کتابخانه شخصی
کتابخانه شخصی؛ مجموعه‌ای از کتاب‌های گردآوری شده به‌منظور استفاده شخصی
کتابخانه شخصی، کتابخانه‌ای است که فرد برای استفاده‌ی شخصی خود فراهم کرده باشد.[۱] برخی از افراد، صرفا این کار را به‌منظور کسب لذت انجام می‌دهند و برخی دیگر این مجموعه‌های بزرگ و کوچک را برای استفاده از کتب و نمایش آن‌ها گردآوری می‌کنند. طبق یک سنت دیرینه، کتابخانه‌های شخصی، که شاخه‌ای از کتابخانه‌های خصوصی هستند، پس از فوت مالک آن‌ها، به‌عنوان کتابخانه‌هایی عمومی در نظر گرفته می‌شوند.[۲]
پیشینه‌ی کتابخانه‌های شخصی
قدمت کتابخانه‌های شخصی، با قدمت پیدایش کتاب برابری می‌کند. در نوشته‌های یونان قدیم، نشانه‌هایی از وجود کتابخانه‌های شخصی وجود دارد؛ مانند کتابخانه شخصی و نفیس اورپید، نمایشنامه‌نویش معروف یونانی. بسیاری از این کتابخانه‌های شخصی در طول تاریخ، برای خود به‌منزله‌ی یک موزه و گنجینه‌ای گرانبها از نظر مادی و معنوی بوده است.
شواهد بسیاری نیز بر اهمیت داشتن کتابخانه‌های شخصی در میان رومیان وجود دارد. گاهی این کتابخانه‌های شخصی از گزند بلایای طبیعی و انسانی، در امان می‌ماندند. مانند کتابخانه شخصی «ویلا» که شامل 800 طومار پاپیروس بوده و در خرابه‌های آتشفشان هرکولانئوم یافت شد. در قرون وسطی، مجموعه کتابخانه‌های شخصی که حاوی کتبی به‌جز کتب دینی و مذهبی بودند، تنها متعلق به کلیسا بود.
ظهور صنعت چاپ، در نیمه دوم قرن پانزدهم، منجر به تولید انبوه کتاب‌ها با قیمتی مقرون به‌صرفه‌تر شد. همین عامل منجر به رشد و افزایش سطح سواد عمومی و توسعه‌ی کتابخانه‌های شخصی و غیرشخصی شد. ریچارد هلدزورث، رئیس کالج کمبریج، کتابخانه‌ی شخصی خود را با بیش از 10 هزار جلد کتاب، در همین دوران به یادگار گذاشت.[۳]
اهمیت کتابخانه‌های شخصی
برخی از مورخین معتقدند که مهم‌ترین و سودمندترین پدیده فرهنگی، پس از پیدایش خط و کتابت، وجود کتابخانه‌های شخصی است.[۴] کتابخانه‌های شخصی، در طول تاریخ، نقش مهمی در شکل‌گیری کتابخانه‌های ملی و دانشگاهی داشته‌اند. برای مثال، نسخ خطی «روت کاتن» و کتاب‌های «هانس اسلون»، نقش اولیه را در تشکیل کتابخانه بزرگ بریتانیا داشتند. اهدای 15000 جلد از میراث گران‌بهای «مارتین روث» به کتابخانه دانشگاه دورهام نیز از نمونه‌های بارز اهمیت کتابخانه‌های شخصی است. در ایران نیز، تعداد بسیار زیادی از کتاب‌ها و نسخ خطی و سایر اسناد، در کتابخانه ملی، اهدایی کتابخانه‌های شخصی افراد بوده است. برای مثال در سال‌های اخیر، کتابخانه‌ی شهید بهشتی، با 2584 نسخه کتاب فارسی و عربی، 315 نسخه کتاب لاتین و 115 نسخه غیرکتابی مانند نشریه و امثال آن، به کتابخانه ملی ایران اهدا شده است. در این میان، 56 نسخه کتاب نفیس چاپ سنگی و 22 نسخه کتاب که شامل حاشیه‌نگاری‌ها و یادداشت نویسی‌های شخصی شهید بهشتی بوده نیز وجود دارد.[۵] کتابخانه شخصی غلام‌رضا ملکوتی، شهید 21 ساله‌ی دوران دفاع مقدس، که شامل 578 کتاب و نسخه خطی بوده نیز توسط خانواده‌اش به کتابخانه ملی ایران اهدا شد.[۶] در ایران، کتابخانه آستان قدس، بزرگترين مركز دريافت كننده كتب اهدايي از سوی علاقمندان به امام رضا است[۷] و آيت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، با اهداي بیش از 14 هزار جلد كتاب خطي، عكسي و چاپ سنگي، بزرگترين اهدا‌كننده كتاب به كتابخانه آستان قدس رضوي است.[۸]
ایجاد کتابخانه‌های شخصی همچنین به نسل‌های بعد از مالکین آن‌ها نشان می‌دهد که در چه زمینه‌هایی از علوم، مطالعات و علاقه‌مندی‌های بیش‌تری وجود داشته است. بسیاری از کتب برجای مانده از عالمان و اندیشمندان در طول تاریخ، با توجه به حاشیه‌نگاری‌های صورت گرفته توسط آن‌ها، به شناخت نگرش و خط فکری آن‌ها بسیار کمک کرده است. کتابخانه‌هایی مثل کتابخانه‌های شخصی محققین، مورخین، فیلسوفان، کلکسیونرها (گرد آورندگان) و کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای، عموما بیش از هزار جلد کتاب را در خود جای می‌داده که عمدتا کتبی نایاب، نفیس و خطی بوده‌اند.[۹]
پانویس
- ↑ عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه کتابخانه، سایت واژه‌یاب.
- ↑ پیرسون، دیوید ،«کتابخانه‌های شخصی»، ترجمه سهیلا علوی، سایت دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی.
- ↑ پیرسون، دیوید ،«کتابخانه‌های شخصی»، ترجمه سهیلا علوی، سایت دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی.
- ↑ «آشنایی با چند کتابخانه شخصی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ ولی‌پور، «اهدای کتابخانه شخصی شهید بهشتی به کتابخانه ملی»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «کتابخانه شخصی یکی از شهدای دفاع مقدس به کتابخانه ملی اهدا شد»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ «کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگ‌ترین مرکز دریافت کتب اهدایی شرق کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگ‌ترین مرکز دریافت کتب اهدایی شرق کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «کتابخانه شخصی»، کارا کتاب.
منابع
- «آشنایی با چند کتابخانه شخصی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بارگذاری: 2 آبان 1388ش.
- پیرسون، دیوید ،«کتابخانه‌های شخصی»، ترجمه سهیلا علوی، سایت دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، تاریخ بازدید: 18 آذر 1400ش.
- «کتابخانه آستان قدس رضوی، بزرگ‌ترین مرکز دریافت کتب اهدایی شرق کشور»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاريخ بارگذاری: 23 دی 1394ش.
- «کتابخانه شخصی یکی از شهدای دفاع مقدس به کتابخانه ملی اهدا شد»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بارگذاری: 30 فروردین 1400ش.
- «کتابخانه شخصی»، کارا کتاب، تاریخ بارگذاری: 4 دی 1392.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 18 آذر 1400ش.
- ولی‌پور، ندا، «اهدای کتابخانه شخصی شهید بهشتی به کتابخانه ملی»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: 2 آذر 1400ش.