آخوند خراسانی

آخوند خراسانی؛ فقیه و اصولی بزرگ تشیع و از بنیان‌گذران نهضت مشروطه در ایران.

ملا محمدکاظم خراسانی معروف به آخوند خراسانی، از عالمان بزرگ شیعه، از دانش‌آموختگان مکتب شیخ مرتضی انصاری و از بنیان‌گذاران انقلاب مشروطه در ایران است. او با تربیت شماری از مجتهدان شیعه و انجام خدمات فراوان اجتماعی، فرهنگی و علمی از جایگاه بالایی به‌ویژه در حوزه‌های علمیه برخوردار است.

کودکی و نوجوانی

محمدکاظم، فرزند ملاحسین واعظ هراتی در سال 1255ش، در مشهد به دنیا آمد.او تحصیلات خود را در سن یازده‌سالگی در مدرسۀ علمیۀ سلیمانیۀ مشهد، آغاز کرد و دروس مقدماتی و متوسطه حوزوی شامل ادبیات عرب، منطق و مقداری از فقه و اصول فقه را در آن‌جا فراگرفت.

جوانی

محمدکاظم، دروس فلسفه و حکمت را نزد ملاهادی سبزواری و میرزا ابوالحسن جلوه در سبزوار و تهران فراگرفت. او در سال 1278ش، در سن 22 سالگی عازم نجف شد و دوره‌های تکمیلی فقه و اصول فقه را از محضر شیخ مرتضی انصاری، شیخ راضی نجفی، سید مهدی قزوینی، علی شوشتری و میرزای شیرازی فراگرفت.

شاگردان

آخوند خراسانی، عالمان زیادی را تربیت کرد که بیشتر آنها از مجتهدان بزرگ عصر خود بودند، مانند سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاء عراقی، آیت‌الله بروجردی، شیخ عبدالکریم حائری، سید محسن امین، میرزای نائینی، محسن حکیم و آقابزرگ تهرانی.

سیرة عملی- اخلاقی

جدیت در درس، تقوا و پرهیزگاری، سعۀ صدر و گشاده‌رویی، زندگی ساده، احتیاط در مصرف وجوهات شرعی، تواضع و احترام به اهل علم، رعایت ادب و احترام به شاگردان در مباحثات علمی، داشتن تفریحات در پایان هر هفته، توجه به‌ خانواده، نظافت و بهداشتی ظاهری، از ویژگی‌های عملی و اخلاقی آخوند شمرده شده است.

اندیشه‌های سیاسی

حکومت بر مبنای ارزش‌های اسلامی، انتخاب کارمندان و مشاوران کارآمد در حکومت، تربیت نیروهای انسانی سالم و متخصص، برنامه‌ریزی برای توسعۀ کشور، حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی کشور، گسترش عدالت اجتماعی و برخورد مناسب با مردم از جمله اندیشه‌های سیاسی آخوند خراسانی بود.

جایگاه علمی- اجتماعی

آخوند، جایگاه علمی بالایی نزد علمای قم و نجف و مردم ایران داشت. او مرجع تقلید شیعیان جهان و رهبر سیاسی مشروطه در ایران شناخته ‌شده بود.

آخوند خراسانی از نگاه اندیشمندان

آیت‌الله جوادی آملی، آخوند خراسانی را فقیهی می‌داند که همۀ شاگردان او جزو مراجع ممتاز زمان خود شدند. به اعتقاد او، آخوند کسی بود که عقل را در لباس اصول به حوزه‌ها راه داد.آیت‌الله مؤید قمی، آخوند را از ستون‌های برجستۀ علمی و جامع علم کلام، فلسفه، فقه، اصول و حدیث می‌داند.آیت‌الله مکارم شیرازی نیز آخوند خراسانی را از افتخارات شیعه دانسته است.

آثار

از آخوند خراسانی آثار زیادی در موضوعات فقهی، اصولی، اخلاقی و کلامی، به‌جا مانده است. کفایة‌الاصول، حاشیه بر رسائل شیخ انصاری، حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری، فوائد، حاشیه بر اسفار، حاشیه بر شرح منظومه، رساله در باب اجاره، طلاق و شهادات از جمله آثار آخوند خراسانی است.

فعالیت‌ها

علمی

ملا محمدکاظم، از بزرگ‌ترین مدرسان فقه و اصول فقه در حوزة علمیة نجف بود. او، بیش از 39 سال به تألیف، تدریس و تربیت شاگردان علوم دینی پرداخت. شهرت علمی، روش تدریس و بیان شیوای آخوند، باعث شد تا صدها نفر از مناطق متعدد جهان در حوزۀ درسی او شرکت کنند و از دانش او بهره‌مند شوند.او، تدریس اجتهادی فقه و اصول فقه را از 35 سالگی آغاز کرد و به دو زبان فارسی و عربی در مسجد هندی و شیخ طوسی در نجف تدریس می‌کرد.

سیاسی

آخوند خراسانی، همزمان با فعالیت‌های علمی و اداره حوزه علمیۀ نجف، رویدادهای سیاسی ایران را دنبال و در مسائل آن دخالت می‌کرد. آخوند به‌همراه تعدادی از علمای ایران، نهضت مشروطه را در ایران بنا نهاد، شرکت در آن را بر همگان واجب شمرد و از انجمن سعادت ایرانیان مستقر در ترکیه، درخواست کرد که با سیاست‌های دولت ایران مخالفت کنند.او تشکیل مجلس شورای ملی را لازم و مخالفت با آن را حرام و تدوین قوانین بر اساس موازین اسلامی را در مجلس شورا ضروری می‌دانست. آخوند از همۀ مسلمانان جهان خواست که علیه اشغال‌گری روسیه و انگلیس در ایران جهاد کنند.

فرهنگی

تأسیس سه مدرسۀ علمیه در نجف، انتشار چهار مجلۀ اخوت، درة النجف، العلم و النجف الاشرف، از جمله فعالیت‌های فرهنگی آخوند به شمار می‌روند.

اجتماعی

محمدکاظم خراسانی، در کنار فعالیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی، مرجع امور اجتماعی و دینی مردم بود. او وجوهات شرعی مردم را دریافت، به فقرا کمک و به مسائل دینی مردم رسیدگی می‌کرد.شرکت در تشییع‌جنازه‌ها، عیادت از بیماران و سرپرستی ده‌ها خانوادۀ فقیر از دیگر فعالیت‌های اجتماعی آخوند بود.

دیدگاه‌ها

آخوند خراسانی در برخی مسائل اجتماعی- سیاسی نظرات خاصی داشت. او حمایت از تولیدات و صنایع داخلی را به‌منظور خودکفایی ملی در امور اقتصادی کشور لازم و استفاده از محصولات خارجی برای مسلمانان را جایز نمی‌دانست. آخوند معتقد بود که استفاده از محصولات خارجی، لباس ذلت و محصولات داخلی، لباس عزت هستند.

درگذشت

آخوند خراسانی، در سحرگاه 20 ذی‌الحجه 1329ق، بعد از نماز صبح در سن 74 سالگی در نجف درگذشت و در مقبرۀ حبیب‌الله رشتی در صحن حرم امام علی دفن شد.

منابع

• «آخوند خراسانی عقل را به لباس اصول به حوزه‌ها راه داد»، دبیرخانۀ کنگرۀ بزرگداشت آخوند ملا محمدکاظم خراسانی، تاریخ بازدید: 7 بهمن 1401ش.
• «آخوند خراسانی»، دانشنامۀ اسلامی، تاریخ بازدید: 7 بهمن 1401ش.
• «آخوند خراسانی»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ 1، 1367ش.
• «آخوند خراسانی»، دایرة‌المعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، چاپ 6، 1386ش.
• دریا بیگی، محسن، حیات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آخوند خراسانی، تهران، مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی، 1386ش.
• «رابطۀ مکتب اصولی آخوند خراسانی با فلسفه»، دبیرخانۀ کنگرۀ بزرگداشت آخوند ملا محمدکاظم خراسانی، تاریخ بازدید: 7 بهمن 1401ش.
• رضادوست، عصمت، «حیات علمی، فرهنگی و اجتماعی آخوند خراسانی»، تاریخ‌نامۀ خوارزمی، سال پنجم، شماره 22، 1397ش.
• «زندگی‌نامۀ آخوند خراسانی»، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تاریخ درج مطلب: 23 مهر 1399ش.
• کفایی، عبدالحسین، مرگ در نور، زندگانی آخوند خراسانی، بی‌جا، 1359ش.
• «کنگرۀ آخوند خراسانی»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1390ش.
• «محمدکاظم خراسانی»، ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 7 بهمن1401ش.
• «مروری بر حیات سیاسی آخوند خراسانی»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 آذر 1400ش.