گلبدین حکمتیار
گلبدین حکمتیار؛ سیاستمدار و رهبر حزب اسلامی افغانستان.
گلبدین حکمتیار، از رهبران جهادی و از چهره‌های مشهور سیاسی افغانستان است. وی به‌دلیل مبارزه بر ضد گروه‌های چپ، دولت کمونیستی کابل و ارتش اشغال‌گر شوروی و نیز تأسیس حزب اسلامی افغانستان، شخصیتی شناخته شده است. حکمتیار پیش از فعالیت‌های سیاسی و جهادی، نویسنده بوده و آثار فراوانی تألیف کرده است.
کودکی
گلبدين در ١٣٢٦ش در ولسوالی (شهرستان) امام‌صاحب از ولایت کندوز، چشم به جهان گشود. وی از قبيلۀ خروتی متعلق به پشتون‌های غلزایی است. نام پدر او، غلام‌حيدر بوده كه از ولایت غزنی به ولایت کندوز تغيير مكان داده است.
تحصیل
حکمتیار دورۀ تحصیلات ابتدایی را در کندوز گذراند و برای ادامۀ تحصيل به غرب كابل عزیمت کرد. بعد از مدتی تحصیل در کابل، به کندوز بازگشت و در ليسۀ شيرخان‌بندر مشغول به‌تحصیل شد. وی تحصيلات متوسطه را در مدرسۀ نامبرده در ١٩٦٨م به پايان رساند و در ١٩٧٠م در پوهنتون (دانشگاه) كابل، دانشکدۀ انجینری (مهندسی) پذيرفته شد.[۱]
ازدواج
حکمتیار ابتدا با بیوه برادر خود، که در جنگ با دولت کمونیستی کشته شده بود، ازدواج کرد. سپس زن دیگری گرفت که حاصل این دو ازدواج یک دختر و سه پسر به نام‌های مریم، حبیب‌الرحمان، جمال‌الدین و فیروز است.[۲]
خاستگاه فکری
حکمتیار در ١٣٤٨ش از طریق استادان خود در دانشگاه کابل که تحصیل‌کردۀ الازهر مصر بودند، با انديشه‌های اخوان المسلمین، آشنا شد. از این میان می‌توان به غلام‌محمد نیازی و صبغةالله مجددی اشاره کرد. همچنین وی در دهۀ50 شمسی با برهان‌الدین ربانی عضو تأثیرگذار جمعیت جوانان مسلمان همکاری می‌کرد. حکمتیار شخصیت پیچیده‌ای دارد و با وجود تفکر اخوانی از دموکراسی نیز دفاع می‌کند. برای مثال در نشستی که در کشور پاکستان با عنوان «آیندۀ سیاسی افغانستان» برگزار شده بود و رهبران جهادی مانند برهان‌الدين ربانی، يونس خالص، رسول سياف، پيراحمد گيلانی، صبغت‌الله مجددی و محمدنبی محمدی در آن حضور داشتند، تنها حکمتیار از نظام دموکراسی سخن می‌گوید.[۳]
زمینه‌های اجتماعی و سیاسی
با تصویب قانون اساسی افغانستان در 1343ش از طریق آزادی احزاب و مطبوعات، فضای مناسبی برای رشد جریان‌ها و احزاب سیاسی به‌وجود آمد. از این تاریخ، احزاب چپ و راست در صحنۀ سیاست و اجتماع کشور بهویژه در کابل، شکل گرفتند.[۴] در چنین فضایی، فشار ناشی از سلطۀ درازمدت خاندان محمدزایی فروکش کرد و این امر باعث شد که احزاب کمونیستی در افغانستان، بهویژه در میان دانشگاهیان شکل بگیرد.[۵] ظهور گروه‌های چپ در کابل با واکنش برخی از استادان دانشگاه مواجه شد که از الازهر مصر فارغ‌التحصیل شده بودند. همچنین دانشجویان اسلام‌گرا مانند حکمتیار و برهان‌الدین ربانی در قالب «سازمان جوانان مسلمان»، با انتشار «شب‌نامۀ جهاد» در 1344ش، مواضع خود را علیه جریان‌های کمونیستی اعلام کردند.[۶]
عبدالرحیم نیازی (متوفی1350ش) رهبری این گروه را بر عهده داشت.[۷] بدین ترتیب در ١٣٥١ش، براثر درگيری بین جوانان مسلمان و هواداران گروه شعلۀ جاويد در پوهنتون كابل، يکی از اعضای گروه فوق به‌نام سيدال سخندان کشته شد و پليس ٩ نفر از اعضای جمعیت جوانان مسلمان از جمله حکمتیار را به اتهام قتل بازداشت کرد.[۸] سر انجام در 1355-1356ش، میان جنبش اسلام‌گرایان اختلاف پدید آمد. آن دسته از جوانان مسلمان که مبارزۀ قهرآمیز با حکومت وقت افغانستان را در پیش گرفتند، «حزب اسلامی» نامیده شدند و گروهی که معتقد بودند آمادگی لازم برای این عملیات را ندارند و ترجیح می‌دادند با شکیبایی و نفوذ در ارتش کودتا کنند، «جمعیت اسلامی» نام گرفتند. رهبری «حزب اسلامی» را گلبدین حکمتیار و رهبری «جمعیت اسلامی» را برهان‌الدین ربانی بر عهده داشت.[۹]
فعالیت‌های علمی
حکمتیار از معدود رهبران سیاسی–جهادی افغانستان است که علاوه بر فعالیت‌های جهادی و سیاسی، تألیفاتی نیز دارد. در 19 حوت (اسفند) 1395ش در نشست رونمایی از تألیفات او در کابل، شماری از شخصیت‌ها و اعضای حزب اسلامی سخنرانی کردند. تاکنون ۱۱۸ اثر از حکمتیار در زمینۀ تأمین عدالت، مبارزات آزادی‌خواهانه، دولت اسلامی، مسایل دینی و حقوق زن به چاپ رسیده است. برخی آثار او عبارت است از:
- بحران، مشکلات، راه حل‌ها؛
- شعر و عرفان در محک قرآن و شقایق ادبی؛
- دسایس پنهان چهره‌های عریان: از خروج قوای روسی تا سقوط ادارۀ ائتلافی؛
- جنگ از دیدگاه قرآن: تفسیر سورۀ محمد؛
- اسرار نماز و کليد قرآن.[۱۰]
فعالیت‌های سیاسی
زمان اشغال افغانستان توسط شوروی
پس از كودتای كمونيست‌ها در١٣٥٧ش و آغاز جهاد، حکمتیار به‌دلیل اختلاف دیدگاه با برهان‌الدين ربانی، حزب اسلامی را بنيان گذاشت. حزب اسلامی پس از 3 سال فعالیت دچار انشعاب شد و مولوی يونس خالص به‌علت اختلاف با حکمتیار، حزب اسلامی شاخۀ یونس خالص را بنیان نهاد؛ ولی حزب اسلامی به رهبری حکمتیار به فعالیت‌های خود ادامه داد و در زمان اشغال افغانستان از سوی ارتش سرخ، این حزب بیشترین کمک‌های مالی را از واشنگتن، رياض[۱۱] و اسلام‌آباد، دریافت کرد و مورد حمايت آنها قرار داشت. پس از انشعاب، حزب اسلامی یونس خالص در مناطق جنوب و شرق افغانستان فعالیت می‌کرد؛ ولی حزب اسلامی حکمتیار در ولایت‌های مختلف افغانستان حضور مؤثّر و فعال داشت.[۱۲]
پس از پيروزی مجاهدين
حكمتيار در ١٣٧١ش پس از پيروزی مجاهدين وارد كابل شد و با دولت انتقالی مجاهدين کنار نیامد؛ چرا که برهان‌الدين ربانی بر اساس توافق‌های قبل، حاضر نشد پس از 6 ماه از ریاست دولت کناره‌گیری کند. از این رو، اختلاف برخی احزاب از جمله حزب اسلامی با دولت ربانی به جنگ مسلحانه منجر شد و نيروهای حکمتیار در منطقۀ چهارآسياب در جنوب كابل مستقر شده، جنگ بر ضد دولت ربانی را آغاز کردند. درگیری حکمتیار با دولت ربانی به شكست انجاميد، اما شهروندان زيادی در آن قربانی شدند و بخش‌هایی از شهر كابل ويران شد[۱۳] و نزدیک به 300 هزار نفر از اهالی کابل وادار به ترک خانۀ خود و راهی کشورهای همسایه شدند.[۱۴]
بعد از سلطه طالبان بر افغانستان
پس از تسلط طالبان بر افغانستان در1377ش، حکمتیار این کشور را به مقصد ایران ترک کرد و در تهران ساکن شد. پس از حادثۀ یازدهم سپتامبر و حملۀ نظامی آمريكا به افغانستان در ٢٠٠١م، همۀ گروه‌هاي جهادي به مبارزه علیه طالبان برخاستند، اما حكمتيار با نقل مکان از ایران به پاكستان و زندگی مخفيانه، مخالفت خود با حضور نیروهای آمريكا و دولت افغانستان را اعلام کرد. به‌همين دليل نام او در سال ٢٠٠٣م در لیست سياه سازمان ملل و خود او، تحت تعقیب قرار گرفت. سرانجام پس از ١٥سال شعار جنگ در ١٣٩٦ش با گرفتن امتيازاتی با اشرف غني، رئیس‌جمهوری وقت افغانستان، پيمان صلح امضا کرد. در اين توافق‌نامه، حكومت متعهد شد تا به او مصونيت قضایی بدهد و نام او را از لیست سیاه خارج کند و در مقابل حکمتیار متعهد شد كه دست از جنگ برداشته، به‌فعاليت‌هاي سياسی روي آورد.[۱۵]
دوران جمهوری اسلامی افغانستان
حكمتيار در انتخابات ریاست جمهوری سال 1398ش، کاندیدای ریاست‌جمهوری شد. معاون اوّل او، فضل‌الهادى وزين و معاون دوم وی، مفتى حفيظ‌الرحمن بود. وی پس از ثبت‌نام در حضور رسانه‌های داخلی و خارجی اظهار کرد که حکومت اشرف غنی ناکارآمد است و چنانچه برنده انتخابات شود، آدم‌های فاسد در کابینه دولت او، جای نخواهند داشت.[۱۶]
پانویس
- ↑ «بیوگرافی گلبدین حکمتیار»، خبرگزاری میزان.
- ↑ «بیوگرافی گلبدین حکمتیار»، خبرگزاری میزان.
- ↑ موسوی «حکمتیار پدیده‌ای است که از سلفی‌گری و دموکراسی همزمان صحبت می‌کند»، وب‌سایت روزنامۀ اعتماد.
- ↑ اسعدی، جهان اسلام، 1369ش، ج1، ص84.
- ↑ فایق، رازی که نمی‌خواستم افشا گردد، 1379ش، ج1، ص22-23.
- ↑ روآ، نقش گروه‌های نظامی، مذهبی و سیاسی در افغانستان، 1370ش، ج1، ص95ـ97.
- ↑ حقجو، افغانستان و مداخلات خارجی،1380ش، ص62.
- ↑ عظیمی، اردو و سیاست، 1387ش، ج۱، ص۱۰۹.
- ↑ روآ، نقش گروه‌های نظامی، مذهبی و سیاسی در افغانستان، 1370ش، ج1، ص105.
- ↑ «حزب اسلامی اثرهای علمی و سیاسی حکمتیار را معرفی کرد»، خبرگزاری طلوع نیوز.
- ↑ احمدرشید، طالبان، 1378ش، ص198.
- ↑ عظیمی، اردو و سیاست، 1387ش، ج2، ص405ـ406.
- ↑ مبارز، حقایق و تحلیل وقایع سیاسی افغانستان، 1378ش، ص112-119.
- ↑ میلی، افغانستان: طالبان و سیاست‌های جهانی، 1377ش، ص54.
- ↑ «توافقنامۀ صلح میان حکومت افغانستان و حزب اسلامی امضا شد»، وب‌سایت آریا نیوز.
- ↑ «گلبدین حکمتیار رسما برای انتخابات ریاست جمهوری ثبت‌نام کرد»، وب‌سایت آریا نیوز.
منابع
- احمدرشید، طالبان؛ اسلام، نفت و بازی بزرگ جدید، ترجمه اسداللّه شفایی و صادق باقری، تهران، دانش هستی، 1379ش.
- اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، تهران، نشر دانشگاهی، 1366ـ1369ش.
- «بیوگرافی گلبدین حکمتیار»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1398ش.
- «توافقنامۀ صلح میان حکومت افغانستان و حزب اسلامی امضا شد»، خبرگزاری آریا نیوز، تاریخ درج مطلب: 8 مهر 1395ش.
- «حزب اسلامی اثرهای علمی و سیاسی حکمتیار را معرفی کرد»، خبرگزاری طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: 19 اسفند 1395ش.
- حقجو، میرآقا، افغانستان و مداخلات خارجی، قم، مجلسی،1380ش.
- روآ، الیویه، «نقش گروه‌های نظامی، مذهبی و سیاسی در افغانستان»، در مجموعه مقالات دومین سمینار افغانستان، 10ـ 12 مهر 1368ش، تهران، وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1370ش.
- عظیمی، محمدنبی، اردو و سیاست: در سه دهۀ اخیر افغانستان، ایران، میوند، 1378ش.
- فایق، غوث‌الدین، رازی که نمی‌خواستم افشا گردد، پیشاور، بی‌نا، 1379ش.
- مبارز، عبدالحمید، حقایق و تحلیل وقایع سیاسی افغانستان، 1973ـ1999م، از سقوط سلطنت تا ظهور و اجراآت طالبان، بی‌نا، بی‌تا.
- موسوی، میرمحمود، «حکمتیار پدیده‌ای است که از سلفی‌گری و دموکراسی همزمان صحبت می‌کند»، وب‌سایت روزنامۀ اعتماد، تاریخ درج مطلب: 5 مهر 1395.
- میلی، ویلیام، افغانستان: طالبان و سیاست‌های جهانی، ترجمه: محقق، عبدالغفار، مشهد، ترانه، 1377ش.
- «گلبدین حکمتیار رسما برای انتخابات ریاست جمهوری ثبت‌نام کرد»، وب‌سایت آریا نیوز.