موقعیت پدر در افغانستان
موقعیت پدر در افغانستان؛ نقش، جایگاه و منزلت پدر در خانوادۀ افغانستانی.
پدر در جامعۀ افغانستانی دارای جایگاه برجسته، اختیارات وسیع و منزلت اجتماعی و خانوادگی قابل توجهی است. پدر، نقش‌های متفاوتی را در خانواده بر عهده دارد. امروزه، با تحولات صورت‌گرفته در نگرش‌های فرهنگی و نیز از دست دادن موقعیت‌های مالی و اقتصادی پدر، گستردگی اختیارات و موقعیت‌های او با تغییراتی همراه شده است.
مشخصه‌های خانوادۀ افغانستانی
خانوادۀ افغانستانی، معمولاً یک خانوادۀ گسترده است؛ خانوادۀ گسترده خانواده‌ای است که در آن بيش از دو نسل از خويشاوندان نزديک با هم زندگي ميکنند.[۱] همچنین در جامعۀ سنتی و مردسالار افغانستان، پدر یا شوهر در تمام امور مربوط به خانواده، تصمیم‌گیرنده است.[۲] پسران با انجام فعالیت اقتصادی در کنار پدر، وظیفۀ تأمین بخشی از معاش خانه را بر عهده دارند؛ حتی در صورتی‌که فرزند در اموری جدا از شغل پدر مشغول باشد، درآمد خود را به پدر خانواده تحویل می‌دهد و از استقلال مالی کامل برخوردار نیست.[۳] زنان و دختران، دسترسی بسیار محدودی به منابع قدرت دارند و حوزۀ اثرگذاری آنان کاملاً متأثر از نفوذ، خواسته‌ها و معیارهای مردانه است.[۴]
جایگاه پدر
پدر در خانوادۀ افغانستانی رییس خانواده است و تصمیم نهایی دربارۀ تحصیل فرزندان، ازدواج فرزندان، انتخاب عروس و پذیرش داماد[۵] و حتی نحوة انتخاب شغل و کار فرزندان و سایر موضوعات بر عهدۀ او است.[۶] در خانواده، به تصمیم‌های پدر احترام گذاشته شده و تمامی افراد خانواده از بزرگ و کوچک، زن و مرد، عروس و داماد، از تصمیم‌های پدر خانواده پیروی می‌کنند. مفاهیم اخلاقی همچون احترام به والدین، تعهد و وفاداری نسبت به خانواده و سرپیچی نکردن از هنجارهای خانوادگی، با نهایت دقت اجرا می‌شود و اقدامات مخالف تصمیم پدر، مذموم و گاه هراس‌انگیز است.[۷]
نقش پدر
1. مدیریت خانواده
پدر در خانوادۀ افغانستانی دارای نقش‌های وسیع و صلاحیت‌های گسترده‌ای است. در نظام حقوقي افغانستان و رویه‌های عملی خانوادهها، مديريت منابع مالي خانواده در اختيار پدر قرار دارد. پدر به‌عنوان ولي قهري[۸] فرزندان، مديريت تمامی اموال و تصرفات حقوقی آنها را به عهده دارد.[۹] پدر تصمیم‌گیرندة مطلق اقتصاد خانه و زندگی تک‌تک اعضای خانواده بوده و فعالیت¬های خانگی را تنظیم و وظایف هر یک از اعضا را مشخص می‌کند. ولایت و مدیریت خانواده، اقتدار پدر را تقویت کرده و انسجام درونی خانواده را در پیروی و متابعت از رهبری خانواده رقم می‌زند.[۱۰]
2. مراقبت از خانواده
پدر خانواده همۀ تلاش خود را صرف حمایت و مراقبت از خانواده به کار می‌گیرد. پدر تمامی اعمال افراد خانواده را رصد کرده و آنها را به خودمراقبتی و رفتار بهنجار، هدایت می‌کند. پدر در خانوادۀ افغانستانی از کمترین ناهنجاری در رفتار افراد خانواده ناراحت شده و مرتکب را مجازات می‌کند. ناهنجاری تنها از منظر تفکر پدر به رسمیت شناخته می‌شود و بسیاری از رفتارهایی که ممکن است بهنجار بوده ولی با دیدگاه‌های پدر در تعارض باشد، نابهنجار تلقی می‌شود.[۱۱] مساعدت پدر، نه‌تنها زن و فرزند که تمامی اعضای خانوادۀ گستردۀ او را در بر می‌گیرد؛ برای مثال، این مراقبت، پدرِ پدر، مادرِ پدر، برادران و پسرانِ برادران، عمو و عموزادگان را نیز شامل می‌شود. پدر موفقیت‌های خود را در گرو موفقیت‌های اعضای خانواده و فرزندان و رشد و تکامل آنها مي‌بيند. فرزندان نيز او را مهم‌ترین تکيه‌گاه خود شمرده و اقتدار او را به رسميت مي‌شناسند.[۱۲]
3. رعایت همبستگی‌های خانوادگی
پدر در خانوادۀ افغانستانی، به دلبستگی‌های اعضای خانواده نیز اهمیت می‌دهد. پدر هرچند در موارد محدود و کوچک خانوادگی مانند نوع پوشش زنان و دختران نیز دخالت می‌کند[۱۳] ولی به‌صورت عمومی مسایل درون‌خانوادگی را به تصمیم اهالی خانه واگذار می‌کند. تعیین نوع خوراکی‌ها، خرید وسایل خانه، ظروف غذا، چیدمان دکور منزل، خرید و انتخاب رنگ‌ها و مدل لباس‌های زنانه را به تصمیم اهالی خانه به‌خصوص مادر خانه واگذار می‌کند.[۱۴]
او، همچنین، در موضوعات بزرگ مانند انتخاب مسکن، شهر و روستای محل زندگی، انتخاب عروس و داماد و انتخاب دوستان خانوادگی، بر اساس مصلحت‌سنجی‌های خود عمل می‌کند.[۱۵]
منزلت پدر
پدر، بر اساس فرهنگ اسلامی و شرقی حاکم بر فرهنگ افغانستان، از جایگاه شبه‌قدسی و احترام ویژه‌ای برخوردار است. احسان به پدر از الزامات اصلی خانواده است[۱۶] که منزلت و اقتدار پدر را تأمین و تضمین می‌کند. پدر، مشاور همیشگی امور اجتماعی و خانوادگی است و تصمیم نهایی در امور خانوادگی و حل مشکلات فردی و اجتماعی اعضای خانواده را بر عهده دارد.[۱۷] پدر در صدر مجلس می‌نشیند و در راه رفتن‌ها کسی به خود حق نمیدهد که جلوتر از پدر حرکت کند. مجلس پدر، پرهیمنه و توأم با مهربانی و عطوفت است و کسی در حضور او به شوخی و بذله‌گویی‌های نامتعارف، نمی‌بپردازد.[۱۸]
تغییر وضعیت خانواده و موقعیت پدر
امروزه، ساختار سنتی خانواده در اثر مهاجرت‌های گسترده، دگرگونی‌های ناشی از جنگ، وضعیت بد اقتصادی خانوادهها و تغییر مدیریت تولید اقتصاد خانواده از پدر به فرزندان، تغییر کرده و بسیاری از خانوادهها ساختاری ناقص پیدا کرده‌اند.[۱۹] در برخی از موارد نیز پدر خانواده، به‌صورت حداکثری و مادر خانواده نیز به‌صورت عمومی تنها مانده و فرزندان و خانوادة آنها مهاجرت کرده و در کشورهای دیگر اقامت گزیده‌اند. موقعیت پدر در چنین خانواده‌هایی تنزل یافته و از اقتدار و احترامی که در خانواده‌های گستردة تحت مدیریت خود داشت، کم‌تر برخوردار است. با دگرگونی‌های اجتماعی، سبک زندگی خانوادهها نیز تغییر کرده و احترام پدر به‌عنوان یک امر معنوی و دینی، تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلف، رنگ باخته و بی‌نوایی پدر روزبه‌روز بیشتر می‌شود.[۲۰]
پانویس
- ↑ بستان، اسلام و جامعه‌شناسي خانواده، 1385ش. ص61.
- ↑ همتا، «خانواده‌های مادرسالار افغان؛ لایه‌های پنهانی یک جامعه‌ی مردانه»، روزنامۀ صبح کابل.
- ↑ زینعلی، «بررسی اجمالی خانواده در افغانستان»، وب‌سایت سَند.
- ↑ واعظی، « نظام خانواده در افغانستان؛ زنان ومنابع قدرت»، وب‌سایت شفقتنا.
- ↑ ج اسميت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج در افغانستان، 1387ش، ص14.
- ↑ «خانواده‌های مردسالار افغان؛ لایه‌های پنهانی یک جامعۀ مردانه»، روزنامۀ صبح کابل.
- ↑ «خانواده در افغانستان»، روزنامۀ 8 صبح.
- ↑ قانون مدنی افغانستان، مادۀ267.
- ↑ قانون مدنی افغانستان، مادۀ270.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص192.
- ↑ «ناگفته‌های پرورشی کودکان در خانواده های افغانستانی»، روزنامۀ صبح کابل.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص109.
- ↑ «خانواده در افغانستان»، سایت روزنامۀ 8 صبح.
- ↑ زینعلی، «بررسی اجمالی خانواده در افغانستان»، وب‌سایت سَند.
- ↑ «ارزیابی قضایای بد دادن و اثرات منفی اجتماعی آن در افغانستان»، 2014م، ص16.
- ↑ سورۀ اسراء، آیه 23.
- ↑ «نظام خانواده؛ فرایند تغییر و منازعۀ قدرت»، وب‌سایت دوچی‌ولی (DW).
- ↑ علی‌زاده مالستانی، نامۀ اعمال: زندگی‌نامۀ خودنوشت، 1400، ص335.
- ↑ زینعلی، «بررسی اجمالی خانواده در افغانستان»، وب‌سایت سَند.
- ↑ برومندزاده، «مروری بر نظریات جدید مطرح شده در حوزۀ مهاجرت»، 1393ش، ص79.
منابع
- قرآن.
- ابراهیمی‌پور، قاسم، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، ایران، قم، 1391ش.
- «ارزیابی قضایای بد دادن و اثرات منفی اجتماعی آن در افغانستان»، موسسۀ ابتکار آزاد و مدنی برای صلح (CLIP)، کابل، 2014م.
- احسانی، راضیه، «سعادت»، تأثیرات روحی_روانی مهاجرت بر فرد و خانواده، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1401ش.
- برومندزاده، محمدرضا و نوبخت، رضا، «مروری بر نظریات جدید مطرح شده در حوزۀ مهاجرت»، فصلنامۀ جمعیت، سازمان ثبت احوال کشور، شماره 89 و 90، 1393ش.
- بستان، حسين و دیگران، اسلام و جامعه‌شناسي خانواده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385ش.
- «خانواده‌های مرد سالار افغان؛ لایه‌های پنهانی یک جامعۀ مردانه»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ بازدید: 4 اسفند 1401ش.
- «خانواده در افغانستان»، قسمت چهارم، روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1394ش.
- ديبرا، ج اسميت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج در افغانستان، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، 1387ش.
- علی‌زاده مالستانی، عزیزالله، نامۀ اعمال: زندگی‌نامۀ خودنوشت، کابل، بنیاد اندیشه، 1400ش.
- قانون مدنی افغانستان، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
- مهدی زینعلی، «بررسی اجمالی خانواده در افغانستان»، وب‌سایت سَند، تاریخ درج مطلب: 20 فروردین 1397ش.
- «نظام خانواده؛ فرایند تغییر و منازعۀ قدرت»، وب‌سایت دویچه‌وله، تاریخ درج مطلب: 19 آذر 1389ش.
- ناگفته‌های پرورشی کودکان در خانواده‌های افغانستانی»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1401ش.
- واعظی، حمزه، «نظام خانواده در افغانستان؛ زنان ومنابع قدرت»، وب‌سایت شفقتنا، تاریخ درج مطلب: 12 دسمبر 2018م.
- همتا، هما، «خانواده‌های مادرسالار افغان؛ لایه‌های پنهانی یک جامعه‌ی مردانه»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 8 سپتامبر 2019م.