برات‌علی خان
برات‌علی خان، از رهبران قیام‌های مردمی علیه کمونیسم در شمال افغانستان.
برات‌علی از خان‌های مشهور بلخاب است که در قیام‌های مردمی علیه حاکمیت کمونیست‌ها نقش زیادی داشت.
کودکی و جوانی
برات‌علی در سال 1320ش در روستای تَلَشقان از توابع بلخاب، متولد شد. او در زادگاه خود با قرآن و خواندن و نوشتن آشنا شد و چندی در مدرسۀ دینی حیدریه تلشقان به تحصیل پرداخت. سپس عازم مدرسۀ علمیۀ دهن‌شرد بلخاب شد و مدتی در آن مدرسه آموزش دید.[۱]
فعالیت اجتماعی
برات‌علی در سال 1342ش همزمان با شروع دهۀ قانون اساسی افغانستان، خدمت عسکری (سربازی) را به‌عنوان یک وظیفۀ اجتماعی در ولایت جوزجان انجام داد. او در دوران عسکری با مشکلات، محرومیت‌ها و واقعیت‌های تلخ مردم آشنا شد و پس از بازگشت به بلخاب به فعالیت‌های اجتماعی روی آورد. قریه‌داری (رئیس شورای روستا) اولین فعالیت او بود که از سال 1350ش آغاز شد و تا 1358ش ادامه داشت. بعد از کودتای احزاب خلق و پرچم در 7 ثور (اردیبهشت) 1357ش و شروع دستگیری نیروهای فعال جامعه، خوانین بلخاب از جمله برات‌علی مورد تهدید و تعقیب حکومت محلی بلخاب قرار گرفتند.[۲]
فعالیت نظامی
پس از گشوده شدن جبهه‌های نظامی تحت عنوان جهاد علیه حکومت وقت، برات‌علی نیز به فعالیت نظامی روی آورد. پس از قیام مردم ولسوالی دره‌صوف ولایت سمنگان در برابر حکومت محلی در اواخر سال 1357ش، زمینه برای قیام مردم بلخاب نیز فراهم شد. برات‌علی خان از رهبران قیام مردم بلخاب علیه عوامل حکومت، در ماه حمل (فروردین) سال 1358ش بود.[۳] بعد از پیروزی قیام مردم بلخاب، بخشی از قوای بلخاب به فرماندهی برات‌علی خان و همراهی تعدادی از افراد بانفوذ منطقه برای حمایت از قیام‌های محلی بر ضد دولت، به منطقه مَغزار و اَمرَخ در ولایت بلخ رفتند. او در چندین حمله علیه مراکز دولتی در آق‌کپروگ، شولگره و برخی مناطق دیگر ولایت بلخ در بهار 1358ش شرکت داشت و تا تنگی چشمۀ شفاء (نزدیک مزارشریف مرکز ولایت بلخ) پیشروی کرد، اما با حملات سنگین قوای دولتی، برات‌علی خان به منطقۀ زاری، عقب نشست و با تشکیل یک پایگاه جهادی، چندین ماه در مقابل حملات نیروهای دولت و پیشروی آنها به‌سوی بلخاب مقاومت کرد.[۴]
بروز اختلافات داخلی
در پی تحولات جدید میان خوانین به‌عنوان نیروهای سنتی و احزاب جهادی به رهبری روحانیون، اختلاف به وجود آمد؛ از همین رو، در اواخر دهۀ پنجاه شمسی برات‌علی خان با عالمی بلخابی (مسئول وقت ادارۀ بلخاب و از سران قیام در شمال افغانستان) دچار اختلاف شد. برات‌علی خان به زادگاه خود بازگشت و با تأسیس یک پایگاه نظامی در قریۀ تگابتخت عملا ادارۀ آن مناطق را به‌دست گرفت. با حضور احزاب سیاسی مخالف دولت در منطقۀ بلخاب، در سال‌های اولیۀ دهۀ شصت شمسی، برات‌علی خان به حزب حرکت اسلامی افغانستان به رهبری آیت‌الله محسنی پیوست، اما احزاب انقلابی تلاش‌هایی را برای مبارزه با خوانین در منطقۀ بلخاب آغاز کردند که در نتیجه، کشمکش‌هایی بین برات‌علی خان و برخی از احزاب رقیب به وقوع پیوست. ادامۀ تنش‌های محلی، منجر به اولین جنگ داخلی در بلخاب شد.[۵]
جنگ داخلی
در سال 1363ش نیروهای سازمان نصر با حمله به مناطق تحت سیطرۀ برات‌علی خان آن مناطق را تصرف کردند. برات‌علی از منطقه فرار کرد و بعد از چندی با تجهیز قوا به محل بازگشت و با حمله به سازمان نصر، منطقه را از تصرف آنها خارج کرد. در سال‌های نیمۀ اول دهۀ شصت برات‌علی خان یکی از طرف‌های درگیر در منازعات داخلی با سازمان نصر، خانوادۀ عالمی بلخابی و به‌خصوص سید‌حسن روح‌الله مسئول محلی جبهه متحد در بلخاب بود. در اواسط دهۀ شصت شمسی و در جنگ‌های بین سازمان نصر افغانستان و حرکت اسلامی در منطقۀ دره‌صوف ولایت سمنگان، برات‌علی خان به کمک افراد شکست خوردۀ حرکت اسلامی شتافت و آسیب زیادی به دو طرف وارد شد.[۶]
ترور
در نیمۀ ماه رمضان سال 1366ش برات‌علی خان ترور شد. با کشته‌شدن او، منطقۀ تلشقان و اطراف آن به اشغال سازمان نصر در آمد.[۷]
پانویس
- ↑ فهیمی، در پگاه بلخاب (مجموعه خاطرات جهاد افغانستان 5)، 1375ش، ص85 و 86.
- ↑ احمدی‌نژاد بلخابی، سیمای بلخاب، 1396ش، ص191.
- ↑ احمدی‌نژاد بلخابی، سیمای بلخاب، 1396ش، ص191.
- ↑ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1398ش، ص175.
- ↑ احمدی‌نژاد بلخابی، سیمای بلخاب، 1396ش، ص207 و 215.
- ↑ فهیمی، برف‌کوچ (مجموعه خاطرات جهاد افغانستان 12)، 1377ش، ص121.
- ↑ احمدی‌نژاد بلخابی، سیمای بلخاب، 1396ش، ص207 و 215.
منابع
- احمدی‌نژاد بلخابی، سید‌حسن، سیمای بلخاب، قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1396ش.
- رهیاب (بلخی)، حسین، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، قم، صبح امید، 1398ش.
- فهیمی، عبدالرحیم، برف‌کوچ (مجموعه خاطرات جهاد افغانستان 12)، تهران، حوزه هنری، 1377ش.
- فهیمی، عبدالرحیم، در پگاه بلخاب (مجموعه خاطرات جهاد افغانستان 5)، تهران، حوزه هنری، 1375ش.