مرخصی زایمان

مرخصی زایمان؛ معافیت دوره‌ای مادران باردار شاغل و همسران آنها از مسئولیت شغلی.

مرخصی زایمان، دورۀ چند ماهۀ فراغت مادران شاغلی است که حین بارداری یا پس از زایمان، نیازمند استراحت و مراقبت از خود و نوزاد خویش هستند. این مرخصی با عنوان مرخصی پدر شدن به صورت چند روزه به مردان نیز داده می‌شود. در این دورۀ مرخصی و معافیت از کار، بانوان از مزایا و حقوق شغلی خود، بهره‌مند هستند.

مفهوم‌شناسی

مرخصی، به‌معنای دور شدن موقت از کار و مسئولیت شغلی است. مرخصی زایمان، دورۀ چند ماهه‌ای است که به مادران شاغلی که تازه فرزند خود را به دنیا آورده‌اند، داده می‌شود. ^[۱] این مرخصی به‌صورت مرخصی چند روزۀ تشویقی با عنوان مرخصی پدر شدن به مردان نیز اختصاص می‌یابد. ^[۲] در این مدت مادر از انجام فعالیت‌های کاری معاف می‌شود. در قانون کار مرخصی زایمان یک حق اجتماعی برای زنانی است که در حین خدمت و کار باردار می‌شوند.^[۳] آنها می‌توانند از این مرخصی برای دوران بارداری و پس از آن استفاده کنند. ^[۴] در این دوران، بانوان شاغل نگرانی بابت حقوق ^[۵] و بازگشت به کار نداشته ^[۶] و دستمزد، ^[۷] عیدی و سنوات آنها مانند دوران پیش از مرخصی زایمان پرداخت می‌شود.^[۸]

تاریخچه

در بسیاری از کشور‌ها از جمله ایران به‌منظور افزایش باروری مادران و رشد جمعیت، مجموعۀ وسیعی از اقدامات، مزایا و خدمات را با هدف حمایت بهتر از والدین شاغل ارائه می‌دهند. این مزایا شامل حمایت مالی به‌صورت پول نقد، معافیت مالیاتی برای خانواده‌های دارای فرزند، مرخصی و برنامه‌های مراقبت از کودکان و حمایت‌های آموزشی از آنها است. ^[۹] در ایران، اولين گروهی كه مرخصی زایمان شامل حال آنها شد، مـادران كـارگری بودند كه براي آنها شش هفته مرخصي استعلاجی قبل از زايمان و چهار هفته مرخصي بعـد از زايمـان به‌صورت اجباري در نظر گرفته شد؛ این مرخصی فراتر از مادران باردار شامل تمامی کارمندان گرفتار بیماری صعب‌العلاج می‌شد و از سال 1336‌ش تا بيش از يك دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامي، برقرار بود. ^[۱۰] در سال 1367‌ش، قانون ویژۀ «مرخصی زایمان» تصویب شد و به‌صور خاص، مرخصی زایمان زنان شاغل مورد توجه قرار گرفت. در سال 1369‌ش، مرخصی زایمان، 3 ماه و همراه با پرداخت دستمزد و مزایای کار، تعیین شد. در سـال 1374‌ش میزان مرخصی زایمان برای چندقلوزایی در دستور کار دولت قرار گرفت و مـدت چهار ماه براي زايمان توأمان و يك سال براي زايمان بيش از دوقلو، در نظر گرفته شد. در سال 1395‌ش مرخصی پدر شدن نیز مرخصی زایمان افزوده شد و بر اساس آن، پدران می‌توانند 3 تا 14 روز از مرخصی پدر شدن برای بودن در کنار همسر و فرزند خود استفاده کنند.^[۱۱]

شرایط مرخصی زایمان

از جمله شرایط لازم برای بهره‌مندی بانوان باردار از مرخصی زایمان این است که آنها در یک شرکت یا سازمان دولتی به‌طور رسمی مشغول به کار باشند. همچنین باید مادران شاغل از بیمه برخوردار بوده و حداقل دو ماه از پرداخت بیمۀ آنها گذشته باشد. آقایانی که در بخش‌های دولتی، عمومی و غیر‌دولتی مشغول به کار هستند ^[۱۲] نیز می‌توانند در زمان دنیا آمدن نوزاد خود در صورتی که همسر آنها شاغل باشد، از سه روز مرخصی تشویقی برای بودن در کنار همسر و فرزند خود، بهره‌مند شوند.^[۱۳]

مدت مرخصی زایمان

طبق مادۀ ۷۶ قانون کار، مرخصی بارداری و زایمان زنان شاغل ۹۰ روز بود که پس از آن، مادران شاغل می‌توانستند به کار سابق خود برگشته و این دورۀ مرخصی جزء سوابق خدمت آنها ‌محسوب می‌شد. ^[۱۴] پس از چندین سال این مرخصی از 3 ماه به 6 ماه افزیش یافت و از سال 1392ش به بعد طبق مصوبات جدید این زمان به 9 ماه افزایش پیدا کرد. ^[۱۵] همچنین در سال 1401‌‌ش نیز کلیۀ ارگان‌های دولتی موظف شدند تا با زنان شاغل باردار همکاری کرده و با 9 ماه مرخصی زایمان آن‌ها موافقت کنند. از طرفی مدت زمان مرخصی زایمان برای مادرانی که دوقلو یا بیشتر فرزند به دنیا آورده‌اند به ۱۲ ماه افزایش یافت.^[۱۶]

زمان اقدام به مرخصی زایمان

بانوان باردار واجد شرایط مرخصی زایمان می‌توانند پس از تولد نوزاد با ارائۀ گواهی پزشک یا بیمارستان و مدارک لازم برای دریافت مرخصی زایمان اقدام کنند.^[۱۷] برخی بانوان که طبق دستور پزشک پیش از زایمان نیاز به استراحت مطلق دارند نیز می‌توانند از مرخصی استعلاجی استفاده کرده یا با دریافت گواهی پزشک متخصص، پیش از تولد نوزاد وارد مرخصی زایمان شوند؛ اما حداقل 3 ماه از این مرخصی باید پس از زایمان استفاده شود.^[۱۸]

پیامد‌های مثبت مرخصی زایمان طولانی

کارشناسان معتقدند کودک در اولین روزها، هفته‌ها و ماه‌های تولد بیشتر نیاز به حمایت و مراقبت مادرانه دارد. مادران شاغل در مدتی که از اشتغال به کار فارغ هستند، زمان بیشتری را در اختیار فرزند قرار می‌دهند. از جمله پیامدهای مثبت مرخصی زایمان طولانی مدت عبارت‌ا‌ند از:

بهبود کامل وضعیت جسمی مادر پس از زایمان؛
کاهش استرس و دغدغه‌مندی مادر و سلامتی روحی و روانی وی؛
تخفیف در کار و فعالیتِ پیش از زایمان؛
کاهش تولد نوزادان زودرس، کاهش مرگ و میر نوزادان و افزایش سلامت آنها؛
کاهش مراجعۀ والدین شاغل به مهد کودک برای نگهداری از فرزند؛
تأمین نیاز روحی، عاطفی و جسمی مادر و فرزند؛^[۱۹]
ترويج تغذيه با شير مادر و حمايت از مادران در دوران شـيردهي؛ ^[۲۰]
افزایش کیفیت نقش مادری؛
کاهش ترس مادر برای جدایی از فرزند؛
افزایش فرزندآوری زنان شاغل؛
جلوگیری از تأخیر طولانی برای فرزنددار شدن؛
ارتقاء سلامت زیستی کودک؛
کمک به تعادل کار خانواده و تقویت نهاد خانواده.^[۲۱]

پیامدهای منفی مرخصی زایمان کوتاه‌مدت

از جمله پیامدهای منفی مرخصی زایمان کوتاه مدت عبارت‌اند از:

کاهش رشد جمعیت و زوال جوانی جمعیت؛
تردید در تصمیم‌گیری زنان شاغل به‌دلیل ترس ناشی از جدایی از فرزند؛
تردید در بازگشت به محل کار؛
کاهش عملکرد مادران شاغل به‌دلیل دغدغه‌مندی برای نوزاد خود؛
افزایش حس ناامنی در مادر و فرزند؛
تنزل موقعیت شغلی؛
صرف‌نظر کردن از فرزندآوری.^[۲۲]

چالش‌ها

سیاست مرخصی زایمان با توجه به نیاز‌ها و شرایط مادران، کودکان و کارفرمایان نیازمند بررسی، نظارت و بازطراحی است.^[۲۳] افزایش طول مرخصی زایمان یکی از راهکارهایی است که سبب حمایت از زنان شاغل و افزایش باروری در کشور می‌شود. کارشناسان معتقدند بازگشت به کار بعد از مرخصی زایمان برای بسیاری از زنان از جمله مسائل چالش برانگیز است، به‌همین منظور بسیاری از زنان شاغل، به حمایت‌هایی مانند ساعات کاری و زمان شروع کار انعطاف‌پذیر بعد از این دوران نیاز دارند. همچنین حمایت‌های عاطفی و اجتماعی در رابطه با وضعیت مادران شاغل یا فرزندان و اعضای خانواده نیز از دیگر راهکار‌های مهم برای رفع نگرانی مادران شاغل بعد از دوران مرخصی زایمان است. ^[۲۴] ارائۀ خدمات مطلوب مراقبت از کودک بانوان شاغل از سوی مراکز دولتی و غیر دولتی از دیگر راهکار‌های کاهش دغدغه‌مندی والدین شاغل پس از دوران مرخصی زایمان است.^[۲۵]

پانویس

منابع

بی‌بی رازقی نصرآباد، حجیه و باستانی، سوسن، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، مرکز مطالعات زنان و خانواده (زن در توسعه و سیاست»، شماره 1، 1402ش.
بی‌بی رازقی نصرآباد، حجیه و باستانی، سوسن، «مرخصی زایمان و ارتباط آن با تصمیمات باروری در زنان شاغل»، نشریۀ نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 32، 1400ش.
رضوانی‌فرد، احمد و زرنشان، شهرام، «حمایت از «حق مادری» درنظام تامین اجتماعی»، نشریۀ مطالعات حقوق عمومی، شماره 2، 1395ش.
کاردواتی، راحله و همکاران، «تبيين الگو‌هاي سياستي و تحولات سياست‌گذاري اجتماعي ايران درحوزة مادري و اشتغال»، پژوهش‌نامۀ زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ 4، 1396ش.
«مرخصی زایمان چیست و شرایط استفاده از آن به چه صورت است؟»، وب‌سایت کلینیک اداری آسان کار، تاریخ درج مطلب: 14 اسفند 1401ش.
«مرخصی زایمان ۱۴۰۱؛ شرایط مرخصی زایمان چیست؟»، وب‌سایت سپیدار سیستم، تاریخ درج مطلب: 4 دی 1401ش.
«همه آنچه که باید درباره مرخصی زایمان و راه‌های تمدید آن بدانید»، وب‌سایت ایران تلنت، تاریخ بازدید: 2 آبان 1402ش.

[1] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص3.

[2] . کاردواتی و همکاران، «تبيين الگو‌هاي سياستي و تحولات سياست‌گذاري اجتماعي ايران درحوزة مادري و اشتغال»، 1396ش، ص46.

[3] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص3.

[4] . رضوانی‌فرد و زرنشان، «حمایت از «حق مادری» درنظام تامین اجتماعی»، 1395ش، ص319.

[5] . «مرخصی زایمان چیست و شرایط استفاده از آن به چه صورت است؟»، وب‌سایت کلینیک اداری آسان کار.

[6] . «همه آنچه که باید درباره مرخصی زایمان و راه‌های تمدید آن بدانید»، وب‌سایت ایران تلنت.

[7] . رضوانی‌فرد و زرنشان، «حمایت از «حق مادری» درنظام تامین اجتماعی»، 1395ش، ص319.

[8] . «مرخصی زایمان ۱۴۰۱؛ شرایط مرخصی زایمان چیست؟»، وب‌سایت سپیدار سیستم.

[9] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص3.

[10] . کاردواتی و همکاران، «تبيين الگو‌هاي سياستي و تحولات سياست‌گذاري اجتماعي ايران درحوزة مادري و اشتغال»، 1396ش، ص46.

[11] . کاردواتی و همکاران، «تبيين الگو‌هاي سياستي و تحولات سياست‌گذاري اجتماعي ايران درحوزة مادري و اشتغال»، 1396ش، ص46.

[12] . «مرخصی زایمان چیست و شرایط استفاده از آن به چه صورت است؟»، وب‌سایت کلینیک اداری آسان کار.

[13] . «همه آنچه که باید درباره مرخصی زایمان و راه‌های تمدید آن بدانید»، وب‌سایت ایران تلنت.

[14] . «مرخصی زایمان چیست و شرایط استفاده از آن به چه صورت است؟»، وب‌سایت کلینیک اداری آسان کار.

[15] . «همه آنچه که باید درباره مرخصی زایمان و راه‌های تمدید آن بدانید»، وب‌سایت ایران تلنت.

[16] . «مرخصی زایمان ۱۴۰۱؛ شرایط مرخصی زایمان چیست؟»، وب‌سایت سپیدار سیستم.

[17] . «همه آنچه که باید درباره مرخصی زایمان و راه‌های تمدید آن بدانید»، وب‌سایت ایران تلنت.

[18] . «مرخصی زایمان ۱۴۰۱؛ شرایط مرخصی زایمان چیست؟»، وب‌سایت سپیدار سیستم.

[19] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص5.

[20] . کاردواتی و همکاران، «تبيين الگو‌هاي سياستي و تحولات سياست‌گذاري اجتماعي ايران درحوزة مادري و اشتغال»، 1396ش، ص46.

[21] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «مرخصی زایمان و ارتباط آن با تصمیمات باروری در زنان شاغل»، 1400ش، ص205.

[22] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص2.

[23] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص2.

[24] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص3-4.

[25] . بی‌بی رازقی نصرآباد و باستانی، «تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف مرخصی زایمان در بین مادران شاغل»، 1402ش، ص33-34.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]