ویترای
ویترای؛ نقاشی پشت شیشه
«ویترای» یک کلمه‌ی فرانسوی است که در زبان فارسی به آن، «شیشه رنگی»[۱] یا «شیشه نقشینه»[۲] گویند و به‌معنای هنر و صنعت تولید قطعه‌های شیشه‌ی رنگین است. در واقع به هنر نقاشی و رنگ‌آمیزی پشت شیشه، ویترای گفته می‌شود. در این سبک از نقاشی، طرح‌های ساده و دو بعدی با رنگ‌هایی درخشان بر روی شیشه اجرا می‌شود.
تاریخچه ویترای
قدمت این هنر در جهان به هزار سال می‌رسد و آثار پرشمار و گوناگونی از این سبک هنری را می‌توان در موزه‌های جهان یافت. کهن‌ترین نمونه از ویترای در جنوب ایتالیا کشف شده است که قدمت آن به اواخر قرن سوم میلادی می‌رسد. در قرن 15م شهر ونیز در ایتالیا به‌عنوان مرکز هنر نقاشی پشت شیشه در اروپا شناخته شده بود. بسیاری از آثار هنرمندان ونیز، از طریق شبکه‌های تجاری وسیع ایجادشده به نقاط مختلف اروپا و خاور نزدیک صادر می‌شد. در قرن 18م سبک «ریجنسی» در انگلستان رایج شد که شامل آینه‌هایی چهارگوش با قابی از شیشه‌های نقاشی شده بود. در قرن 19م، مردم آمریکا به این هنر تمایل بیشتری نشان داده و واردات آن، از تمام نقاط جهان به آمریکا انجام می‌شد.[۳]
ورود ویترای به ایران
پیشینه ورود این هنر به ایران را زمان حکومت صفویه می‌دانند؛ دوران صفویه، دوره طلایی هنر ایرانی بود و هنر ویترای بر پشت شیشه‌های تخت به‌کار گرفته شد. در آن زمان، هنرمندان اصفهان و شیراز این نوع شیشه‌ها را تولید می‌کردند. پس از آن، در عهد زندیه، با برپایی کارگاه‌های بزرگ شیشه‌گری در شیراز، این هنر به حیطه‌ی هنرهای رسمی ایرانی راه یافت.[۴] رشد و شکوفایی نقاشی پشت شیشه در دوره قاجاریه روی داد که در دوره فتحعلی‌شاه، به‌دلیل رواج نقاشی درباری و شبیه‌کِشی، این سبک نقاشی به نقاشی در پشت شیشه‌ها نیز راه یافت. امروزه این هنر نقاشی با جدا شدن از مسیر سنتی، به راه خود ادامه می‌دهد.[۵]
اختراع دستگاه چاپ ویترای
پس از اختراع دستگاه چاپ در سال 1450م، در بسیاری از کلیساها و نمازخانه‌ها و سایر مکان‌های مذهبی اروپا، از هنر نقاشی شیشه استفاده شد. هنرمندان بزرگ در این رشته، کارهای خود را امضا می‌کردند. با گذر زمان، نقاشی پشت شیشه رنگین‌تر شده و به کشورهای دیگر دنیا منتقل شد.
شیوه‌ی کار ویترای
شیوه‌ی کار نقاشی پشت شیشه به‌گونه‌ای است که هنرمند ابتدا باید جزئیات و رنگ‌های نهایی را روی شیشه پیاده کرده و سپس رنگ‌های پس‌زمینه را اجرایی کند (نقاشی از جزء به کل).[۶] بنابراین، در این سبک از نقاشی، رنگ‌ها عمدتا به‌شکل نمادین به‌کار می‌روند.[۷] تفاوت دیگر نقاشی ویترای با نقاشی روی بوم این است که در نقاشی روی بوم می‌توان اشتباهات را با رنگ‌ها رفع کرد، اما در نقاشی پشت شیشه باید رنگ اشتباه را پاک کرده و از نو شروع کرد.[۸] وسایل مورد نیاز برای این نوع نقاشی عبات‌اند از: رنگ ویترای، خمیر دورگیری ویترای، پالت رنگ، قلم مو، تینر، ظرف شیشه‌ای و یک شیء نوک تیز. در نقاشی پشت شیشه علاوه بر رنگ، از مواد ترکیبی نیز برای پس‌زمینه‌ی کار استفاده می‌شود. در گذشته، برخی از هنرمندان ایرانی برای جلوه‌ی بیشتر کار خود از ورقه‌های طلا استفاده می‌کردند. از موادی مانند کاغذهای رنگی، شبرنگ، نخ، الیاف، ابریشم و چرم نیز برای پُرکردن پس‌زمینه استفاده می‌شود.
موضوعات ویترای
موضوعات مورد علاقه‌ی هنرمندان ایرانی در این سبک نقاشی معمولا موضوعات مذهبی، نقاشی خط، موضوعات حماسی، گل و پرنده است. بیشتر این نقاشی‌ها به‌عنوان نذر در امامزاده‌ها، سقاخانه‌ها و یا برای تزئین بناها و عمارات بزرگان انجام می‌گرفتند.[۹] حاشیه‌های رنگی، صورت‌کشی و شبیه‌کِشی، داستان‌های رزمی، نقوش هندسی، تصاویر منظره‌ها و خطوط قرآنی نیز از دیگر موضوعات منتخب هنرمندان ایرانی برای ویترای است.
پانویس
- ↑ فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان، 1387ش، ج5، ذیل واژه شیشه‌رنگی.
- ↑ آشوری، فرهنگ علوم انسانی، 1395ش، ص431.
- ↑ «چگونه با تاریخ هنر ویترای آشنا شویم؟»، تاریخ بازدید: 23 مهر 1400ش.
- ↑ پاکباز، دایره‌المعارف هنر، 1393ش، ص850.
- ↑ سلحشور، نقاشی پشت شیشه در ایران، 1383ش، ص37.
- ↑ سیف، نقاشی پشت شیشه، 1371ش، ص18.
- ↑ سلحشور، نقاشی پشت شیشه در ایران، 1383ش، ص46.
- ↑ «هنر نقاشی پشت شیشه»، تاریخ بازدید: 25 مهر 1400ش.
- ↑ سلحشور، نقاشی پشت شیشه در ایران، 1383ش، ص45.
منابع
- آشوری، داریوش، فرهنگ علوم انسانی، تهران، نشر مرکز، 1395ش.
- پاکباز، روئین، دایره‌المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر، 1393ش.
- «چگونه با تاریخ هنر ویترای آشنا شویم؟»، سایت ویکی‌چجور، تاریخ بارگذاری: 7 آبان 1395ش، تاریخ بازدید: 23 مهر 1400ش.
- سلحشور، فریال، «نقاشی پشت شیشه در ایران»، تهران، فرهنگ مردم، سال سوم، 1383ش.
- سیف، هادی، نقاشی پشت شیشه، تهران، سروش، 1371ش.
- فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان: گروه واژه‌گزینی، دفتر پنجم، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1387ش.
- «هنر نقاشی پشت شیشه»، سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 25 مهر 1400ش.