ژاله آموزگار

ژاله آموزگار، بانوی اسطوره‌شناس، پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، مترجم و نویسنده.

ژاله آموزگار یگانه، در ۱۲ آذر 1318ش در خوی متولد شد. پدرش اهل تبریز و مدیر دبیرستان دخترانه و مادرش تهرانی و فردی تحصیل‌کرده بود.

تحصیلات

ژاله پس از اخذ مدرک دیپلم علمی از دبیرستان ایراندخت خوى و دیپلم سال دوازدهم ادبى از دبیرستان ایراندخت تبریز، به دانشکدۀ ادبیات و علوم‌انسانى دانشگاه تبریز وارد شد و با احراز رتبۀ اول در دانشکدۀ ادبیات تبریز موفق به دریافت بورس تحصیلی شد. اما خانواده به او اجازه نداد که برای بهره‌گیری از بورسیه، به‌تنهایی از ایران خارج شود؛ به‌همین جهت در سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۲ش در مدارس تهران، نیشابور و کاشمر مشغول تدریس شد. او پس از ازدواج، مقدمات سفر به فرانسه با همان بورسیۀ تحصیلی را فراهم آورد و در سال 1342ش همراه همسر و دخترش به پاریس رفت و تحصیلاتش را در دانشگاه پاریس آغاز کرد و دکترای زبان‌های باستانی (زبان‌های ایرانی و ادبیات مزدیسنی) خود را از دانشگاه سوربن گرفت. او همچنین توانست به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ترکی، پهلوی و اوستایی مسلط شود.

ازدواج و خانواده

ژاله آموزگار با یکی از هم‌کلاسی‌های خود در دانشگاه ازدواج کرد. آموزگار بسیاری از موفقیت‌های خود را مدیون همسرش می‌داند و او را مشوق و همراه دائمی خود معرفی کرده است.

تدریس

آموزگار پس از دریافت مدرک دکترا در سال ۱۳۴۷ش به ایران بازگشت و به‌مدت یک سال در بنیاد فرهنگ ایران مشغول به کار شد. او در سال ۱۳۴۹ش به‌عنوان استادیارِ گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و در سال 1362ش به دانشیاری ارتقا پیدا کرد. او بیش از سی‌سال از عمر خود را وقف تدریس کرد و به‌سال 1385ش با بالاترین درجۀ استادی، بازنشسته شد. آموزگار سال‌ها به‌عنوان همکار استاد فقید دکتر احمد تفضلی (1316-1375ش) به فعالیت‌های علمی پرداخت و پس از درگذشت او، به تدریس، تألیف و ترجمه ادامه داد.

اساتید آموزگار

ماهیار نوابی (1291-1379ش) استاد زبان‌های باستانی، منوچهر مرتضوی (1308-1389ش)، احمدعلی رجائی بخارایی (1295-1357ش)، خیام‌پور (1277-1358ش)، محمدجواد مشکور (1297-1374ش) و ادیب طوسی (1283-1361ش) اساتید آموزگار در دانشگاه تبریز و پروفسور «پی‌یر دومناش» از اساتید او در سوربن بود.

مأخذ فکری

از جمله افرادی که به‌گفتۀ آموزگار بر منش و طرز فکر او اثرگذار بودند، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• حسین امید؛ او مدت تحصیل خود در دانشگاه تبریز را در منزل عمویش، حسین امید، سپرى کرد و همین همنشینى با عمو که یکى از شعرا و نویسندگان معتبر آذربایجان بود باعث شد تا شخصیت علمى او شکل گیرد.
• ماهیار نوابی (1291-1379ش) که به‌گفتۀ آموزگار عشق و علاقه به فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران را در نهاد او کاشت.
• پروفسور «پی‌یر دومِناش» خاورشناس فرانسوی و استاد ادیان باستان او در دانشگاه سوربن که آموزگار او را به‌دلیل انسانیت و درس زندگی‌ای که به او آموخت می‌ستاید.
• دکتر احمد تفضلی (1316-1375ش) که از همکاران و دوستان او بود، آموزگار او را نه‌تنها همکار بلکه معلم خود می‌دانست که چیزهای فراوانی از او آموخته است.

مسئولیت‌ها

• پژوهشگر بنیاد فرهنگ ایران ازسال ۱۳۴۷ تا 1349ش؛
• عضو وابستۀ فرهنگستان زبان ایران، ۱۳۶۸ش؛
• عضو شورای عالی علمی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی از 1384ش تاکنون؛
• استاد دانشکده ادبيات و علوم انسانی دانشگاه تهران از 1372ش تاکنون؛
• استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه آزاد؛
• استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشکده زبان دانشگاه آزاد تهران واحد علوم تحقیقات.
• عضو گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان ایران، ۱۳۸۷ش؛
• عضو هيئت آئين كتاب و جوایز بنياد موقوفات دكتر محمود افشار؛
• عضو هیئت‌علمی جایزۀ پروین اعتصامی.

افتخارات و جوایز

• دریافت جایزۀ سرو ایرانی (در زمینۀ میراث فرهنگی)؛
• نامزدی دریافت جایزه «یک عمر تلاشِ ممتاز» از سوی انجمن بین‌المللی مطالعات ایرانی در خرداد ۱۳۸۹
• جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ۱۳۶۹ش؛
• جایزه کتاب برگزیده سال دانشگاه‌های کشور ۶۸-۱۳۶۹؛
• تقدیرنامۀ رئیس بنیاد ایران شناسی 1381ش؛
• بزرگداشت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی1382ش؛
• تقدیرنامه احمد مسجدجامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی 1383ش؛
• جایزه کتاب فصل سال 1386ش برای کتاب دینکرد پنجم؛
• ملقب به «بزرگ‌بانوی مطالعات ایران‌ِ باستان» از سوی داریوش شایگان (1313-1397ش)؛
• دریافت جایزۀ لژیون دونور از وزارت فرهنگ فرانسه در سال۱۳۹۵ش.

آثار

آموزگار بیش از سیزده کتاب، ۵۷ مقاله علمی، پژوهشی و ترویجی به زبان فارسی، هفت مقاله به زبان انگلیسی، ۲۹ سخنرانی در دانشگاه‌ها و مجامع علمی و بین‌المللی و عضویت در هیئت تحریریۀ هشت نشریۀ داخلی را نیز در فعالیت‌های پژوهشی خود دارد. برخی آثار و تألیفات او به‌شرح ذیل است:

کتاب‌ها

• اسطوره زندگی زردشت (با همکاری دکتر احمد تفضلی) 1370ش؛
• تاريخ اساطيری ايران، 1374ش؛
• زبان پهلوي: ادبيات و دستور آن، (با همکاری دکتر احمد تفضلی) 1372ش؛
• زبان، فرهنگ و اسطوره، مجموعه مقالات، 1386ش؛
• اوستا کتاب مقدس پارسيان، (با همکاری کارل فريدريش گلدنر)، انتشارات اساطير، 1381ش.

مقاله‌ها

• «در بزرگداشت خرد و دانش»، نامه پارسی، 1377ش؛
• «نمونه‌هايی از مباحث اسطوره‌ای درکتاب پنجم دينکرد»، کتاب ماه هنر1379ش؛
• «سنگ‌ نوشه‌های پارس هخامنشی»، نامه فرهنگستان، بهار 1380ش؛
• «جامی سيمين از زمان اردشير يکم ساسانی؟»، نامه ايران باستان، 1383ش؛
• نوروزنامه: ايزادانی که با سال نو به زمي «باز می‌گردند»، بخارا، 1392ش.

ترجمه‌ها

• «نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان»، اثر رتور کریستن‌سن، 1364ش؛
• «شناخت اساطیر ایران» اثر جان هینلز، 1368ش؛
• «ارداويراف نامه (ارداويرازنامه)» متن پهلوی، حرف‌نويسی، ترجمۀ متن پهلوی، واژه‌نامه (به کوشش فيليپ ژينيو)، 1372ش.

سیرۀ اخلاقی

دکتر آموزگار را فردی فرزانه و دانشور، متواضع و فروتن، سخن‌سنج و سخندان، مهربان و صمیمى معرفی می‌کنند که در انتقال آموخته‌هاى خود به جوانان مشتاق و سخى است. آموزگار را انسانی پرتلاش و کوشا دانسته‌اند که عشق به تاریخ کهن ایران در گفتار و نوشته‌هایش را می‌توان به‌آسانی یافت. او همچنین با دانشجویانش رابطۀ مادرانه‌ و صمیمی‌ای برقرار می‌کند به‌گونه‌ای که همواره جویای شرایط و احوال آنان است.

ساخت مستند آموزگار

در قسمتی از مجموعۀ مستند «حکایت دل» به معرفی و زندگی ایشان با عنوان «آموزگار سخن در اساطیر ایران» پرداخته شده است.

گرامیداشت

مراسم بزرگداشت ژاله آموزگار در ۲۹ بهمن 1382ش از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با حضور بزرگانی چون بدرالزمان قریب، یدالله ثمره و مهدي محقق برگزار شد و به‌پاس سال‌ها مجاهدت علمی او لوح تقدیر و نشان زرین انجمن به این بانوی سخت‌کوش تقدیم شد. همچنین در سال 1400ش با تصویب شورای شهر تهران، کوچۀ لادن واقع در خیابان شهید اعجازی به نام آموزگار تغییر یافت.

منابع

• «دومین «سرو ایرانی» برای ژاله آموزگار»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 10 دی 1395ش.
• «با سخنراني مهدي محقق، بدرالزمان قريب، كتايون مزداپور و... مراسم بزرگداشت ژاله آموزگار در روز جشن اسپندگان برگزار شد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1382ش.
• «حکایت دل با استاد ژاله آموزگار/ «آموزگار سخن در اساطیر ایران» در حکایت دل»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 11 آذر 1399ش.
• «دکتر ژاله آموزگار»، کافه صور، تاریخ بازدید: 19 مرداد 1401ش.
• «ژاله آموزگار یگانه»، ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان غربی، تاریخ بازدید: 19 مرداد 1401ش.
• «ژاله آموزگار»، ایران کتاب، تاریخ بازدید: 19 مرداد 1401ش.
• «ژاله آموزگار»، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 19 مرداد 1401ش.
• «ژاله آموزگار»، ویکی ادبیات، تاریخ بازدید: 19 مرداد 1401ش.
• «نام مادر ادبیات کودک و نوجوان ایران بر خیابانی در پایتخت ثبت شد»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 13 تیر 1400ش.
• «واکنش ژاله آموزگار به نام‌گذاری کوچه به نامش»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1400ش.