نرخ سود بالا و بازگشت سریع سرمایة ناشی از کشت و قاچاق مواد مخدر، کشاورزان افغانستان را به کشت و تولید مواد مخدر سوق می‌دهد.[۷] درآمد ناشی از کشت و قاچاق مواد مخدر در این کشور به مراتب بیشتر از کشت غلات و دیگر گیاهان است.[۸] قاچاق مواد مخدر در افغانستان سالانه ۶۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد به‌همراه دارد.[۹]
۳- سیاست
نقش عوامل سیاسی داخلی شامل فعالیت گروه‌های مخالف، شکاف‌های سیاسی و قومی و نیز عوامل خارجی و منازعات منطقه‌ای و جهانی و وجود تعارض منافع کشورها در افغانستان زمینه‌ساز فعالیت گروهای مافیایی و باندهای قاچاق مواد مخدر شده است.[۱۰]
گروه‌های فعال
گروه‌های مخالف دولت مانند القاعده، زورمندان محلی و در دوران جمهوری نیز طالبان و مافیای داخلی و بین‌المللی از مهم‌ترین گروه‌های فعال قاچاق مواد مخدر در افغانستان بودند. وجود سازمان‌های مافیای بین‌المللی، مداخلة برخی از کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در تداوم کشت و قاچاق مواد مخدر و استفاده از این ابزار برای تهدید امنیت ملی همسایه‌های افغانستان به‌خصوص تهدید امینت ملی ایران در این امر تأثیرگذار است.[۱۱]
هدف از قاچاق مواد مخدر
گروه‌های مختلف از مسئله قاچاق مواد مخدر، اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند؛ گروه‌های مخالف نظام حاکم از آن به‌عنوان منبع مالی استفاده کرده و عوامل خارجی نیز بیشتر اهداف سیاسی را دنبال می‌کنند. کشت و قاچاق مواد مخدر ابزاری برای تداوم ناامنی داخلی و منطقه‌ای و تهدید همیشگی مرزها و امنیت ملی کشورهای همسایه بوده است.[۱۲]
پیامدهای قاچاق مواد مخدر
تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان همواره سیر صعودی داشته است و این رشد فزاینده، پیامدهای گوناگونی را به‌دنبال داشته است:
الف) برای افغانستان
1. سیاسی و امنیتی
گروه‌های مخالف دولت در افغانستان همواره با تکیه بر درآمد مواد مخدر، قدرت ایجاد چالش در برابر حکومت مرکزی را داشته‌اند. در دروان جمهوری اسلامی افغانستان، مناطق تحت حاکمیت طالبان بیشترین کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر را داشته و بیشترین درآمد ناشی از آن نیز به طالبان رسیده است.[۱۳]
2. اقتصادی
مواد مخدر با ایجاد بی‌ثباتی در عرصة مالی موجب ناامنی در حوزة اقتصادی می‌شود. پول‌شویی درآمدهای حاصل از مواد مخدر باعث تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در عرضه و تقاضای پول، نوسان در بازار، نرخ ارز و نرخ بهره و کاهش کنترل دولت بر سیاست‌های اقتصادی شده و سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی را کاهش می‌دهد.[۱۴]
3. اجتماعی
افزایش اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن در افغانستان، از پیامدهای کشت و قاچاق مواد مخدر در این کشور بوده است.[۱۵]
4. جنگ و صلح
ارتباط باندها و سازمان‌های بین‌المللی، کشورهای ذینفع در معادلات منطقه‌ای و گروه‌های مخالف نظام همواره از موانع تشکیل حکومت فراگیر و قدرتمند و ایجاد ثبات سیاسی در افغانستان بوده‌اند. کشت و قاچاق مواد مخدر یکی از عوامل تداوم جنگ و منازعات افغانستان پنداشته می‌شود.[۱۶]
ب) برای منطقه و جهان
کشت و قاچاق مواد مخدر به‌صورت عملی بخشی از کشورهای منطقه را درگیر ساخته است. مواد مخدر تولید شده در افغانستان برای رسیدن به بازارهای مصرف از مسیرهای مختلفی عبور می‌کند. مسیر شمال افغانستان (آسیای مرکزی- روسیه- اروپای شرقی)، مسیر جنوب ( افغانستان- پاکستان- ایران، عربستان و هندوستان) و مسیر غرب ( افغانستان- ایران- ترکیه- اروپای غربی) از مهم‌ترین گذرگاه‌های قاچاق مواد مخدر افغانستان به بازارهای جهانی است.[۱۷] هزینه‌های اقتصادی قاچاق مواد مخدر در منطقه، آلودگی نیروهای پلیس به مواد مخدر، از بین رفتن نیروهای دولتی در مبارزه با مواد مخدر، درگیری‌ها و هزینه‌های نگهداری قاچاق‌چیان دست‌گیر شده، از پیامدهای قاچاق مواد مخدر در منطقه است.[۱۸]
اقدامات جهت جلوگیری
به دلیل مرزهای طولانی افغانستان و ایران، جمهوری اسلامی ایران بیشترین تلاش را برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر کرده است که یک نمونۀ آن، طرح همکاری سه‌جانبه میان سه کشور افغانستان، ایران و پاکستان بود. [۱۹] حتی در مواقعی که در افغانستان رسما مواد مخدر کشت شده و به دنیا قاچاق می‌شد جمهوری اسلامی ایران برای کنترل آن در سراسر مرزهای خود اقدامات جدی انجام داده بود. روند رو به رشد قاچاق مواد مخدر در طول بیست‌ودو سال گذشته هزینه‌های زیادی را بر ایران تحمیل کرده ولی در عین حال جمهوری اسلامی با هر دو نظاام حاکم بر افغانستان همکاری مناسب برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر داشته است و هزینه سنگینی را تحمل کرده است.[۲۰]
پانویس
- ↑ «قاچاق مواد مخدر»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری ره‌‌جویان عدالت.
- ↑ یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، ۱۳۹۳ش، ص۱۲۲.
- ↑ یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۳.
- ↑ «طالبان: تولید مواد مخدر در افغانستان به صفر می‌رسد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «مسئولان: قاچاق مواد مخدر کاهش چشمگیر یافته است»، وب‌سایت طلوع‌نیوز.
- ↑ یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۵.
- ↑ یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۶.
- ↑ یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۸.
- ↑ زرقانی و رضوی‌نژاد، «ژئوپلیتیک مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت مرز و مناطق مرزی شرقی»، ۱۳۹۱ش، ص۷.
- ↑ امینی‌نسب و دیگران، «نقش طالبان بر تولید و تجارت مواد مخدر در افغاستان»، ۱۳۹۹ش، ص۶۲.
- ↑ زرقانی و رضوی نژاد، «ژئوپلیتیک مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت مرز و مناطق مرزی شرقی»، ۱۳۹۱ش، ص۶.
- ↑ زرقانی و رضوی‌نژاد، «ژئوپلیتیک مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت مرز و مناطق مرزی شرقی»، ۱۳۹۱ش، ص۶.
- ↑ امینی‌نسب و دیگران، «نقش طالبان بر تولید و تجارت مواد مخدر در افغاستان»، ۱۳۹۹ش، ص۷۰.
- ↑ یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، ۱۳۹۴ش، ص۱۳۴.
- ↑ یزدانی و بدخشان، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، ۱۳۹۴ش، ص۱۳۵.
- ↑ زرقانی و رضوی‌نژاد، «ژئوپلیتیک مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت مرز و مناطق مرزی شرقی»، ۱۳۹۱ش، ص۱۱.
- ↑ زرقانی و رضوی‌نژاد، «ژئوپلیتیک مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت مرز و مناطق مرزی شرقی»، ۱۳۹۱ش، ص۱۵.
- ↑ شاهسوند و رجبی، «تأثیر قاچاق مواد مخدر بر شکل‌‌گیری چالش‌های منطقۀ در حوزة اکو»، ۱۳۹۰ش، ص۶۹.
- ↑ «تقويت همكاری‌های افغانستان، ايران و پاكستان در مبارزه با تهديد مواد مخدر»، وب‌سایت دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل در ایران.
- ↑ «مذاکره ایران با طالبان برای جلوگیری از قاچاق و تولید مواد مخدر»، باشگاه خبرنگاران جوان.
منابع
- امینی‌نسب، محسن و دیگران، «نقش طالبان بر تولید و تجارت مواد مخدر در افغاستان»، فصلنامة راهبرد سیاسی، سال چهارم، شمارة ۱۴، پاییز ۱۳۹۹ش.
- «تقويت همكاری‌های افغانستان، ايران و پاكستان در مبارزه با تهديد مواد مخدر»، وب‌سایت دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل در ایران، تاریخ بازدید: 8 مرداد 1402ش.
- زرقانی، سیدهادی و رضوی‌نژاد، مرتضی، «ژئوپلیتیک مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت مرز و مناطق مرزی شرقی» (نمونه موردی: خراسان رضوی با افغانستان)، پژوهشنامة جغرافیای نظامی، شمارة 1، بهار ۱۳۹۱ش.
- شاهسوند، پریچهر و رجبی، فرهاد، «تأثیر قاچاق مواد مخدر بر شکل‌‌گیری چالش‌های منطقۀ در حوزة اکو»، فصلنامة تخصصی علوم سیاسی، شمارة هفدهم، زمستان ۱۳۹۰ش.
- «طالبان: تولید مواد مخدر در افغانستان به صفر می‌رسد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «قاچاق مواد مخدر»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری ره‌‌جویان عدالت، تاریخ بازدید: ۱۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «مسئولان: قاچاق مواد مخدر کاهش چشمگیر یافته است»، وب‌سایت طلوع‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۳ قوس ۱۴۰۱ش.
- «مذاکره ایران با طالبان برای جلوگیری از قاچاق و تولید مواد مخدر»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگزاری: 2 اسفند 1401ش.
- یزدانی، عنایت‌الله و بدخشان، مجتبی، «تأثیر تولید و تجارت مواد مخدر بر کاهش امنیت در افغانستان پس از سال ۲۰۰۱»، مجلة پژوهشنامه ایرانی سیاست بین‌الملل، سال سوم، شمارة ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.