پیاده‌روی اربعین
پیاده‌روی اربعین؛ بزرگ‌ترین راهپیمایی و اجتماع مذهبی سالانه در جهان.
پیاده‌روی اربعین یکی از آیین‌های مهم شیعیان است که در روزهای منتهی به اربعین حسینی (مصادف با بیستم ماه صفر) برگزار می‌شود. این پیاده‌روی از نقاط مختلف عراق به‌طرف کربلا و با هدف زیارت اربعین انجام می‌شود. بیشتر زائران، از مسیر نجف به کربلا می‌روند.[۱] هرساله علاوه بر شیعیان عراق، شیعیان کشورهای دیگر به‌ویژه ایران نیز به راهپیمایی اربعین می‌پیوندند. علاوه بر شیعیان، گروه‌هایی از اهل‌سنت، مسیحیان، ایزدیان و دیگر مذاهب نیز در پیاده‌روی اربعین حضور می‌یابند.[۲] در طول مسیرهای راهپیمایی، جایگاه‌هایی برای پذیرایی از زائران وجود دارد که موکب خوانده می‌شود.[۳]
توصیه به زیارت اربعین
امام حسن عسکری در روایتی، زیارت اربعین را یکی از نشانه‌های مؤمن معرفی کرده است.[۴] این حدیث از سوی برخی عالمان دلیل بزرگداشت اربعین دانسته شده است.[۵] همچنین زیارت‌نامه‌ای برای روز اربعین از امام صادق نقل شده است.[۶] شیخ عباس قمی این زیارت‌نامه را در مفاتیح الجنان با عنوان «زیارت اربعین» نقل کرده است.[۷]
تاریخچه
برخی پژوهشگران معتقدند راهپیمایی روز اربعین سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه بوده و در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز برگزار شده است.[۸] گفته شده پس از دوره شیخ انصاری (1214-1281ق) این سنت فراموش شده بود تا این‌که محدث نوری (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) آن را احیا کرد.[۹] کتاب ادب الطف (۱۳۸۸ق)، گزارش کرده است که در مراسم اربعین در کربلا هیئت‌های عزاداری به زبان‌های ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خواندند و جمعیت آن‌ها بیش از یک میلیون نفر بوده است.[۱۰] با وارد شدن اتومبیل به عراق، مسافرت به صورت پیاده‌روی تعطیل شد تا این‌که با اصرار و التزام سیدمحمود حسینی شاهرودی (۱۳۰۱ - ۱۳۹۴ق) که از استادان و مدرسان با نفوذ حوزه نجف بود، مجدداً این سنت در بین طلاب نجف رایج شد.[۱۱]
حزب بعث و ممنوعیت راهپیمایی اربعین
در سال ۱۳۹۷ق، حزب بعث عراق، برگزاری مراسم‌های مذهبی و برقراری موکب و پیاده‌روی به کربلا را ممنوع کرد.[۱۲] اما مردم نجف در ۱۵ صفر آن سال آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شده[۱۳] و به سمت کربلا حرکت کردند. این حرکت با برخورد حکومت صدام حسین مواجه شد و تعدادی از مردم کشته و گروهی نیز زندانی شدند.[۱۴] سید محمدباقر حکیم (1318-1382ش) در این انتفاضه به حبس ابد محکوم شد[۱۵] و برای برخی علما همچون علامه عسکری (1293-1386ش)، سید محمدحسین فضل‌الله (1314-1389ش) که از عراق فرار کرده بودند، نیز حکم اعدام غیابی صادر شد.[۱۶]
احیای گسترده پیاده‌روی اربعین
با سقوط حزب بعث عراق در سال ۲۰۰۳م، مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد و هر سال به جمعیت شرکت کننده در آن افزوده می‌شود. در سال‌های اول، دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند؛ ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از ده میلیون نفر رسید، تا جایی که آن را از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های مذهبی جهان دانسته‌اند.[۱۷] درباره تعداد زائران، آمارهای متعدد دیگری نیز در سایت‌های و رسانه‌های خبری منتشر شده است؛ برخی گزارش‌ها از مشارکت ۱۵ میلیون زائر شیعه در این راهپیمایی خبر داده‌اند.[۱۸] گاهی این تعداد، ۲۰ میلیون نیز گزارش شده است.[۱۹]
زائران خارجی در پیاده‌روی اربعین
بر اساس آمار سال 1398ش حدود چهار میلیون غیر عراقی از ۷۰ ملیت، در پیاده‌روی اربعین شرکت کردند. از این تعداد بیش از سه میلیون نفر ایرانی، نیم میلیون نفر پاکستانی و نیم میلیون نفر از دیگر کشورهای جهان به ویژه هند، جمهوری آذربایجان، ترکیه، افغانستان، لبنان، کویت، بحرین و عربستان بودند. این راهپیمایی بزرگ‌ترین تجمع انسانی خارجی در یک کشور طی چند روز است.[۲۰]
مسافت پیاده‌روی
عراقی‌ها معمولا از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند ولی اکثر زائران ایرانی ترجیح می‌دهند از نجف تا کربلا پیاده‌روی کنند. مسافت پیاده‌روی میان دو شهر حدود ۸۰ کیلومتر است. تعداد ۱۴۵۲ ستون (که عراقی‌ها آن را «عمود» می‌گویند) در مسیر نجف به کربلا وجود دارد و فاصله بین هر ستون ۵۰ متر است.[۲۱]
آیین و رسوم
پیاده‌روی اربعین در عراق، با رسوم و آیین‌هایی همراه است؛ ازجمله این آیین‌ها هوسه‌خوانی و پذیرایی از زائران توسط عشایر حاشیه رود فرات است.
- هوسه‌خوانی؛ هوسه به قصاید ویژۀ قبایل عربی جنوب عراق گفته می‌شود، این اشعار که بیانگر قهرمانی و شجاعت است برای برانگیختن اراده مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود. پس از این‌که شاعران، اشعار خود را می‌خوانند، حاضران یکی از بیت‌ها را تکرار کرده و به‌صورت حلقه‌وار حرکت می‌کنند.[۲۲] با ورود کاروان شبیه‌خوانی و تعزیه‌گردانان، آیین عزاداری شروع می‌شود، حرکت کاروان پنج روز مانده به اربعین است. پس از آن دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی وارد می‌شوند. مراسم اصلی در روز اربعین دو ساعت گذشته از ظهر، آغاز می‌شود. زائران، در نزدیکی حرم امام حسین ایستاده و همراه سینه‌زنی، مرثیه می‌خوانند. در پایان سینه‌زنی دست‌ها را به نشانه سلام و تحیت بالا می‌برند.[۲۳]
- برپایی موکب‌ها در مسیر پیاده‌روی؛ در مسیر راهپیمایی، چادرهایی بزرگ با نام «موکب» (هیئت عزاداری) یا «مضیف» جهت استراحت زائرین برپا شده و به‌صورت رایگان به زائران خدمات می‌هند. این موکب‌ها به‌شکل مردمی و مستقل از دولت، مدیریت می‌شوند.[۲۴]
کارکردهای سیاسی
برخی اندیشمندان موارد زیر را به‌عنوان کارکردهای سیاسی پیاده‌روی اربعین ذکر کرده‌اند:
- اقتدارآفرینی در سایه وحدت؛
- نمایش امنیت عراق؛
- وحدت‌بخشی به جهان اسلام؛
- تقویت مناسبات میان ایران و عراق؛
- پاسداشت یاد امام حسین و بازخوانی حادثه عاشورا؛
- تقویت هویت شیعی؛
- جریان ساز بودن اربعین؛
- ظرفیتسازی؛
- نمادسازی.[۲۵]
کارکردهای فرهنگی
موارد زیر به‌عنوان کارکردهای فرهنگی پیاده‌روی اربعین بیان شده است:
- پیوند فرهنگی ملت‌ها؛
- تبلور آموزه‌های مذهبی و دینی؛
- آشنایی با ظرفیت‌های گردشگری مذهبی؛
- حیات‌بخشی به جامعۀ شیعیان.[۲۶]
کارکردهای اجتماعی
موارد زیر به‌عنوان کارکردهای اجتماعی پیاده‌روی اربعین بیان شده است:
- انسجام اجتماعی (تقویت روح جمع‌گرایی)؛
- تألیف قلوب و تقویت روح اخوت؛
- تقویت ارتباطات و مناسبات انسانی؛
- الگوسازی؛
- تربیت اخلاقی؛
- جهان‌‌اندیشی؛
- تعالی‌جویی و فضیلت‌طلبی؛
- کنترل غیر مستقیم انسان‌ها.[۲۷]
ظرفیت‌ها و آسیب‌ها
در راهپیمایی اربعین، بسیاری از ویژگی‌های انسانی مانند ایثار و فداکاری، میهمان‌نوازی، اخوت دینی، تزکیۀ اخلاقی و تقرب الهی تجلی پیدا می‌کند. این ظرفیت اجتماعی و فرصت فرهنگی را خطراتی تهدید می‌کند، مانند عدم وحدت در عراق، ناامنی و اقدامات تروریستی فراوان در شهرهای عراق، حضور نظامیان دیگر کشورها در عراق، اختلافات شیعه و سنی، نفوذ جریان‌های انحرافی و تندرو، فعالیت تخریبی سرویس‌های اطلاعاتی، حضور کسانی که فقط به ظاهر راهپیمایی توجه دارند و موجب تضعیف ارزش‌های آن می‌شوند، دخالت دولت‌ها در این امر فرادولتی و تدبیر امور زائران به جای تأمین زیرساخت‌ها، به انحراف کشاندن شور مردمی در مشارکت راهپیمایی و پذیرایی از زائران.[۲۸]
پیاده‌روی جاماندگان اربعین
در چند سال اخیر، ایرانیانی که نتوانسته‌اند در پیاده‌روی اربعین شرکت کنند، در مسیرهای مشخص و معمولاً با مقصد قرار دادن یک مکان مذهبی (همچون بقعه یکی از امامزادگان) در شهرهای خود اقدام به پیاده‌روی می‌کنند. پیاده‌روی جاماندگان اربعین، مراسمی عمومی از جنس راهپیمایی است. مسیر اصلی پیاده‌روی جاماندگان اربعین در شهر تهران حدفاصل میدان امام حسین تا حرم عبدالعظیم در شهر ری است.[۲۹]
پانویس
- ↑ «پیاده‌روی اربعین»، ویکی شیعه.
- ↑ «پیاده‌روی اربعین»، ویکی شیعه.
- ↑ «پیاده‌روی اربعین»، ویکی شیعه.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.
- ↑ جعفریان، «دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، باب زیارات، ص۶۴۲.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین سید الشهدا، ۱۳۶۸ش، ص۲.
- ↑ «زندگی‌نامه میرزا حسین نوری»، سایت بلاغ.
- ↑ شبر، ادب الطف و شعراء الحسین، ج۱، ص۴۱.
- ↑ «پیاده‌روی اربعین»، ویکی شیعه.
- ↑ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ ش، ص ۱۰۲؛ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۵.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۱.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۱.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۳.
- ↑ ویلی، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ۱۳۷۳ش، ص۸۲
- ↑ «اربعین، شکوه بیعتی مجدد با امام حسین»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «۱۵ میلیون شیعه در حال رسیدن به کربلا»، سایت خبری مشرق نیوز.
- ↑ «اجتماع ۲۰ میلیونی اربعین حسینی دنیا را متحول خواهد کرد»، خبرگزاری ایلنا.
- ↑ «آمار و ارقام حیرت‌انگیز از مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی»، مشرق نیوز.
- ↑ «چرا پیاده‌روی اربعین ثواب دارد»، سایت ایسنا.
- ↑ محدثی، فرهنگ زیارت، ص۱۴۶؛ اباذری، پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان، ص۱۴۶.
- ↑ محدثی، فرهنگ زیارت، ص۱۴7. اباذری، پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان، ص۱۴7.
- ↑ محدثی، فرهنگ زیارت، ص ۱۶۳؛ اباذری، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱63؛ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ ش، ص ۱۰۰.
- ↑ سامانی، «کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اربعین حسینی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ سامانی، «کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اربعین حسینی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ سامانی، «کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اربعین حسینی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ غرسبان، «راهپیمایی اربعین ظرفیت‌ها و آسیب‌ها»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «حضور بیش از ۱ میلیون تهرانی در راهپیمایی جاماندگان اربعین حسینی»، خبرگزاری تسنیم.
منابع
- «آمار و ارقام حیرت‌انگیز از مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی»، مشرق نیوز، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.
- اباذری، عبدالرحیم، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، مجله فرهنگ زیارت، دیماه سال 1392 شماره 19 و 20.
- «اجتماع ۲۰ میلیونی اربعین حسینی دنیا را متحول خواهد کرد»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.
- «اربعین، شکوه بیعتی مجدد با امام حسین»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.
- الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشهیدین الصدرین للدراسات و البحوث، قم، ۲۰۰۱م.
- المؤمن، علی، سنوات الجمر مسيرة الحركة الإسلامية في العراق 1957 - 1986، المركز الإسلامي المعاصر، بیروت، ۲۰۰۴م.
- «پیاده‌روی اربعین»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.
- «تعداد زائر غیرعراقی در اربعین»، سایت خبری فردا، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.
- جعفریان، رسول، «دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.
- «چرا پیاده‌روی اربعین ثواب دارد»، سایت ایسنا، تاریخ انتشار: ۱۷ آذر ۱۳۹۳ش.
- «حضور بیش از ۱ میلیون تهرانی در راهپیمایی جاماندگان اربعین حسینی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: ۲۵ آبان ۱۳۹۵.
- «زندگی‌نامه میرزا حسین نوری»، سایت بلاغ، تاریخ انتشار: ۸ فروردین ۱۳۹۵ش.
- سامانی، سید محمود، «کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اربعین حسینی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.
- شبر، سید جواد، ادب الطف و شعراء الحسین، بیروت، دار المرتضی، 1412ق.
- شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
- غرسبان، مرتضی، «راهپیمایی اربعین ظرفیت‌ها و آسیب‌ها»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ انتشار: 1 آبان 1397ش.
- قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین سید الشهدا، قم، بنیاد علمی و فرهنگی شیهد آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۱۳۶۸ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، الهادی، 1379ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ زیارت، تهران، مشعر، 1386ش.
- مظاهری، محسن‌حسام، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، خیمه، ۱۳۹۵ش.
- ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، تهران، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.
- «15 میلیون شیعه در حال رسیدن به کربلا»، سایت خبری مشرق نیوز، تاریخ بازدید: 15 شهریور 1401ش.