آرایش ایرانی (عروس)
آرایش ایرانی (عروس)؛ آراستن چهره، مو و اندام با رنگ‌ها و زیورهای گوناگون
زنان و دختران ایرانی در گذشته با پای‌بندی به آداب و رسوم فرهنگی، تا هنگام ازدواج، خود را نمی‌آراستند و به‌ويژه صورت خود را اصلاح نمی‌کردند. از این‌رو تفاوت آشکاری میان چهره زنان شوهرکرده و دختران وجود داشت. بسیاری از دختران ایرانی، نخستین آرایش را هنگام ازدواج و به‌مناسبت جشن عروسی، تجربه می‌کردند. آرایش عروس ایرانی شامل دو بخش اصلی بود که در مراسم بنداندازان و مراسم حنابندان جلوه‌گر می‌شد.
مراسم بنداندازان
مراسمِ بنداندازان، نماد مرحله‌ای تازه در زندگی دختر و از اساسی‌ترین مراسم پیش از عروسی بود. چند روز پیش از جشن عروسی، زن آرایشگر ماهر و خوش‌دست و سفیدبختی را به خانه عروس می‌خواندند تا صورت عروس را بند بیندازد. خانوادۀ عروس در روز بنداندازان، بساط جشن و شادی را همراه با ساز و دهل و آواز می‌گستردند و خانواده داماد را دعوت می‌کردند.[۱]
کندن نخستین مو از صورت عروس در خرده‌فرهنگ‌های مختلف ایران آداب ویژه‌ای داشت. مثلاً در خراسان در روز نَخَه‌کردن (بنـد انداختن) پیش از اینکه بندانداز صورت عروس را بند بیندازد، مادر داماد و عروس مویی از پیشانی عروس برمی‌داشتند.[۲] گاه نیز زن سفیدبختی را وا می‌داشتند تا مویی از روی عروس بکند تا با این کار عروس هم مانند او خوشبخت و سعادتمند شود. در اردکان به مراسم بنداندازان «هَفه‌کُنی» می‌گویند. زن بندانداز در اردکان نخستین موی صورت عروس را همراه بـا حبه‌ای از نبات برمی‌دارد.[۳] در تهران به‌جز بندانداز، یک آرایشگر دیگر نیز ويژه آراستن چهره عروس دعوت می‌شد.
دختران در برخی از شهرها و روستاها تا پیش از رفتن به خانه شوهر، فرق سرِ خود را نمی‌گشودند و موهای خود را دخترانه شانه می‌کردند. از این‌رو در مراسم بنداندازان، زن بندانداز سکه‌ای طلا یا نقره به نام سکه فرق بازکنی از مادر عروس می‌گرفت و بعد از آن فرق سر را از وسط باز، و موها را به دو طرف شانه می‌کرد یا می‌بافت.[۴]
مراسم حنابندان
برای مراسم حنابندان در جشن عقد و عروسی، مهمان‌هایی از سوی خانواده داماد و عروس دعوت می‌شدند. در این مراسم، سرانگشتان عروس را حنا می‌بستند که به آن حنای سرانگشتی یا سر فندقی می‌گفتند. سپس در کف پا و دست‌های عروس با حنا شکل‌هایی را نقش‌ونگار می‌کردند.[۵] فردای روز حنابندان عروس به همراه زنان خانواده داماد به گرمابه برده می‌شد و پس از شست‌وشو، آرایشگر به آراستن مو و سر و صورت عروس می‌پرداخت. گاهی بر سر و روی عروس زیورهای متعددی مانند تیته، جقه، عقدرو، فندک و طوق طلا می‌آویختند. در برخی از شهرها عروس و داماد را جداگانه حنا می‌بستند؛ مثلاً در خراسان صبح روز عروسی زنـان حمام عمومی را قرق می‌کردند و عروس و زنان خانواده داماد برای حنابندان به حمام می‌رفتند. هم‌زمان نیز ساقدوش‌های داماد او را برای حنا بستن به حمام می‌بردند.[۶]
مراسم حنابندان امروزه نیز در بسیاری از شهرها و روستاهای مناطق مختلف ایران برگزار می‌شود.
پانویس
منابع
- شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
- صدری افشار، غلامحسین و دیگران، فرهنگ معاصر فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۸۸ش.
- طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامه اردکان، تهران، شورای فرهنگ عمومی استان یزد، ۱۳۸۱ش.
- کتیرایی، محمود، از خشت تا خشت، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۸ش.