افزایش طلاق

افزایش طلاق؛ گسترش انحلال عقد ازدواج و جدایی زن و شوهر در ایران.

افزایش طلاق، به‌عنوان یک آسیب اجتماعی، در سال‌های اخیر نهاد خانواده در ایران را با چالش روبرو کرده است. سستی بنیان خانواده بر کیفیت جمعیت نیز اثر گذاشته و جامعه‌پذیری فرزندان را که آینده‌ساز جامعه هستند به چالش می‌کشد. اندیشمندان اجتماعی، یافتن راه‌کارهای روزآمد برای کاهش نرخ طلاق در جامعه را یک ضرورت اجتماعی دانسته‌اند.

مفهوم‌شناسی

طلاق فرآيندی است که با رخداد بحران عاطفی در زوجین آغاز می‌شود و از طریق حل منازعات زناشويی با حذاشدن و با وارد شدن در موقعیت جدید و انتخاب روش زندگی متفاوت، پایان می‌يابد. جدایی زوجین از منظر قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، از طریق فسخ نکاح، طلاق و بذل مدت در عقد انقطاعی، واقع می‌شود. ‌

آمار طلاق

به‌باور بسیاری از پژوهشگران، آمار طلاق در جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر افزایش چشمگیر داشته و نظام خانواده را با خطر فروپاشی مواجه کرده است. بر اساس آماری که در سال‌۱۳۹۹ش توسط سازمان ثبت ‌احوال کشور منتشر شده است، تعداد ازدواج‌های ثبت‌شده در این سال ۵۵۶ هزار و ۷۳۱ عدد بوده است که نسبت به سال ۹۸ حدود ۴.۴ درصد رشد کرده است؛ اما تعداد طلاق‌های ثبت‌شده در این سال نیز رشد قابل توجهی داشته و با تعداد ۱۸۳ هزار و ۱۹۳ عدد طلاق ثبت‌شده در سال ۹۹، میزان رشد طلاق در ایران حدود ۳.۶ درصد نسبت به سال ۹۸ بوده است. در حقیقت، به ازای هر ۳ ازدواجی که در سال ۹۹ ثبت‌شده است، یک طلاق هم به ثبت رسیده و نسبت ازدواج به‌طلاق در کشور ۳ به ۱ محاسبه شده است. بیشتر این طلاق‌ها متعلق به‌زوج‌هایی است که بین ۱ تا ۵ سال از ازدواج آنها می‌گذرد.

مقایسۀ آماری طلاق

در روسیه به ازای هر ۱۰۰۰ نفر، آمار طلاق ۴.۷ است که حدود یک‌سوم پیوند ازدواج روس‌ها در ۵ سال اول با شکست مواجه می‌شود. آمار طلاق در آمریکاربه‌ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۲.۵ طلاق است و برای اسپانیا به‌ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۲.۱ طلاق ثبت شده است. در ایران نیز به ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۲.۳ طلاق ثبت می‌شود که نسبت به جمعیت و ازدواج‌هایی که در کشور ثبت می‌شود، قابل توجّه شمرده شده است.

علل افزایش طلاق

الف. علل مهارتی

ضعف مهارت‌های‌ ارتباطی بین همسران، افراد خانواده و بین خانواده‌‎های زوجین، از علت‌های مهم جدایی زن و شوهر در ایران شناخته شده است. مهارت‌های همسريابی، دچار ضعف بوده و مشاوره‌های قبل از ازدواج یا انجام نشده و یا به‌درستی به‌آن عمل نشده است. نیاموختن اصول خودشناسی و سازگاری با دیگران، احترام نگذاشتن به‌تفاوت‌های فردی، به‌رسمیت نشناختن هویت مستقل همسر آینده و منطقی نکردن انتظارات در زندگی مشترک، از مهم‌ترین نقاط ضعف ارتباطی زوجین است که در صدر علل طلاق در جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است.

ب. علل اقتصادی

1. اشتغال و استقلال اقتصادی زنان

اشتغال و استقلال اقتصادی زنان، تغییر در مناسبات زناشویی سنتی و عدم آمادگی مردان، افزايش بی‌سابقة ورود زنان به ‌بازار کار در دهه‌های اخیر به ‌استقلال اقتصادی آنان منجر شده و اين امر زنانی را که از وضعیت زناشويی خود چندان رضايتی نداشته‌اند، به‌طلاق سوق داده است.

2. توزیع نابرابر در آمد بین مرد و زن

توزيع نابرابر درآمد بین اقشار مختلف جامعه (ازجمله زن و مرد)، افزايش نرخ تورم که منجر به‌افزايش هزينة ادارة خانوار می‌شود و افزايش بیکاری که افراد را برای ادامۀ زندگی ناتوان کرده است، از عوامل اقتصادی فروپاشی خانواده به‌حساب آمده است.

3. مهریۀ سنگین

مهرية سنگین يا در حد متوسط که می‌تواند مشوق زنان برای طلاق و رفع نگرانی تأمین هزينه‌های زندگی پس از طلاق باشد، نیز از عوامل موثر در طلاق شمرده شده است.

ج. علل اجتماعی

تعلق زوجین به پايگاه اجتماعی متفاوت، حمايت بیش از حد والدين از فرزندان و کم‌شدن میزان مسئولیت‌پذيری آنها در زندگی، گسترش رفتارهای مخاطره‌آمیز مانند استفاده از مشروبات الکی و داروهای روان‌گردان، اعتیاد، افزايش تفاوت‌های نسلی، شکسته‌شدن قبح روابط اجتماعی زوجین با افراد نامحرم، نگرش توسعه‌يافته‌تر زنان نسبت به ‌مردان، وجود رويکرد مردسالارانه در میان مردان، خشونت خانگی و نبود ارتباط عاطفی بین زوجین دلایلی دیگر است که باعث افزایش آمار طلاق در ایران شده است.

د. علل فرهنگی

1. گسترش نگاه سکولاریستی به ‌زندگی

گسترش نگرش‌ها و رفتارهای سکولار، قبح‌زدایی از طلاق در جامعه، رواج سبک زندگی وارداتی مبتنی بر مادی‌گرايی و فردگرايی مفرط، خیانت و داشتن روابط فرازناشويی يکی از زوجین و تأمین بسیاری از نیازهای عاطفی و جنسی زوجین در خارج از خانواده، از دلایل فرهنگی است که جدایی خانواده‌ها را آسان کرده است.

2. افزایش امکان زندگی غیرازدواجی

افزايش امکان زندگی در شکل غیرازدواجی مانند هم‌خانگی، گرايش به‌ تجربه‌کردن چند زندگی مشترک، سبک جدیدی از زندگی «بدون دردسر» در جامعه که با شعار «باید از زندگی لذت برد» و نباید شرایط سخت زندگی را بر یکدیگر تحمیل‌کرد، به‌زندگی‌های مشترک پایان داده است.

3. قدسیت‌زدایی از خانواده

به باور پژوهشگران، امروزه خانواده از قدسیت و جایگاه معنوی خود فرو افتاده و سبک‌های نوین زندگی، تصمیم طلاق را آسان ساخته است.

4. رواج طلاق توافقی

اجرای طلاق‌های توافقی به‌‌تقلید از سبک زندگی غربی با 27 هزار و 320 مورد (در تهران)، از بیشترین پرونده‌های مربوط به‌دعاوی خانوادگی است که طلاق گرفتن را به یک مد تبدیل کرده است. کارشناسان خانواده از طلاق توافقی به‌عنوان «بحران پنهان» یاد می‌کنند که نظام خانواده‌ها را متزلزل کرده است.

ه. علل اخلاقی و حقوقی

کاهش دينداری، کم‌رنگ شدن ارزش‌های اخلاقی تعهد و وفاداری به ‌همسر، مسئولیت‌ناپذیری در قبال زندگی مشترک و فرزندان، انجام ندادن تعهدات همسرانه جهت بقا و تداوم نسل بشری، نپرداخن به تعهدات الزامي مانند تمكين ازسوی زن، عدم پرداخت نفقه از سوی مرد، نداشتن معاشرت نيکو، تأمين نکردن نيازهای جنسي و عدم تفاهم و تشریک مساعی جهت حل مشکلات به‌وجود آمده، تصمیم طلاق را ساده کرده و به‌جدایی همسران انجامیده است.

پیامدهای طلاق

1. آسیب‌های روانی و اختلال در اجتماعی‌شدن فرزندان طلاق؛
2. افزايش زنان سرپرست خانوار و گسترش مشکلات اقتصادی برای خانوارهای زن‌سرپرست؛
3. مشکلات مالی مربوط به‌ هزينه‌های حضانت و نگهداری فرزندان طلاق؛
4. کاهش تمايل به ازدواج در جوانان مجرد؛
5. کشیده شدن برخی زنان مطلفه نیازمند به ناهنجاری اجتماعی برای تأمین نیازهای اقتصادی.

راه‌های پیشگیری از طلاق

الف. پیشگیری اجتماعی

1. کنترل آسیب‌های اجتماعی تهدید کنندة نهاد خانواده به‌ویژه بیکاری و فقر؛
2. جلوگیری از رفتارهای مخاطره‌آمیز مانند اعتیاد، خشونت، همسرآزاری، استفاده از مشروبات الکلی و داروهای روان‌گردان؛
3. افزایش حساسیت‌های اجتماعی در برابر پدیدۀ طلاق؛
4. افزایش حساسیت در برابر عادی شدن روابط زوجین با افراد نامحرم؛
5. تعمیق نگرش جامعه و خانواده‌ها در جهت ‌ارج‌گذاری به ‌اصول و هنجارهای اجتماعی؛
6. مسئولیت‌پذیری زوجین در قبال زندگی مشترک و فرزندان؛
7. تأکید بر پایداری و تقدس زوجيت.

ب. آموزش‌های مهارتی

1. آموزش مهارت‌های زندگی مانند، حقوق و تکالیف زوجین، مسائل جنسی؛
2. ترويج گفتگو و الگوی مشارکت زوجین در تصمیم‌گیری‌های مختلف؛
3. برگزاری آموزش‌هایی جهت همسازی زن‌ و شوهر، آموزش اصول ‌خودشناسی و سازگاری با دیگران، احترام گذاشتن به‌تفاوت‌های فردی، به‌رسمیت شناختن هویت مستقل همسر آینده، منطقی کردن انتظارات در زندگی مشترک؛
4. مشورت جوانان با خانواده‌ها، مراجعه به‌ مراکز مشاورۀ ازدواج، به‌خصوص مراجعه به داوری خانوادگی (حکمیت) جهت حل مشکل زوجین و برقرای صلح و احیای زندگی مشترک؛
5. آموزش شیوه‌های پاسخ به نیازهای عاطفی، روحی و جنسی زوجین؛
6. آموزش کنترل فشار روانی توسط زوجین و گذشت و بخشش؛
7. آموزش مهارت همسرگزینی.

ج. سیاست‌گذاری کاهش طلاق

1. مشاوره و آموزش

ایجاد کلینیک‌های تخصصی در زمینۀ مشاوره و تربیت؛ تبیین انتظارات هر یک از طرفین برای دیگری؛ آموزش مهارت‌های برقراری رابطۀ مؤثر برای زوجین؛ تعیین اولویت‌ها و برنامه‌ریزی امور خانواده و ایجاد شغل و تمهید شرایط مساعد مالی برای زندگی مشترک،از جمله سیاست‌گذاری‌های لازم برای کاهش طلاق دانسته شده است.

2. وضع قوانین مناسب

پژوهشگران حوزه خانواده، وضع قوانین جدید و محدودیت‌های سختگیرانه‌تر را جهت جلوگیری از طلاق توافقی ضروری دانسته‌اند.

3. برنامه‌ریزی برای فرزندآوری

برنامه‌ریزی در جهت فرزند‌آوری بیشتر خانواده‌ها همراه با تشویق‌های دینی در این جهت، از سیاست گذاری‌های اجتماعی و فرهنگی کاهش طلاق است.

منابع

• «آمار طلاق در ایران و عوامل موثر بر آن»، وب‌سایت دادسو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1401ش.
• ابراهیمی‌پور، قاسم، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، قم، مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری با همکاری پژوهشگاه المصطفی، 1391ش.
• «چگونه مانع طلاق توافقی شویم؟»، خبر آنلاین؛ تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1394ش.
• «راهکار تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از طلاق»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 9 مرداد 1392ش.
• بنی‌هاشمی، فریبا سادات، و دیگران، «بررسی علل، پیامدها و راهکارهای کاهش طلاق در ایران با رویکرد دلفی فازی»، مجلّۀ علوم اجتماعي دانشكدۀ ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي مشهد، شمارۀ اول، بهار و تابستان 1399ش.
• «قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مصوب 1307ش.
• «قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده»، مصوب مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مصوب ۱۴۰۰ش.
• «مهم‌ترین ویژگی‌های فرزندان طلاق چیست؟»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1400ش.