نیایش

نیایش؛ راهی برای ارتباط بنده با پروردگار خود

معنای لغوی

نیایش در لغت به معنای دعا، ستایش و آفرین است.
«نیایش» مترادف واژه «دعا» در عربی است. دعا در لغت برگرفته از کلمه «دعو» به معنای «متمایل کردن چیزی به سمت خود به‌وسیله صدا و بیان» است.

معنای اصطلاحی

نیایش (دعا) عبارت است از درخواست همراه با خضوع، تضرع و خاکساری بنده از خداوندگار خود.

هدف از نیایش

هدف از نیایش، جستن ارتباط با موجودیتی است که فردِ نیایش‌گر او را به‌عنوان آفریدگار خود یا موجودی روحانی می‌داند. معمولاً فرد نیایشگر در دعاهای خود خواسته‌ای از مخاطبِ نیایش طلب و یا از او سپاسگزاری می‌کند.
‏نیایش‌گران از سر نیازمندی با خدای خود راز و نیاز می‏کنند. نیاز آن‌ها ممکن است متعالی، روانی یا برآمده از مشکلات شخصی باشد. نیایش‌گران با خداوند متعال در قالب گفت‏وگویی یک‏سویه یا دوسویه ارتباط برقرار می‌کنند. نتیجه‌ی نیایش، در هر زمان (گاه و بی‌گاه)، مکان (خانه یا مسجد و یا غیر آن) و به هر شیوه (تنها یا با دیگران، با صدای آهسته یا بلند) که باشد، مایه‌ی آرامش است.

انواع نیایش

روان‌‏شناسان دین ، نیایش را به چهار تا نُه گونه تقسیم کرده‏‌اند. مشخّص‌‏ترین نوع نیایش‌ها عبارت‏ است از: حاجت‌مندانه، آیین‌‏گرایانه، مراقبه‏‌ای، اعترافی، شکرگزارانه، شفاعت‌‏خواهانه، اصلاح نفس و عادتی.
مردم در نیایش‏‌های خود گزینش‌گرند و در شرایط مختلف ممکن است از انواع نیایش‌ها و یا هم‌زمان از چند نوع آن استفاده کنند. برای مثال، بیمارانی که پس از تشخیص ابتدایی سرطان، زنده می‌مانند، بر نیایش شکرگزارانه تأکید می‌کنند. نیایش‌‏های حاجت‏‌مندانه ـ که از قدیمی‌‏ترین و رایج‌‏ترین نیایش‏‌هایند ـ برای مواجهه با ناکامی و خطر به‌کار می‌‏روند، حال آنکه نیایش‏‌های متفکّرانه با هدف برقراری ارتباط عمیق با خداوند صورت می‌گیرند و به ظاهر به انسجام درونی نیایش‌گر کمک می‏‌‏کنند. نیایش‏‌های مراقبه‏‌ای به ارتباط انسان با خدا توجّه دارند و در ظاهر از خشم و اضطراب می‌کاهند و بر آسودگی خاطر و آرامش درون می‌افزایند.

آداب نیایش

نیایش در هر دین و مذهب با آداب خاصی اجرا می‌شود که برخی از این آداب مربوط به پیش از نیایش، برخی دیگر هنگام نیایش و بعضی برای پس از نیایش است.

نیایش در ادیان مختلف

انسان فطرتی خداجو دارد و دعا بازتاب همین فطرت است. در هر مکتب و دینی که امری قدسی و ماورایی وجود داشته باشد و در عقاید آن مکتب، موجودی قدسی آفرینش و آراستن عالم را به‌عهده داشته باشد، دعا مجال تجلی پیدا می‌کند. همه‌ی مکاتب غیر مادی به نیایش ارج می‌گذارند و این مقوله با تمام آدابش در منابع دینی ادیان مختلف به‌تفصیل آمده است.

نمونه‌هایی از کتاب‌های دعا در ادیان مختلف

کتاب‌های مقدس؛ از جمله مزامیر داوود، تورات، انجیل و قرآن، علاوه بر مطالب متنوع و گوناگون، فرازهایی از دعا را نیز در خود دارند، اما برخی کتاب‌ها با هدف جمع‌آوری دعا نگاشته شده‌اند. این‌گونه کتاب‌ها در منابع شیعی بیشتر از مذاهب دیگر دیده می‌شود؛ مانند:

• کلیات مفاتیح الجنان :مجموعه‌ای از ادعیه، زیارات و نمازهای مستحبی، دعاهای آلام و اسقام، دعاهای ساعات روز، حرزها و موارد دیگر.
• منتخب صحیفه مهدیه :مجموعه‌ای از نمازها، دعاها و زیارت‌های امام دوازدهم شیعیان است که یا از سوی او صادر و یا درباره وی نقل شده ‌است.
• صحیفه فاطمیه :دعاهای صادره از سوی فاطمه، دختر پیامبر مسلمانان است.
• صحیفه سجادیه :دعاهای صادره از سوی زین‌العابدین امام چهارم شیعیان است.
• صحیفه رضویه :دعاهای صادره از سوی علی بن موسی‌الرضا امام هشتم شیعیان است.

نمونه‌هایی از دعاهای معروف در ادیان مختلف

در ادیان مختلف دعاهای فراوان با کاربردهای گوناگون وجود دارد که فقط به برخی از آن‌ها در زیر اشاره می‌شود:

• دعای ربانی مسیحیان که در همه‌ی مذاهب مسیحیت مشهور و مورد استفاده است.
• شِماع یهودیان که فرازی از تورات در آن خوانده می‌شود؛ در این بخش از تورات، آموزه توحید، پاداش و مجازات الهی و توجه به احکام خداوند مورد تاکید قرار گرفته است.
• در آیین زردشت، نیایش‌های بسیاری هست که با آداب خاص خوانده می‌شود، مانند نیایش «‌تندرستی‌«، نیایش «سروش یشت» و نیایش «سروش هادخت یشت».
• در مذهب شیعه نیز دعاهای زیادی وارد شده که برخی از آن‌ها به این قرار است: کمیل، سمات، مجیر، عرفه، ندبه، ابوحمزه ثمالی، جوشن کبیر و توسل. هرچند مفهوم این دعاها فراگیر است و به زمان خاصی اختصاص ندارد، اما خواندن هرکدام‌شان در روز یا شب و یا ماه خاصی سفارش شده است.

منابع

• ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
• اسپیلکا، برنارد و همکاران، روان‌شناسی دین: بر اساس رویکرد تجربی، ترجمه محمد دهقان، تهران، جوانه رشد، 1397ش.
• حلی، احمد بن محمد بن ‌فهد، عدة الداعی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
• خطیب، سیدمهدی، مهارت‌های زندگی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1396ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، در سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.
• «سروش یشت»، در وبسایت تاریخ پارسی، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.
• معین، محمد، فرهنگ معین، در سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 28 آبان 1400ش.
• نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحياء التراث العربي، 1362ش.
• «نماز در یهود»، در سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1391ش.
• «نماز و نیایش در آئین زرتشتی»، در وبسایت اَمُرداد: تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ بازدید: 28 آبان 1400ش.