مهارت‌های ازدواج

مهارت‌های ازدواج؛ انواع آگاهی و صلاحیت‌های شناختی، ارتباطی و رفتاری برای تشکیل خانواده.

مهارت‌های ازدواج، امروزه بیش از پیش مورد توجه جامعه قرار گرفته است. جوانان با کسب مهارت‌های ازدواج، در همسرگزینی، پایداری خانواده، حل تعارض‌ها و مشکلات پسینی در روابط همسرانه و صیانت از فروپاشی خانواده، موفق‌تر خواهند بود.

مفهوم‌شناسی

مهارت‌های ازدواج به‌مفهوم آگاهی مؤثر زن و مرد دربارۀ مهارت‌های شناختی، ارتباطی و رفتاری مرتبط با فرآیند تشکیل خانواده و صیانت از آن و نیز مهارت حل اختلاف و تعارض میان زوجین است.

ضروت و اهمیت

آشنایی با مهارت‌های ازدواج موجب می‌شود که زن و مرد با شناخت دقیق تفاوت‌های یکدیگر، در راستای همدلی، حل اختلاف، ابراز عشق و صمیمت و تأمین ارتباط عاطفی و نیازهای همسرانه، بکوشند. تجهیز به‌این مهارت‌ها، مواجهۀ همسران را با چالش‌ها و بحران‌های زندگی آسان ساخته و ثبات و تحکیم خانواده را در پی داشته باشد. بهره‌مند نبودن نسل جوان از مهارت‌های ازدواج، امروزه موجب بالا رفتن سن ازدواج و کاهش نرخ ازدواج شده است. از منظر کارشناسان ازدواج و خانواده، اگر خانواده‌ها در بازه سنی مناسب به فرزندان خود مهارت‌های ازدواج را بیاموزند آنها با احساس آمادگی برای ازدواج از شرایط روانی مناسب‌تری برای پذیرش ازدواج و تشکیل خانواده بهره‌مند می‌شوند.

انواع مهارت‌های ازدواج

الف. مهارت‌های شناختی

مهارت‌های شناختی به‌مفهوم آگاهی واقع‌بینانه از وظایف، تعهدات وگرایش‌های روانی، عاطفی و طبیعی همسران از همدیگر است. شناخت وظایف و انجام امور عادی در خانه و خانواده نوعی از ضرورت‌های زندگی مشترک است و آسایش اعضای خانواده را در پی دارد. شناخت کشش‌های روانی، جنسی و عاطفی همسران، نیازمند آگاهی از ویژگی‌های ذاتی و طبیعی زن و مرد است.

1. شناخت خود؛ اولین‌گام شناختی برای تشکیل خانواده، شناخت خود، قبل از انتخاب همسر است. فرد باید شناخت دقیقی از ویژگی‌های خود از جنبه‌های گوناگون ازجمله ویژگی‌های اخلاقی، شخصیتی، جنسیتی و خانوادگی و نیز اهداف و آرمان‌های خود داشته باشد تا بر اساس این شناخت بتواند همه نیازهای خود را تشخیص دهد. در این صورت فرد می‌تواند در راستای تأمین نیازهای خود، ملاک‌های انتخاب همسر و اولویت آن‌ها را مشخص کند تا با انتخاب صحیح همسر، به هدف اصلی ازدواج، یعنی کسب آرامش، دست یابد.

2. شناخت فرد مورد نظر برای ازدواج؛ در گام دوم، فرد با درنظرگرفتن ملاک‌ها و اولویت‌های انتخاب همسر، به شناخت همه‌جانبه فرد مورد نظر برای ازدواج می‌پردازد تا هم به تأمین نیازهای خود در زندگی آینده با فرد مورد نظر، تا حد امکان اطمینان نسبی حاصل کند و هم از تأمین نیازهای شخص مورد نظر برای ازدواج، اطمینان نسبی کسب کند.

3. شناخت تفاوت‌های زن و مرد؛ دنیای زن و مرد تفاوت‌های اساسی دارند و می‌بایست هر کدام پیش از ازدواج، با تفاوت‌های روانی، عاطفی و جنسی طرف مقابل آشنا باشند.

ب. مهارت‌های ارتباطی

مهارت‌های ارتباطی در فعال نگهداشتن روابط اجتماعی و از جمله تعمیق روابط زناشویی، مؤثر هستند. عمق ارتباط دو فرد به توانایی آن‌ها در انتقال روشن، صحیح و مؤثر افکار، احساسات، نیازها و خواسته‌های‌شان بستگی دارد. توانایی در بیان احساساسات، ابراز خواسته‌ها و نیازها و طرح شکایت‌ها و انتقادها در گفتار، شنیدن همدلانۀ آنها و رساندن پیام‌های مناسب با مهارت‌های غیرکلامی، مجموعه‌ای از مهارت‌های ارتباطی است که روابط همسرانه را روان و با نشاط می‌کند.

به ‌هر میزان که روابط زناشویی عمیق‌تر باشد و تعهد و تبادل عاطفی بیشتری بین زوجین برقرار شود، نیازهای عاطفی آنها بهتر برآورده شده و عاطفۀ منفی آنان کاهش پیدا می‌کند. نتایج یک تحقیق در ایران دربارۀ مشکلات مربوط به‌صمیمیت زوجین و تأثیر درمان مشکلات ارتباطی بر صمیمیت، نشان داده که درمان روابط توانسته است مشکلات مربوط به‌عدم توافق، علاقه، محبت و تعهد زوجین را بهبود بخشد.

ج. مهارت‌های رفتاری

مهارت‌های رفتاری به‌مجموعه‌ای از عمل‌کردها، حرکت‌ها و رفتارها گفته می‌شود که حس خوشایند و هیجان مثبت را در همسر ایجاد کرده و در پی آن مبادلۀ رفتاری مثبت ایجاد می‌شود. هم‌افزایی تبادلات رفتاری مثبت، نیازهای عاطفی و روانی همسران را برآورده کرده و احساس خوش‌آیند را در روابط همسرانۀ آنان تزریق می‌کند.

مهارت‌های رفتاری ساده‌ای همچون اهدای گل و نوشتن پیام دوستانه، آثار عمیق و مثبت در روابط همسرانه به‌جا می‌گذارد. تأثیر هدیه جهت کینه‌زدایی در روایات دینی نیز مورد توجه قرار گرفته است. مهارت‌های رفتاری به تقویت ارتباط عاطفی همسران می‌انجامد و سازگاری میان زوجین را افزایش می‌دهد.

د. مهارت‌های حل اختلاف

اختلافات همسران از عوامل اختلال در آرامش آنان به‌حساب می‌آید. جروبحث همسران با یکدیگر در اختلافات، عدم کنترل برخود در اختلافات تنش‌زا، کشمکش‌های مکرر بین همسران، رفع نشدن رنجش‌ها و انباشتگی آنها و تلخی‌های مکرر حاصل از کشمکش‌ها در زندگی زناشویی، آثار مخربی بر روابط همسران دارد.

یادگیری مهارت‌های حل مسأله و حل تعارض، پیامدهای منفی اختلاف سلیقه و اختلاف نظر را کاهش می‌دهد. البته لازمۀ تبحر همسران در مهارت حل تعارض، کسب مهارت‌های شناختی، ارتباطی و رفتاری است که این مهارت‌ها علاوه بر کاهش زمینه‌های تعارض، به‌مدیریت و حل تعارض نیز کمک می‌کنند.

پی‌آمدهای نداشتن مهارت

نبود و ضعف مهارت‌های‌ ارتباطی میان همسران، نبود مشاوره‌های قبل از ازدواج، نیاموختن اصول خودشناسی و سازگاری با دیگران، احترام نگذاشتن به‌تفاوت‌های فردی، به‌رسمیت نشناختن هویت مستقل همسر آینده و منطقی نکردن انتظارات در زندگی مشترک، از مهم‌ترین نقاط ضعف مهارتی زوجین است که در صدر علل طلاق در جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است.

عدم بهره‌مندی همسران از مهارت‌های لازم برای زندگی زناشویی، تأثیر منفی بر زندگی زناشویی گذاشته و به توسعۀ اختلالات، گسترش دوگانگی‌ها، دوری همسران از همدیگر و در نتیجه فروپاشی زندگی مشترک و خانواده می‌انجامد. نداشتن مهارت‌های لازم برای ایفای نقش‌های محوله، منجر به اختلال در ایفای نقش همسری شده و مانع آرامش در زندگی زناشویی است. غیبت مهارت‌های شناختی، رفتاری، ارتباطی و حل تعارض، خانواده را با بُن‌بست مواجه کرده و در نتیجه فروپاشی آن را سرعت می‌بخشد.

سیاست‌گذاری‌های مهارتی

اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی در بررسی مهارت‌های ازدواج، سیاست‌های زیر را مورد توجه و سفارش قرار داده‌اند:

• توجه به مهارت‌مداری خانواده در تدوین قوانین و برنامه‌های حوزۀ زنان و خانواده؛
• آموزش مهارت‌های مربوط به‌ سبک زندگی ایرانی و اسلامی؛
• رشد شخصیت فردی و اجتماعی و مهارت‌های فردی؛
• ایجاد مراکز مشاوره بر اساس سبک زندگی ایرانی- اسلامی؛
• امنیت و مهارت‌مداری در تدوین برنامه‌های آموزشی و درسی نهادهای آموزشی؛
• الزام زوجین به فراگیری مهارت‌های ازدواج، پیش از اعطای سند رسمی ازدواج؛
• روی‌کرد پیش‌گیرانه، آموزشی و پربارسازی ازدواج، در سیاست‌گذاری‌ها، تبلیغات و اقدامات برنامه‌های خانواده.

منابع

• پنجه‌بند، یوسف، عنایت، حلیمه، «واکاوي فرایند انتخاب همسر از نگاه مردان طلاق داده»، فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، دورۀ 14، شمارۀ 1، پاییز، 1398ش.
• خدایی، راحله و دیگران، «اثربخشی آموزش تحلیل ارتباط محاوره‌ای درخودپنداره و عاطفۀ مثبت و منفی زنان»، فصلنامۀ مطالعات زن و خانواده، دورۀ 3 شمارۀ 2، پائیز و زمستان 1394ش.
• خطیبی، اعظم، «بررسی نگرش زنان نسبت به‌ عوامل مؤثر بر تحکیم خانواده (پژوهشی در بین کارکنان زن دانشگاه‌های پیام نور استان همدان)»، وب‌سایت مطالعات زن و خانواده، 1394ش.
• «راهکار تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از طلاق»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 22 خرداد 1402ش.
• روشنی، شهره‎ و دیگران، «روایت زنان از موانع آرامش در زندگی زناشویی»، فصلنامۀ مطالعات زن و خانواده، دورۀ 8 شمارۀ 3، 1399ش.
• طباطبایی ‌ندوشن، سیده‌مریم، «مهارت‌هایی برای یک ازدواج موفق»، پایگاه اطلاع‌رسانی ‌حوزه، تاریخ درج مطلب: شهریور ماه سال 1392ش.
• فاتحی خشکناب، فاطمه و کریمی ثانی، پرویز، «اثربخشی آموزش مهارت‌های پیش از ازدواج بر روی بهبود مهارت‌های اجتماعی و خودکارآمدی دختران در آستانه ازدواج»، نشریه زن و مطالعات خانواده، شماره 33، پاییز 1395ش.
• مشهدی‌رستم، فاطمه، «مهارت‌های ازدواج؛ مهارت‌های لازم برای ازدواج چیست؟»، وب‌سایت ستاره، تاریخ درج مطلب: 1 آذر 1400ش.
• «مهارت‌های قبل از ازدواج»، وب‌سایت مشاورۀ روان‌شناسی مصاحب، تاریخ بازدید: 17 خرداد 1402ش.
• «مهارت‌های لازم برای ازدواج»، وب‌سایت مشاورانه، تاریخ بازدید: 25 خرداد 1402ش.
• قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» مصوب 24 شهریور1400ش.