گل غلتان

آیین گل غلتان

گل‌غلتان؛ آیین سنتی ویژۀ نوزادان در نخستین بهار زندگی آنها.

گل‌غلتان، رویدادی فرهنگی و آیینی سنتی در ایران است که در اولین بهار زندگی کودک اجرایی می‌شود. این آیین، فرصت خوبی را برای استحکام و پیوند اقوام، بهبود کیفیت زندگی ساکنان منطقه و تقویت هویت و غرور ملی فراهم می‌کند. این رویداد فرهنگی زیبا، در سال 1389ش، به‌عنوان دومین اثر معنوی کشور، در فهرست آثار ملی میراث ناملموس ایران ثبت شد.

مفهوم‌شناسی

گل‌غلتان، نوعی آیین سنتی در برخی روستاهای ایران است که امروزه بازدیدکنندگان بسیاری را به‌منظور مشاهده و شرکت در آن، جذب می‌کند. در این آیین، نوزاد زیر یک سال را در انبوهی از گل‌های محمدی می‌غلتانند تا از خواص آن بهره‌مند شود. این آیین که نمادی از خوشبختی و برکت برای خانوادۀ نوزاد است، سنتی قدیمی در ایران و برگرفته از افسانه‌های کهن ایرانی مانند افسانۀ گل خندان دانسته می‌شود. ایرانیان مسلمان، این آیین کهن را با عقاید دینی خود پیوند زده و در هنگام اجرا و چینش گل‌های محمدی، اشعاری در رثای پیامبر اسلام زمزمه می‌کنند؛ مانند:

همه کوه و کمر بوی تو داره یا محمد

کدوم گل قامت و روی تو داره یا محمد

همون ماهی که از کوه می‌زنه سر

نشان طاق ابروی تو داره یا محمد

شیوۀ اجرا

در این آیین، خانواده‌های دارای کودکان زیر یک سال، در فصل بهار و اردیبهشت‌ماه، به اماکن اصلی رویش گل محمدی در ایران مانند استان سمنان، استان فارس، استان خراسان رضوی و شهرستان کاشان، سفر کرده و گل‌های محمدی را چیده، پاک کرده، نوزاد را به حمام برده و در میان پارچه‌ای سفید و تمیز قرار می‌دهند. سپس، چند تن از زنان و وابستگان نزدیک نوزاد از جمله مادر، عمه، خاله و مادربزرگ، با ذکر صلوات بر پیامبر اسلام و اهل بیت او، دقایقی کودک را در گل‌های محمدی آماده شده می‌غلتانند و در کنار آن نیز به شعرخوانی و نواختن سازهای محلی می‌پردازند. اشعار خوانده شده، به زبان محلی بوده و محتوایی با مضمون دعا برای سلامتی نوزاد و خانوادۀ او همراه با مفاهیم مذهبی دارند؛ برای مثال:

قد سبزت الهی خم نگرده

دل شادت به دور غم نگرده

طلب کردم ز مولای خراسان

که سایه‌ات از سر ما کم نگرده

مراسم سنتی گل غلتان در امیریه دامغان

پس از اتمام مراسم گل‌غلتان، والدین نوزاد، از مهمانان و گردشگران با شیرینی و شربت پذیرایی می‌کنند. این سنت، برای کودکانی که در فصل بهار به دنیا می‌آیند، پس از حمام روز دهم نوزاد انجام می‌شود. برخی خانواده‌ها، سنت گل‌غلتان را برای کودکانی که در فصول دیگر سال به دنیا آمده‌اند نیز به‌وسیلۀ گل‌های فریز شده، اجرایی می‌کنند. گروهی دیگر، شب پیش از اجرای این آیین، حنابندان کوچکی نیز برگزار کرده و سرانگشتان کوچک نوزاد خود را حنا می‌بندند. سرگرمی‌هایی همچون سمنوپزان، رقص چوب و اجرای موسیقی از دیگر آداب‌ورسوم مردم در مناطق مختلفی از ایران در این آیین است. مردم، گلبرگ‌های استفاده شده در این مراسم را پس از خشک‌شدن، برای مصارف گوناگونی به‌کار می‌گیرند.

فواید

مردم محلی بر این باورند که گل‌غلتان، شادابی و سلامت نوزاد را تضمین کرده و زمانی‌که که نام پیامبر اسلام همراه با عطر آرام‌بخش گل محمدی در این سن‌وسال، بر گوش کودک خوانده می‌شود، تأثیری مثبت بر روح و روان او خواهد داشت. علاوه بر آن، باوری قدیمی وجود دارد که این اقدام، کودک را از حساسیت‌های فصلی دور نگه می‌دارد. دور ماندن کودک از برخی بیماری‌ها و زشتی‌ها، خندان و شاداب بودن او در زندگی، از دیگر خواص این آیین سنتی است. آیین کهن گل‌غلتان، علاوه بر فوایدی که برای نوازادان به‌همراه دارد، دارای برخی فواید اقتصادی و گردشگری نیز هست. با تقویت و ترویج این آیین، بخش‌هایی از صنعت گردشگری در ایران رشد کرده و منجر به جذب توریست به شهرها و محل‌های برگزاری آن، ایجاد انگیزه و تشویق مشارکت‌کنندگان محلی و نیز ترویج هنرهای بومی و در نهایت، افزایش کار و درآمدزایی خواهد شد. این در حالی است که جشنواره‌های گل‌غلتان به‌صورت معمول، در مناطقی برگزار می‌شوند که بیشترین نرخ جوانان بیکار را داشته و مهاجرت افراد محلی به شهرهای بزرگ در اطراف رو به افزایش است. با تقویت گردشگری رویداد گل‌غلتان، نیازهای اقتصادی ساکنان منطقه که بیشتر مناطق روستایی هستند، برآورده شده و مانع مهاجرت افراد به شهرهای بزرگ و نیز منجر به تجدید حیات روستاها در ایران خواهد شد. همچنین، از منظر جامعه‌شناسی، برگزاری آیین گل‌غلتان، به ایجاد همبستگی اجتماعی از طریق تقویت روابط درون جامعه منجر می‌شود.

منابع

• «گل‌غلتان؛ آغوش باز گلبرگ‌ها به روی نوزادان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ بارگذاری: 16 اردیبهشت 1397ش.
• «گل‌غلتان»، وب‌سایت لحظۀ آخر، تاریخ بارگذاری: 28 شهریور 1400ش.
• میرزایی، روزبه و رضایی، نفیسه، «تحلیل عوامل انگیزشی مؤثر بر حضور بازدیدکنندگان در رویدادهای مبتنی بر جامعۀ محلی»، نشریۀ پژوهش‌های روستایی، دورۀ 7، شمارۀ 1، 1395ش.
• وات، دیوید.سی، مدیریت رویدادهای گردشگری و اوقات فراغت، ترجمۀ بهروز شریفی مقدم و محمد خوش قدم اخلاقی، تهران، رسا، 1391ش.