قندهار
قندهار؛ ولایتی در جنوب و جنوب‌شرق افغانستان.
قندهار، از ولایات تاریخی و پرجمعیت افغانستان است. این ولایت به‌دلیل داشتن دشت‌هاى وسيع و باغ‌هاى فراوان میوه به‌خصوص انار، شهرت جهانی دارد. این ولایت نقش مهمی در تحولات اخیر افغانستان داشته و پایگاه ملاعمر رهبر درگذشتۀ طالبان و محمدحسن آخوند، رهبر فعلی طالبان است.
نام‌گذاری
برخی قندهار را برگرفته از نام اسکندر می‌دانند و معقدند اسکندر پس از تصرف این مناطق، اسکندریه‌ای در اینجا بنا کرد که به زبان محلی «اسکندرهار» نامیده می‌شد و به‌مرور زمان به‌صورت اسکندریه، الکزندره، کندهاره و کندهار شد که معرّب آن قندهار می‌شود.[۱] برخی دیگر آن را مترادف «معبد» و «پرستشگاه» می‌دانند، زیرا در سانسکریت کملۀ «هار» به معنی معبد است و به‌صورت پسوند در اسامی شهرها آمده مثل قندهار، ننگرهار.[۲] برخی دیگر نیز آن را از نام یونانی شهر گُندُفاریا، برگرفته از نام گُندُفَر، فرمانروای پارتیِ هند می‌دانند که سکه‌هایش در قندهار است.[۳] در کتاب اوستا از این منطقه به‌نام «هراوارتی» یاد شده و اسم «آراکوزیا» هم به آن اطلاق شده است.[۴]
تاریخچه
برخی ساخت قندهار را به لهراسپ‌شاه نسبت داده‌ند. برخی نیز معتقدند اسکندر مقدونی در سال ۳۲۹ق.م پس از فتح هرات و سپری کردن زمستان در سیستان، وارد ناحیه‌ای شد که به‌نام او اسکندریه (قندهار امروزی) نامیده شد.[۵]
پس از اسلام، قندهار جزئی از خراسان بزرگ به‌شمار می‌آمد. این شهر دوبار ویران شده است. اولین بار به‌دست مغولان و بار دیگر در پایان سدۀ هشتم هجری به‌دستور تیمور گورکانی. در اوایل سدۀ شانزدهم میلادی مغولان هند قندهار را گرفتند و دویست سال بر آن حکومت کردند. طی این مدت کابل، هرات و قندهار بارها میان مغول‌ها، صفویان و ترکان و ازبکان شمال دست‌به‌دست شدند.[۶] خوشحال‌خان خُتَک پشتون علیه سلطۀ بابری‌ها قیام کرد. دولت صفوی که در جنوب و غرب خراسان حکومت می‌کرد در برابر مخالفت و قیام‌ها از پا درآمد. میرویس‌خان هوتک از قبیلۀ غلجایی پشتون به تسلط گرگین‌خان حاکم گرجی‌الاصل صفوی در ۱۷۰۹م در قندهار پایان داد و دولت مستقل هوتکی را بنیانگذاری کرد.[۷] حکومت غلجایی قندهار در ۱۷۳۸م به‌دست نادر افشار پایان داده شد. پس از قتل نادر در ۱۷۴۷م، احمدشاه ابدالی، با نیروی ۶ هزار نفری به سوی قندهار آمد و لویه‌جرگه‌ای را در مزار شیرسرخ قندهار برای انتخاب یک رهبر ملی از میان خود افغان‌ها تشکیل داد و سرانجام بعد از ۹ روز، خود او به‌عنوان پادشاه خراسان تعیین شد. او در سال۱۷۵۳م یا ۱۷۵۴م شهر کنونی قندهار را ساخت و نام آن را «احمدشاهی» گذاشت و به آن لقب «اشرف‌البلاد» داد.[۸]
جمعیت‌شناسی
۱. ساکنین
طبق آمار مرکز احصائیۀ ملی کشور در سال ۱۳۹۹ش، ولایت قندهار ۱ میلیون و ۳۹۹ هزار و ۵۹۴ نفر جمعیت دارد که ۷۱۳ هزار و ۳۰۰ نفر آن را مردان و ۶۸۶ هزار و ۲۴۲ نفر آن را زنان تشکیل می‌دهند. ۵۲۳ هزار و ۲۵۹ نفر آن ساکن شهرها و ۸۷۶ هزار ۳۳۵ نفر هم در روستا زندگی می‌کنند.[۹]
اقوام ساکن در قندهار را پشتون، تاجیک، بلوچ، آیماق، هزاره و تعداد کمی هم هندو تشکیل می‌دهند. پشتون‌ها ۷۰ درصد جمعیت را شامل می‌شوند.[۱۰]
۲. دین و مذهب
آیین‌های بودایی و زرتشتی، ادیان گذشتۀ رایج در قندهار بوده که آثار تفکر بودایی در کتیبۀ آشوکا و زرتشتی در بقایای آتشکده‌های مجوسی یافت شده است.[۱۱] امروزه نیز مردم قندهار پیرو مذهب تسنن و تشیع هستند.[۱۲]
۳. زبان
زبان مردم قندهار، پشتو و دری است.[۱۳]
جغرافیا
۱. موقعیت
قندهار در جنوب و جنوب‌شرق افغانستان واقع شده و از شمال با ولایت ارزگان، از جنوب و جنوب‌شرق با ایالت بلوچستان پاکستان، از شمال‌شرق با ولایت زابل و از غرب با ولایت هلمند هم‌مرز است.[۱۴]
۲. آب‌وهوا
قندهار دارای آب‌وهوای خشک بوده و تغییر دمای شب‌وروز در آن زیاد است. در بعضی روزهای فصل تابستان میزان گرما در قندهار به ۴۵ درجه می‌رسد ولی به‌دلیل زمین‌های وسیع کشاورزی، باغ‌های فراوان و آب‌های جاری رود ارغنداب، هوای این منطقه معتدل‌تر شده و گرمای آن قدری قابل‌تحمل‌تر می‌شود. بارش برف در این ولایت به‌ندرت اتفاق می‌افتد اما باران فراوان دارد.[۱۵]
۳. منابع آبی
دریاهای (رود) ارغستان، ارغنداب، ترنگ، دَهلَه، معروف و ناوه در این ولایت جریان دارد.[۱۶]
اقتصاد
۱. محصولات کشاورزی
قندهار از نظر تولید انواع میوه‌جات در افغانستان موقعیت ممتازی دارد و به «باغستان افغانستان» مشهور است. میوه‌های آن شامل گردو، توت، شکرپاره، بادام، سیب، شفتالو (هلو)، زردآلو، انجیر، انگور و انار است.[۱۷] انار قندهار به شیرینی و خوشمزه بودن در جهان مشهور است.[۱۸] مرغوب‌ترین نوع انار قندهار در منطقۀ تگاب به‌عمل می‌آید که به «انار بی‌دانه» معروف است.[۱۹] از دیگر محصولات کشاورزی این ولایت پنبه، گندم، جو، ارزن، جواری (ذرت)، برنج، نخود، ماش، مُشُنگ، کنجد، بادرنگ (گوجه)، بادنجان را می‌توان نام برد.[۲۰]
۲. دامداری
قندهار به‌دلیل اینکه دارای ۳۰۴۶۴ هکتار مرتع و چراگاه است دامداری در آن رونق خاصی دارد. همچنین در برخی ولسوالی‌های آن کرم ابریشم پرورش داده می‌شود.[۲۱]
۳. معدن
این ولایت دارای معادن آهن، سرب و جَسْت، نقره، سیمان، طلا، اورانیوم، همچنین سنگ‌های قیمتی چون شاه‌مقصود و لَعل پیازی است.[۲۲]
۴. صنایع دستی
صنایع دستی نقش مهمی در اقتصاد خانواده‌های قندهار دارد. خامک‌دوزی، پارچه‌بافی، کشمیره‌های نخی، ابریشم‌دوزی، کلاه‌دوزی، قالین‌بافی، گلیم‌بافی، نمدمالی، تسبیح‌سازی، کاشی‌کاری، سفال‌گری، زرگری و مس‌گری از صنایع دستی قندهار است.[۲۳]
فرهنگ و هنر
۱. آداب‌ورسوم
اَتَنْ، یکی از رسم‌های اصیل در این ولایت است که به مناسبت خوشی‌های سال و محافل به اجرای آن می‌پردازند.[۲۴]
۲. ورزش‌های محلی
ورزش کرکت، علاقه‌مندان زیادی در این ولایت دارد.[۲۵]
۳. چهره‌ها و مشاهیر
میرویس هوتک (بنیانگذار سلسلۀ هوتکیان)، احمد شاه درانی (بنیانگذار امپراتوری درانی)، دوست‌محمد خان (بنیانگذار سلسله بارک‌زائی)، محمد‌ایوب خان (فاتح نبرد میوند)،[۲۶] عبدالحى حبيبى، مولوى احمد قندهارى، محمدحسین طالب قندهاری، علامه عبدالحق قندهارى، غلام‌محمد طرزی[۲۷] و محمدآصف محسنی قندهاری از چهره‌های نامدار قندهار هستند.[۲۸]
۴. موسیقی
موسیقی محلی قندهار متأثر از موسیقی هندی است و هنرمندان آن از آلات موسیقی مانند هارمونیه، رباب و طبله استفاده می‌کنند و معروف‌ترین آوازخوان قندهاری عبدالرئوف قندهاری بود که با رادیو تلویزیون هم همکاری داشت.[۲۹]
آموزش
۱. مکاتب
قندهار طبق آمار سال ۱۳۹۸ش مرکز احصائیه، ۴۷۰ مکتب و لیسه (دبیرستان) دولتی[۳۰] و ۳۹ مکتب خصوصی[۳۱] داشته و بیش از ۱۰۰ هزار شاگرد در آنها مشغول به تحصیل بودند.
۲. دانشگاه‌ها
قندهار دارای یک دانشگاه دولتی با ۸۶۲۱ دانشجو و ۲۴۲ استاد[۳۲] و چهار دانشگاه خصوصی به‌نام‌های ملالی، بینوا، سبا و میرویس نیکه است.[۳۳]
۳. مدرسه دینی و مسجد
قندهار، یک مدرسه دینی با ۱۱۲۰ محصل و ۴ استاد دارد.[۳۴] همچنین ۸۶۲۹ مسجد دارد که از این تعداد ۸۵۲۳ غیررسمی و مابقی رسمی است.[۳۵]
تقسیمات کشوری
قندهار ۵۴۸۴۴ کیلومتر مربع مساحت دارد.[۳۶] از بزرگترین ولايات افغانستان است که علاوه بر مرکز، ١٨ ولسوالی (شهرستان) دارد و عبارت است از: شهر قندهار (مرکز)، ارغنداب، ارغستان، دامان، پند، غورک، خاکریز، میوند، میانشین، معروف، نیش، پنجوایی، شاولیکوت، شورابک، ریگستان، تخته پل، ژری.[۳۷]
گردشگری
قندهار دارای آثار باستانی و گردشگری بسیاری است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- «تپۀ مَنْدی‌گَک»: در 50 کلیومتری شمال‌غربی شهر قندهار واقع شده که حاکی از تمدن ۵ هزار سالۀ این قسمت دارد.[۳۸]
- پنْجوایی: به معنی پنج رود، مجموعۀ دهکده‌های سرسبز و آباد در جنوب‌غرب قندهار فعلی و در سمت چپ رودخانۀ ارغنداب است.[۳۹]
- شمشیر غار: غاری که در ناحیۀ پنجوایی و در حدفاصل دو قریۀ صالحان و شیخ قلندر در کمرگاه کوه واقع شده است.[۴۰]
- کتیبۀ آشوکا: کتیبه‌ای که منسوب است به آشوکای بزرگ (۲۷۳ تا ۲۳۲ق.م) و به دو زبان یونانی و آرامی در ورودی شهر کهنۀ قندهار کشف شد.[۴۱]
- مسجد خرقۀ شریفه: از مشهورترین و مهمترین مساجد افغانستان و شهر قندهار است که خرقۀ منسوب به پیامبر اسلام در آن نگهداری می‌شود.[۴۲]
- «چهل زینه»: از آثار تاریخی در غرب شهر قندهار است و در دوران «ظهیرالدین محمد بابر» احداث شده است.[۴۳]
- زیارت بابا ولی: منسوب به سیدحسن ابدال از سادات سبزوار که به قندهار مهاجرت کرد. این زیارت در کنار رودخانه ارغنداب در قندهار است.[۴۴]
- مقبرۀ احمد شاه ابدالی، میرویس هوتکی، تور غار، شهر کهنۀ قندهار، کوهک، مسجد جامع، جادۀ عیدگاه، دروازۀ عیدگاه، دروازه‌ی احمد شاه بابا، از دیگر جاذبه‌های تاریخی و گردشگری این ولایت هستند.[۴۵]
زیرساخت‌ها
میدان هوایی (فرودگاه)
میدان هوایی بین‌المللی قندهار به‌عنوان میدان هوایی اصلی جنوب افغانستان برای پروازهای داخلی و خارجی فعالیت می‌کند. همچنین به‌عنوان پایگاه بزرگ نظامی حمل‌ونقل و دریافت تجهیزات برای نظامیان مستقر در قندهار کاربرد دارد.[۴۶]
راه زمینی
قندهار از کابل 595 کیلومتر و از هرات 647 کیلومتر فاصله دارد. از طریق بزرگراه کابل - قندهار به کابل، از طریق شاهراه قندهار - هرات به هرات و از طریق شهر مرزی چمن به کویته پاکستان متصل می‌شود.[۴۷]
مراکز صحی
قندهار دارای3 شفاخانه (بیمارستان)، ۲۷ مرکز صحی جامع، ۲۹ مرکز صحی اساسی و ۴۸ مرکز صحی فرعی است.[۴۸] تعداد ۵۴۷ دکتر، ۳۲۳ دکتر مرد و ۲۲۴ دکتر زن هم در این بخش‌ها مشغول به طبابت هستند.[۴۹]
قندهار در اشعار شاعران
اقبال لاهوری، قندهار را چنین وصف کرده است:[۵۰]
| قندهار آن کشور مینو سواد | اهل دل را خاک او خاک مراد |
| رنگ‌ها، بوها، هواها، آب‌ها | آب‌ها تابنده چون سیماب‌ها |
| لاله‌ها در خلوت کهسارها | نارها یخ بسته اندر نارها |
| کوی آن شهر است ما را کوی دوست | ساربان بر بند محمل سوی دوست |
شاعر دیگری در وصف قندهار چنین سروده است:[۵۱]
| درآمد به آن شهر مینوسرشت | که ترکانش خوانند گنگ بهشت |
| هوایی در آن دید چون نوبهار | پرستش‌گهی نام آن قندهار |
پانویس
- ↑ یمین، افغانستان تاریخی، 1388ش، ص۲۰۸؛ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۳۷.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۳۵.
- ↑ تقی‌زاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ جیلانی، جغرافیای ولایات افغانستان، ۱۳۷۹ش، ص۱۳۰.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۹.
- ↑ ماهوره، «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، هم‌صنفی سایت دانشجویان افغانستان.
- ↑ جهان‌بخت، سفر قندهار، ۱۳۸۹ش، ص۸۷.
- ↑ دولت‌‌آبادی، شناسنامۀ افغانستان، ۱۳۷۱ش، ص۸۸.
- ↑ دولت‌‌آبادی، شناسنامۀ افغانستان، ۱۳۷۱ش، ص۸۸.
- ↑ تقی‌زاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۷۲.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۵-۳۳۶.
- ↑ تقی‌زاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ محمدی، «معرفی ولایت قندهار»، وب‌سایت سیستم‌معلوماتی و گردشگری افغانستان.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۶.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۶.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۷۳-۷۶.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۳۶.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ ماهوره، «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، هم‌صنفی سایت دانشجویان افغانستان.
- ↑ «محمدآصف محسنی قندهاری»، ویکی‌شیعه.
- ↑ مددی، سرگذشت موسیقی معاصر افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۱.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۶۵-۶۶.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۶۹.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۹۷.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۳.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۷۵.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۱۹.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۹.
- ↑ محمدی، «معرفی ولایت قندهار»، وب‌سایت سیستم‌معلوماتی و گردشگری افغانستان.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۴۱.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۸.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۸.
- ↑ انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۸.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۰.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۵۶.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، ۱۳۹۰ش، ص۳۴۱.
- ↑ تقی‌زاده، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۳۱.
- ↑ «برآورد نفوس کشور: ۱۳۹۹ش»، ۱۳۹۹ش، ص۱۳۷.
- ↑ اقبال لاهوری، «پس چه باید کرد؟»، وب‌سایت گنجور.
- ↑ عظیمی، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن ، ۱۳۹۰، ص۳۳۳.
منابع
- اقبال لاهوری، محمد، «پس چه باید کرد؟»، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
- انصاری، قندهار بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی، قم، مجلسی،۱۳۸۰ش.
- تقی‌زاده، محمدرضا، «قندهار؛ ولایتی با معماری زیبا در افغانستان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 3 اسد ۱۴۰۰ش.
- جهان‌بخت، سیدحمید، سفر قندهار، تهران، صراط‌المستقیم، نورالعطیه، ۱۳۸۹ش.
- جیلانی، غلام، جغرافیای ولایات افغانستان ، کابل، اریک، ۱۳۷۹ش.
- عظیمی، محمدعظیم، افغانستان و نقاط شگفت‌انگیز آن، کابل، الهدی، ۱۳۹۰ش.
- ماهوره، ثریا، «معرفی ولایت قندهار افغانستان»، هم‌صنفی سایت دانشجویان افغانستان، تاریخ درج مطلب: 24 جدی۱۳۹۹ش.
- «محمدآصف محسنی قندهاری»، ویکی‌شیعه، تاریخ درج مطلب: ۷ اوت ۲۰۱۹م.
- محمدی، احمد، «معرفی ولایت قندهار»، وب‌سایت سیستم‌معلوماتی و گردشگری افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ حوت ۱۳۹۶ش.
- مددی، عبدالوهاب، سرگذشت موسیقی معاصر افغانستان، تهران، عرفان،۱۳۹۰ش.
- «معرفی ولایت قندهار»، خبرگزاری بریا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ جوزا ۱۴۰۱ش.
- یمین، محمدحسین، افغانستان تاریخی، کابل، سعید، ۱۳۸۰ش.