کتابخانه عمومی
کتابخانه عمومی؛ کتابخانه‌ای برای استفاده‌ی همگان
کتابخانه عمومی، کتابخانه‌ای است که یک شخص، مؤسسه یا دولت برای استفاده‌ی همه مردم فراهم کرده است.[۱] کتابخانه‌های عمومی، مواد چاپی، دیداری، شنیداری و الکترونیکی را در زمینه‌های علمی مختلف، ادبیات و هنر به‌صورت یکسان در اختیار همگان می‌گذارد.[۲]
مردم می‌توانند در این نوع کتابخانه‌ها، با هزینه‌هایی بسیار پایین و گاهی به‌صورت رایگان، به انواع آثار دسترسی داشته باشند. معمولا هزینه‌ی استفاده از کتابخانه‌های عمومی نیز از منابع عمومی مانند مالیات‌ها تأمین می‌شود.[۳]
تفاوت کتابخانه عمومی با سایر کتابخانه‌ها
گوناگونی کاربران و مجموعه‌ی کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی، آن را از دیگر انواع کتابخانه‌ها متمایز می‌کند. همچنین، کتابخانه‌های عمومی در اندازه‌ها و حجم مختلف، در شهرهای بزرگ و کوچک و حتی گاهی در روستاها و محله‌ها تأسیس می‌شوند و مجموعه‌ی کتاب‌های خود را براساس خصوصیات و نیازهای مردم آن منطقه، تأمین می‌کنند؛ در حالی‌که در کتابخانه‌های دیگر، افراد یا مؤسسات، تنها به سلیقه مجموعه و شخص خودشان، کتاب‌ها را انتخاب می‌کنند.
ویژگی‌های کتابخانه عمومی
تمام کتابخانه‌های عمومی دنیا، چند ویژگی مشترک دارند:
- عموما با پول مردم اداره می‌شوند (از طریق مالیات‌ها یا کمک‌های دولتی و شهرداری‌ها)؛
- توسط خود مردم اداره می‌شوند و نمایندگانی از گروه‌های اجتماعی در اداره‌ی آن‌ها شرکت دارند؛
- همانند کالاهای عمومی هستند و هیچ فردی را نمی‌توان از استفاده، منع کرد؛
- هیچ اجباری در حضور و استفاده از آن‌ها وجود ندارد؛
- خدمات پایه به‌صورت رایگان ارائه می‌شود.
اهمیت کتابخانه‌های عمومی
از جمله دلایل اهمیت کتابخانه‌های عمومی در سطح شهرها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- به مناطق شهری، جنب و جوش می‌بخشد؛
- به پایداری محیط زیست کمک می‌کنند؛
- یک فضای معماری فرهنگی را به شهر اضافه می‌کند؛
- دوره‌های آموزشی رایگان، درباره مسائل فرهنگی و هنری برگزار می‌شود؛
- دسترسی به منابع فرهنگی و هنری را برای مردم یک جامعه تسهیل می‌کند؛
- با امکانات آموزشی و خدمات فیزیکی و آنلاین، مانند یک دانشگاه برای مردم عمل می‌کند؛
- به‌عنوان سالن‌های مطالعه نیز در دسترس همگان قرار می‌گیرد؛
- در تربیت و پرورش کودکان، دانش‌آموزان و دانشجویان نقش به‌سزایی ایفا می‌کند؛
- گفتمان مدنی و فعالیت‌های شهروندی، ترویج و آموزش داده می‌شود؛
- افراد را به ایجاد محتوا ترغیب می‌کند؛
- ارتقای سطح سواد و دانش عمومی افراد منطقه؛
- تقویت سرمایه فرهنگی؛
- تقویت روحیه‌ی تحقیق و پژوهش در جامعه،
- حفظ و ترویج منابع فرهنگی.
وظایف کتابخانه‌های عمومی
کتابخانه‌های عمومی، براساس اهدافی که مطرح شد، وظایفی برعهده دارند. عمده‌ی این وظایف، برعهده‌ی کتابدار است.
- تهیه‌ی کتب، براساس نیاز و تقاضای جامعه‌ی اطراف کتابخانه
- حفظ منابع کتابخانه
- سازماندهی منابع به‌منظور تسهیل در استفاده‌ی مراجعه‌کنندگان
- امانت دادن کتاب به مراجعه‌کنندگان
- ایجاد شرایط فیزیکی مناسب و مساعد برای مطالعه و تحقیق
- پاسخگویی به مراجعه‌کنندگان و راهنمایی آن‌ها
- ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ای به اقشار و گروه‌های مختلف
- ارائه‌ی منابع مرجع
- اجرای برنامه‌های مختلف مانند کارگاه‌های آموزشی و همایش‌ها برای پر کردن اوقات فراغت اعضا.
پیشینه کتابخانه‌های عمومی
در ایران، اولین کتابخانه عمومی، در 1305ش با نام «کتابخانه بلدیه تهران» توسط شهرداری تهران تأسیس شد. پس از آن، «کتابخانه عمومی پارک شهر» در 1340ش افتتاح گردید. در دهه‌ی 40، تعداد کتابخانه‌های عمومی در محوطه‌ی پارک‌های شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران، افزایش یافت. در آبان 1342ش، وظیفه‌ی تأسیس و نگهداری کتابخانه‌های عمومی، به سازمان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران واگذار شد. پس از آن، شهرداری‌های سراسر ایران موظف شدند تا 1.5 درصد از درآمد سالانه‌ی خود را به ایجاد و توسعه‌ی کتابخانه‌های عمومی اختصاص دهند. بر اساس همین قانون، تأسیس کتابخانه‌های عمومی در شهرهای بزرگ و کوچک ایران، شروع شد و در هر شهر، انجمنی به‌نام «انجمن کتابخانه‌های عمومی» تشکیل شد. «هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور» به ریاست وزیر فرهنگ و هنر، به‌منظور اداره انجمن‌ها و ایجاد هماهنگی بین کتابخانه‌های عمومی کشور، ایجاد شد که پس از انقلاب اسلامی به «اداره کل کتابخانه‌های عمومی کشور» تغییر نام یافت.[۴] در 1382ش، تأسیس و اداره‌ی کلیه کتابخانه‌های عمومی کشور، به «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور» واگذار گردید. پس از تصویب این قانون،[۵] این نهاد که پیش از آن، زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شد، به‌صورت نهادی مستقل و غیردولتی مشغول به کار شد. بر اساس این مصوبه، به‌جز هفت کتابخانه شامل «کتابخانه ملی»، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، «کتابخانه آستان فاطمه معصومه»، «کتابخانه آستان عبدالعظیم حسنی»، «کتابخانه آستان احمد بن موسی»، «کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی» و «کتابخانه مجلس شورای اسلامی»، باقی کتابخانه‌های عمومی باید تحت نظارت همین نهاد باشند.
موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی
بسیاری از کارشناسان، دلایل متعددی را برای عدم استفاده‌ی کاربران از کتابخانه‌های عمومی مطرح کرده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به مشکلاتی همچون عدم ارائه‌ی خدمات مناسب، نبود فضای مناسب برای مطالعه، نبود امکانات رفاهی در کتابخانه‌های عمومی، شرایط سخت عضویت و امانت کتاب‌ها و متخصص نبودن کتابداران اشاره کرد.[۶]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه کتابخانه، سایت واژه‌یاب.
- ↑ «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی.
- ↑ Rubin, Foundations of Library and Information Science (3rd ed), 2010.
- ↑ «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی.
- ↑ مجلس شورای اسلامی ایران، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی، 1382ش.
- ↑ عبادتی، «موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی چیست؟»، خبرگزاری کتاب ایران.
منابع
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 19 آذر 1400ش.
- عبادتی، الهام، «موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی چیست؟»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ بارگذاری: 12 دی 1390ش.
- «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی، تاریخ بازدید: 19 آذر 1400ش.
- مجلس شورای اسلامی ایران، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی، 1382ش.
- Rubin, Richard E, Foundations of Library and Information Science (3rd ed), 2010.