ازدواج اجباری در افغانستان
ازدواج اجباری در افغانستان، ازدواج بدون رضایت طرفین و یا یکی از آنها.
ازدواج اجباری، مسئلۀ اجتماعی شایع در جوامع، از جمله افغانستان است. ازدواج اجباری در افغانستان ریشهٔ ساختاری دارد و در قالب‌های متعدد، به‌صورت مداوم بازتولید می‌شود.
مفهوم‌شناسی
ازدواج اجباری، ازدواجی است که بدون رضایت واقعی یک و یا دو طرف واقع شده است. این نوع ازدواج حق انتخاب همسر را سلب نموده و یکی از مصادیق خشونت خانگی به‌شمار می‌رود.[۱] مادهٔ ۵۰۵ قانون مدنی افغانستان نیز شرط صحت عقد را در رضایت هر دو طرف دانسته است.[۲] همچنین قطعنامهٔ ۱۴۶۸ شورای اروپا (۲۰۰۵م)، ازدواج اجباری را شامل تمام ازدواج‌هایی دانسته که حداقل یکی از طرفین، فاقد رضایت کامل و آزادانه باشد.[۳]
موارد ازدواج اجباری در افغانستان
ازدواج اجباری در افغانستان همواره یک مسئلۀ اجتماعی بوده و با وجود تلاش‌هایی که در نظام جمهوری برای کاهش آن انجام شد، همچنان سیر صعودی دارد.[۴] ازدواج اجباری در افغانستان موارد ذیل را شامل می‌شود:
ازدواج زیر سن قانونی (ازدواج در سن کودکی)
مادهٔ ۷۱ قانون مدنی افغانستان، حداقل سن ازدواج برای دختران را شانزده سال دانسته است. بر اساس آمار استراتژی توسعهٔ ملی افغانستان، شصت درصد از دختران این کشور زیر سن ۱۶ سالگی ازدواج کرده‌اند.[۵]
ازدواج معاوضه‌ای
در این رسم کهن، دختری از یک خانواده را با دختری از خانوادهٔ دیگر، معمولاً با هدف کاهش مصارف ازدواج، مبادله می‌کنند.[۶] این گونه از ازدواج، زندگی زنان را به شرایطی وابسته می‌کند که فراتر از اختیار آنهاست؛ مثلاً اگر یکی از ازدواج‌ها با مشکل روبه‌رو شود و یا یکی از زنان مورد سوءرفتار قرار گیرد، زن دیگر نیز مجازات می‌شود.[۷]
بَددادن دختران به‌عنوان حل منازعه
یکی دیگر از الگوهای رایج ازدواج در افغانستان، دادن دختر به‌عنوان حل‌کنندهٔ مشکلات و منازعات اجتماعی است.[۸] بددادن رسمی است که طی آن، منازعات با ازدواج دختر خانوادهٔ مرتکب جرم، با پسری از خانوادهٔ قربانی برطرف می‌شود. اگر مردی از یک قبیله یا خانواده، شخصی از قبیله یا خانوادهٔ دیگر را به قتل برساند، خواهر یا دختر خانوادهٔ او برای حل‌وفصل این مسئله به خانواده دیگر به ازدواج داده می‌شود. با زنی که بدداده می‌شود، در خانوادۀ شوهر، به‌عنوان یک خدمت‌کار برخورد و بدرفتاری می‌شود.[۹]
ازدواج ارثی با زن بیوه
در افغانستان زنان بیوه به‌عنوان ارث خانوادهٔ شوهر پنداشته شده و برادر شوهر با زن بیوهٔ برادر فوت شده ازدواج کرده و ازدواج زن بیوه با دیگران را ننگ اجتماعی می‌پندارند.[۱۰] این نوع ازدواج در بیشتر موارد بدون رضایت یک و یا هر دو طرف انجام می‌شود.[۱۱]
چندهمسری
در بین گروه‌های قومی افغانستان چند همسری مرسوم است و به‌عنوان منزلت اجتماعی پنداشته می‌شود.[۱۲] قانون مدنی افغانستان برای چند زنی، شرایطی وضع کرده است؛ یکی از این شرایط، وجود رضایت کامل طرفین است.[۱۳]
ازدواج غیابی
از ازدواج‌های رایج در افغانستان ازدواج غیابی است که در مواردی، بدون رضایت طرفین انجام می‌شود.[۱۴]
فروش دختران
فروش دختران در بخش‌هایی از افغانستان تبدیل به فرهنگی شده و یکی از راه‌های ازدواج به‌شمار می‌رود.[۱۵] این ازدواج‌ها زمانی رخ می‌دهد که یک زن در عوض میزان مشخصی از اجناس، پول و یا برای بازپرداخت قرض، فروخته می‌شود و به نکاح در می‌آید.[۱۶]
نداشتن حق انتخاب
در افغانستان یکی از دغدغه‌های پسران و دختران جوان در آستانهٔ ازدواج، نداشتن حق انتخاب همسر مورد علاقه‌ٔ آنها است. اکثر والدین این حق را به خود می‌دهند تا شریک زندگی پسر یا دختر را خود برگزینند.[۱۷] در باورهای عامیانۀ بخشی از مردم افغانستان، عقد پسر عمو و دختر عمو را در آسمان‌ها بسته شده و در این مورد هیچ حقی برای فرزندان قائل نیستند. همچنین این باور فرهنگی که بزرگان خانواده قدرت تصمیم‌گیری دربارۀ ازدواج فرزندان را دارند نیز در امر ازدواج اثرگذار است.[۱۸]
عوامل ازدواج اجباری در افغانستان
عوامل اجتماعی- فرهنگی
نابرابری جنسیتی، حاکمیت فرهنگ مردسالاری، فرهنگ خشونت، اعتقادات و باورهای اجتماعی و آداب‌ورسوم، از جمله عوامل اجتماعی- فرهنگی ازدواج اجباری در افغانستان است. فعالان حقوق بشری گزارش داده‌اند که بعد از بسته شدن مدارس دخترانه، خانواده‌های سنتی از ترس آسیب دختران، آنها را مجبور به ازدواج کرده و دانش‌آموزان مکاتب در روستاهای دوردست مجبور می‌شوند که زیر سن قانونی ازدواج کنند.[۱۹]
عوامل اقتصادی
فقر و تنگ‌دستی افغانستانی‌ها یکی از عوامل اصلی فروش دختران به‌شمار می‌آید. ازدواج با دختران زیر سن قانونی در مناطق مختلف افغانستان یک امر رایج است. خانوادهٔ داماد پولی را برای بستن قرارداد می‌پردازند و دختر کوچک تا پانزده سالگی نزد پدر و مادر خود می‌ماند و بعد از آن مجبور به ازدواج می‌شود.[۲۰] مهاجرت و پناهندگی نیز در بروز ازدواج اجباری در افغانستان تأثیرگذار است.[۲۱]
پیامدهای ازدواج اجباری در افغانستان
پیامدهای اجتماعی
ازدواج اجباری موجب آسیب‌های جسمی و روانی خانواده‌ها شده و جامعه را در سطح بزرگ‌تر دچار مسئله می‌سازد.[۲۲] طلاق عاطفی، فروپاشی خانواده‌ها، خشونت‌های خانوادگی، خودکشی و خودسوزی از جمله مصداق‌های پیامد ازدواج اجباری در افغانستان گزارش شده است.[۲۳]
پیامدهای فردی
حاملگی اجباری، نداشتن اختیار در تعیین تعداد فرزندان و دفعات حاملگی، خودسوزی، از دست دادن حق آموزش، تجاوز، خشونت جسمی، فشارهای روانی، تلاش برای فرار از منزل و طرد اجتماعی و پناه بردن به خانه‌های امن از جمله پیامدهای فردی ازدواج اجباری در افغانستان است.[۲۴] در سال‌های اخیر گزارش‌های زیادی مبنی بر فرار زنان از منزل، خودسوزی آنها و افسردگی‌های شدید به‌عنوان پیامدهای ازدواج اجباری اعلام شده است.[۲۵]
راهکارهای برون‌رفت از معضل ازدواج اجباری
قبل از روی کار آمدن طالبان، وجود قوانین، قوه قضاییه، نهادهای حمایت‌کننده از زنان و خودکفایی مالی زنان، می‌توانست جلوی ازدواج اجباری را بگیرد. زنان به پشتوانه این قوانین می‌توانستند از حقوق‌شان دفاع کنند. اما الان به دلیل بیکاری، بسته‌شدن مکاتب، نبود قانون حامی زنان و عدم تمکین طالبان به قوانین، مبارزه با مقابله با این فرهنگ ظالمانه سخت شده است. تنها راه باقیمانده مبارزۀ خود زنان است.[۲۶]
پانویس
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیت‌انگاری تا جرم‌انگاری»، ۱۳۹۵، ص۱۶۹.
- ↑ «قانون مدنی افغانستان»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیت‌انگاری تا جرم‌انگاری»، ۱۳۹۵، ص۱۶۹.
- ↑ سیدی، «ازدواج اجباری و سیر صعودی آن پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان»، روزنامۀ 8 صبح.
- ↑ رضایی، «چالش‌های ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.
- ↑ اشنایدر، پیشرفت‌های اخیر در قانون خانوادة افغانستان، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۳.
- ↑ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ «برنامه محور: بررسی فرهنگ بد دادن دختران در افغانستان»، طلوع نیوز.
- ↑ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ هدایتی،«زنان بیوه ارثی برای خانواده شوهر»، روزنامۀ صبح کابل.
- ↑ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح.
- ↑ اشنایدر، پیشرفت‌های اخیر در قانون خانوادهٔ افغانستان، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۳.
- ↑ عظیمی، چند همسری در نظام حقوقی افغانستان.
- ↑ رضایی، «چالش‌های ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.
- ↑ «فروش علنی زنان در بخش‌های شرقی کشور»، طلوع نیوز.
- ↑ «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامه ۸ صبح.
- ↑ یاس، «ازدواج بدل و آرزوهای برباد رفتة دو زوج»، روزنامه صبح کابل.
- ↑ رضایی، «چالش‌های ازدواج در افغانستان»، هفته نامه نیمرخ.
- ↑ «افزایش ازدواج اجباری به علت بسته شدن مکاتب دخترانه»، طلوع نیوز.
- ↑ «فروش کودکان برای غذا»، خبرگزاری کبنا.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیت‌انگاری تا جرم‌انگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیت‌انگاری تا جرم‌انگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.
- ↑ «شکایت یک مادر از بی توجهی به اختطاف و ازدواج اجباری نواسه خردسالش»، طلوع نیوز.
- ↑ مقدسی و عامری، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیت‌انگاری تا جرم‌انگاری»، ۱۳۹۵، ص ۱۷۱.
- ↑ «ازدواج‌های اجباری و زیر سن همچنان عامل افزایش خشونت در جامعه افغانستان»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «ازدواج اجباری و سیر صعودی آن پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان»، روزنامه 8 صبح
منابع
- اشنایدر، ایرنه، پیشرفت‌های اخیر در قانون خانوادة افغانستان، ترجمه کوهی‌فر و کاظمی، مجله حقوقی دادگستری، سال ۷۴، شمارۀ ۱۷، زمستان ۱۳۸۹ش.
- «ازدواج اجباری یا تحمیلی و انواع آن»، وب‌سایت بنیاد وکلا، تاریخ بارگذاری: ۱۵تیر ۱۴۰۱ش.
- «افزایش ازدواج اجباری به‌علت بسته شدن مکاتب دخترانه»، طلوع نیوز، تاریخ بارگذاری: ۱۷ سرطان ۱۴۰۱ش.
- «ازدواج های اجباری و زیر سن همچنان عامل افزایش خشونت در جامعه افغانستان»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ بارگذاری: ۱۲ جولای ۲۰۱۹م.
- «برنامه محور: بررسی فرهنگ بد دادن دختران در افغانستان»، طلوع نیوز، تاریخ پخش: ۲ عقرب ۱۳۹۵ش.
- رضایی، مهری، «چالش‌های ازدواج در افغانستان»، هفته‌نامه نیمرخ، تاریخ بارگذاری: ۲۷ سرطان ۱۴۰۰ش.
- سیدی، ویستا «ازدواج اجباری و سیر صعودی آن پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان»، روزنامۀ 8 صبح، تاریخ بارگذاری: ۲۱ سنبله ۱۴۰۱ش.
- «شکایت یک مادر از بی‌توجهی به اختطاف و ازدواج اجباری نواسه خردسالش»، طلوع نیوز، تاریخ بارگذاری: ۲۷ حوت ۱۳۹۶ش.
- عظیمی، زرمینه، «چند همسری در نظام حقوقی افغانستان»، مؤسسه حقوق بشر و محو خشونت، تاریخ بازدید: ۱۴ آبان ۱۴۰۱ش.
- «فروش علنی زنان در بخش‌های شرقی کشور»، طلوع نیوز، تاریخ بارگذاری: ۱۰ حمل ۱۳۹۲ش.
- «فروش کودکان برای غذا»، خبرگزاری کبنا، تاریخ بارگذاری: ۱۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- «قانون مدنی افغانستان»، وب‌سایت خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ بارگذاری: ۳۰عقرب ۱۳۸۶ش.
- «گزارش سوم حقوق اقتصادی و اجتماعی در افغانستان»، روزنامۀ ۸ صبح، تاریخ بارگذاری: ۱۵ جوزا ۱۳۸۸ش.
- مقدسی، محمدباقر و عامری، زهرا، «ازدواج اجباری؛ از ممنوعیت‌انگاری تا جرم‌انگاری»، آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره ۱۲پاییز- زمستان ۱۳۹۵ش.
- «نگرانی کمیسیون حقوق بشر افغانستان از افزایش آمار ازدواج دختران خردسال»، روزنامۀ ماندگار، تاریخ بارگذاری: ۱۹ میزان ۱۳۹۲ش.
- هدایتی، طاهره، «زنان بیوه ارثی برای خانوادة شوهر»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ بارگذاری: ۱۰ جولای ۲۰۱۹م.
- یاس، افسانه، «ازدواج بدل و آرزوهای برباد رفتة دو زوج»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ بارگذاری: ۱۳ اکتوبر ۲۰۱۹م.