تحصیلات عالی مهاجران افغانستانی
تحصیلات عالی مهاجران افغانستانی؛ دانش‌اندوزی مهاجران افغانستانی در نظام آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران.
تحصیلات عالی مهاجرین افغانستانی، در ایران تابع سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی در قبال مهاجران بوده است. این امر، موجب شکل‌گیری فرصت‌ها و محدودیت‌هایی شده است. به تبع این فرصت‌ها، آثار و نتایج مثبتی نظیر اختراعات و موفقیت‌های تحصیلی شکل گرفته و محدودیت‌ها نیز پیامدهایی چون سرخوردگی و تلاش برای مهاجرت مجدد را به دنبال داشته است.
تاریخچه
تحصیلات عالی مهاجرین افغانستانی همانند اقامت قانونی، اشتغال و آموزش در مدارس، تابع سیاست‌های کلی سه‌گانة سیاست درهای‌باز (1358ش تا 1370ش)، سیاست بازگشت (1370ش تا 1385ش) و سیاست سازماندهی (1386ش به بعد)[۱] بوده است. آغاز ورود فرزندان مهاجرین افغانستانی به دانشگاه‌های ایران به دهة 1370ش برمی‌گردد. در این دهه در دانشگاه‌ها قوانینی ویژة دانشجویان مهاجر افغانستانی وجود نداشت.[۲] اما با افزایش متقاضیان در دهة 1380ش، تلاش شد شرایط و ضوابطی برای امور کنسولی، مناطق مجاز به تحصیل، شرط حداقل معدل، رشته‌های مجاز به انتخاب و هزینة تحصیل، تدوین شود. این شرایط تا سال 1391ش هر ساله تغییر می‌کرد، برای مثال در 1387ش شرکت برای اتباع افغانستانی و عراقی ممنوع شد. اما از سال 1392ش به بعد در قالب «شیوه‌نامة ثبت‌نام دانشجویان غیرایرانی» شکل مدونی به‌خود گرفت.[۳]
شیوه‌نامۀ ثبت‌نام
مهم‌ترین بندهای این شیوه‌نامه عبارت‌اند از:
- پرداخت 80 درصد شهریه شبانه برای پذیرفته‌شدگان روزانه؛
- تحویل کارت اقامت و تبدیل آن به پاسپورت و گرفتن ویزای تحصیلی؛
- الزام به خروج ایران پس از فراغت.[۴]
در نتیجة برخی از این شرایط، نظیر الزام دانشجویان مهاجر مبنی بر پرداخت شهریة دلاری (دلار با نرخ آزاد) به‌دلیل احتساب آنها به عنوان دانشجویان بین‌المللی، افزایش نرخ دلار، وضعیت تحصیل این دانشجویان بسیار دشوار شد.[۵] به‌همین دلیل در سال‌های بعدی برخی از این بندها، مانند شهریة دلاری[۶] برای مهاجرین، الزام به خروج و گرفتن ویزا از افغانستان برداشته شده‌اند.[۷]
شیوه‌های پذیرش مهاجرین در دانشگاه
متقاضیان تحصیل در دانشگاه‌های ایران از سه طریق می‌توانند پذیرش بگیرند:
- بورس تحصیلی؛
- شرکت در کنکور سراسری و پذیرش به‌صورت روزانه با پرداخت 80 درصد شهریة دوره‌های شبانه و یا پیام نور، دانشگاه آزاد و غیر انتفاعی (شهریه مساوی با دانشجویان ایرانی)؛
- به‌عنوان دانشجوی بین‌المللی و پرداخت شهریة دلاری.[۸]
آمار دانشجویان مهاجر
براساس تحقیق انجام شده، آمار بازة زمانی شش ساله از 1395ش تا 1400ش نشان می‌دهد که سالانه حدود ده هزار متقاضی مهاجر در آزمون‌ها شرکت می‌کنند که از این تعداد حدود 3500 نفر موفق به کسب نمره قبولی می‌شوند. از میان این افراد 800 نفر در دوره‌های روزانه پذیرفته می‌شوند. شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و سمنان بیشترین پذیرش را دارند. بر اساس این تحقیق، حدود 85% این افراد را مهاجرین افغانستانی تشکیل می‌دهند؛[۹] اما از سال 1401ش، تعداد دانشجویان عراقی، پیشی گرفته است.[۱۰]
فرصت‌ها
امکان تحصیل در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی
به جز رشته‌های ممنوعه، در سایر رشته‌های دانشگاهی، امکان تحصیل برای مهاجران افغانستانی در تمامی مقاطع تحصیلات تکمیلی وجود دارد.[۱۱]
پرداخت شهریه ریالی
از سال 1401ش پرداخت شهریه برای دانشجویان مهاجر افغانستانی با ریال محاسبه می‌شود.[۱۲]
امکان جذب فارغ‌التحصیلان پزشکی
از میان دانش‌آموختگان رشته‌های دانشگاهی، تقریبا تمامی فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی، پیراپزشکی، مامایی و اندکی در رشته‌های مهندسی و معدن به‌دلیل نیاز جامعة ایران، امکان اشتغال محدود دارند؛ اما فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم‌انسانی زمینة اشتغال ندارند.[۱۳]
همسانی فرهنگی، زبانی و سهولت دسترسی به خانواده
برای دانشجویان مهاجر افغانستانی، همسانی فرهنگی، زبانی، مذهبی[۱۴] و سهولت دسترسی به خانواده، از مزیت‌های نسبی تحصیل در نظام آموزش عالی ایران به‌شمار می‌آید.[۱۵]
کارکردها
اختراع‌ها
وجود زمینه‌های تحصیلی در دانشگاه‌ها موجب شده است که دانشجویان مهاجر افغانستانی اختراعات مهم و اثرگذاری که موجب ارتقاء جایگاه بین‌المللی ایران و یا شکست تحریم‌ها شده‌اند، داشته باشند. این اختراعات عبارتند از: «دستگاه سنجش آلودگی هوا»، «شیشه‌های الکتروکرومیک»،[۱۶] «روش تشخیص عفونت قارچی ناخن در ظرف مدت 4 ساعت‌ونیم»،[۱۷] «دستگاه تخلیص پیوسته سیال»، «دستگاه سانتریفیوژ چندمحوری»،[۱۸] «تولید و نصب سیستم ایمنی خودرو»،[۱۹] تولید «کیت تعیین جنسیت از روی خون مادر»، «کیت مولکولی تشخیص ناباروری مردان» و «کیت تشخیص شکنندگی DNA اسپرم».[۲۰]
موفقیت‌های تحصیلی (رتبه‌های کنکور)
دانش‌آموزان و دانشجویان مهاجر افغانستانی با شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌های ایرانی توانسته‌اند در رشته‌های مختلفی چون روابط بین‌الملل، تاریخ، برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین، مهندسی مواد و زمین‌شناسی رتبه‌های تک‌رقمی و دو رقمی به‌دست بیاورند.[۲۱]
حضور دانش‌آموختگان ایران در افغانستان
پس از سقوط طالبان و روی‌کارآمدن حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ایران از رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی حضور گسترده و اثرگذار در عرصه‌ها و سطوح مختلف افغانستان داشتند.[۲۲]
موفقیت در عرصة بین‌الملل
برخی از دانشجویان مهاجر توانسته‌اند در عرصة بین‌المللی به موفقیت دست یابند. به‌طور نمونه خانم شکردخت جعفری پس از اتمام کارشناسی در دانشگاه تهران و تبریز، توانست بورسیة از دانشگاه ساری (University Of Surrey) انگلستان به دست‌آورده و دو اختراع مهم در زمینة درمان سرطان به ثبت برساند.[۲۳]
محدودیت‌ها
ناتوانی مالی
بسیاری از خانواده‌ها، به‌دلیل ناتوانی مالی، دانشگاه را رها کرده یا از ابتدا سراغ آن نرفته‌اند.[۲۴]
محدودیت انتخاب برخی رشته‌ها و شهرها
تحصیل در رشته‌‌هایی که تعهد استخدام داشته باشند و همین طور رشته‌های متعدد دیگری نظیر فیزیک اتمی، فیزیک هسته‌ای، مهندسی هواپیما، علوم نظامی، و همین طور انتخاب بسیاری از شهرها برای اتباع افغانستان ممنوع است.[۲۵]
محدودیت اشتغال
براساس دستورالعمل‌ها، اتباع افغانستانی تنها مجاز به اشتغال در مشاغل کارگری ساده هستند. لذا فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها (به استثنای رشته‌های پزشکی) نمی‌توانند در شرکت‌ها یا بنگاه‌های خصوصی حتی به‌صورت قراردادی مشغول به کار شوند.[۲۶]
الزام به تبدیل وضعیت اقامت
مهاجرین متقاضی در تحصیل دانشگاه، پس از کسب نمرة قبولی در کنکور، باید کارت اقامت خود را تبدیل به گذرنامة تحصیلی و پس از فراغت تبدیل به گذرنامة اقامتی کنند.[۲۷] همچنین پیش از 1401ش الزام به خروج از ایران وجود داشت.[۲۸]
پیامدهای محدودیت‌ها
چهارگزینة بدیل اشتغال
دانشجویان مهاجر افغانستانی پس از دانش‌آموختگی، چهار راه در پیش دارند: اشتغال غیررسمی در پروژه‌های دانشگاهی، برگشت به مشاغل کارگری، استفاده از مدرک تحصیلی برای مهاجرت مجدد و بازگشت به افغانستان برای کار.[۲۹]
سرخوردگی و نارضایتی
محدودیت‌های اشتغال و نیز الزام به ترک ایران پس از دانش‌آموختگی که قبل از 1401ش وجود داشت، موجب شد که جوانان مهاجر افغانستانی هیچ‌گونه آینده‌ای برای خود در ایران تصور نکنند. از آنجا که آنها امکان تغییر شرایط را نیز ندارند، این محدویت‌ها موجب سرخوردگی و نارضایتی از جامعه ایران شده است.[۳۰]
تلاش برای مهاجرت مجدد به اروپا و استرالیا
نداشتن چشم‌انداز روشنی از اشتغال و آیند‌ة قابل پیش‌بینی در ایران، موجب شده است که بسیاری از جوانان مهاجر فارغ‌التحصیل به دنبال فرصت‌هایی برای مهاجرت به اروپا و استرالیا باشند.[۳۱]
پانویس
- ↑ . نصر اصفهانی، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، 1397ش، ص79-209.
- ↑ . «دانشجویان افغان مقیم ایران و مشكلات تحصیل»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص14.
- ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص8-17.
- ↑ . « درآمد ریالی، شهریه دلاری/ انصراف دانشجویان از رویای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران.
- ↑ . «تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، وب‌سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.
- ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص60-62.
- ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه(بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص22 و 30.
- ↑ شمسایی‌نیا، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز.
- ↑ . صالحی، «دهه هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان؛ «آمار دانشجویان مهاجردر ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق.
- ↑ . «تبدیل پرداخت شهریة ارزی به ریالی ویژة دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، وب‌سایت خبرگزاری صدای افغان (آوا).
- ↑ . «افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ . «چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ . حقیقت‌طلب، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران.
- ↑ معلم‌زاده، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری خبری تسنیم.
- ↑ . «ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب.
- ↑ . «نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ . «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ آقاجانی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکده مطالعات راهبردی وزرات علوم، تحقیقات و فناوری.
- ↑ . «گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ . «شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»، وب‌سایت مهاجرنیوز.
- ↑ . نصر اصفهانی و حسینی، «بررسي تأثير سياست‌هاي تحصیل اتباع افغانستاني در ايران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص70.
- ↑ میرزایی، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، 1396ش، ص54-57؛ «رشته‌ها و مناطق ممنوعه برای دواطلبان اتباع غیرایرانی»، وب‌سایت سنجش.
- ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395، ص73.
- ↑ . عباسی و چیت‌ساززاده، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دوره روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، بی‌تا، ص16.
- ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.
- ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص73.
- ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.
- ↑ . نصر اصفهانی و حسینی «بررسی تأثیر سیاست‌های تحصیل اتباع افغانستانی در ایران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، 1395ش، ص76.
منابع
- آقاجانی، مصطفی، «موفقیت نخبگان مهاجر افغانستان در آموزش عالی ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، وب‌سایت پژوهشکدة مطالعات راهبردی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تاریخ درج مطلب: 27 خرداد 1397ش.
- «آمار دانشجویان مهاجر در ایران به تفکیک مقطع تحصیلی»، وب‌سایت آفاق، تاریخ بازدید: 31 تیر 1402ش.
- «افتخارآفرینی مهاجرین افغانستانی در رقابتی از جنس ماکارونی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 16، اسفند 1394ش.
- «تبدیل پرداخت شهریه ارزی به ریالی ویژه دانشجویان افغان/ کاهش شهریه دانشجویان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 13 دی 1401ش.
- «ثبت دومین اختراع جوان افغانستانی در ایران»، خبرگزاری پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1391ش.
- «جایزة بیوتکنولوژی برای نخبة افغانستانی در ایران»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1396ش.
- حقیقت‌طلب، پیمان، «اختراعات این دختر مهاجر تهران را نجات می‌دهد»، وب‌سایت دیاران، تاریخ درج مطلب: 7 خرداد 1397ش.
- «چالش‌های دانشجویان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1400ش.
- «دانشجویان افغان مقیم ایران و مشكلات تحصیل -1»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 12 دی 1397ش.
- «درآمد ریالی، شهریة دلاری/ انصراف دانشجویان از رؤیای پزشکی»، وب‌سایت خبرنگاران دانشجویی ایران، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1398ش.
- «رشته‌ها و مناطق ممنوع برای تحصیل اتباع خارجی»، وب‌سایت خبری اختبار، تاریخ درج مطلب: 7 آذر 1400ش.
- «شکردخت جعفری: از دشواری‌های مهاجرت تا کارنامة درخشان علمی»، وب‌سایت مهاجرنیوز، تاریخ درج مطلب: 24 دسامبر 2019م.
- شمسایی‌نیا، مریم، «دانشجویان عراقی در صدر جدول دانشجویان بین‌الملل/ مشکلات اقامت دانشجویان غیر ایرانی حل می‌شود»، وب‌سایت ایسکانیوز، تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1402ش.
- صالحی، سارا، «دهة هفتادی‌های افغانستانی گل کاشتند»، وب‌سایت روزنامة خراسان، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1397ش.
- عباسی، حمزه و چیت‌ساززاده، امیرحسین، «دریافت شهریه از دانشجویان غیرایرانی دورة روزانه (بی‌توجهی به سیاست‌های گزینشی مهاجرت)»، تهیه و تنظیم: برنامة آفاق (برنامه‌ای با همکاری پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف و انجمن دیاران)، بی‌تا.
- «گزارش جشن فارغ التحصیلان بازگشته از ایران»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1393ش.
- «متخصصین افغانستانی در رشته‌های مهندسی و پزشکی در ایران مشغول کار اند/ جامعة فرهنگی و متخصصین افغانستانی ما را ناروا به چوب زدند»، خبرگزاری صدای افغان (آوا)، تاریخ درج مطلب: 20 حمل 1397ش.
- معلم‌زاده، سید‌علی، «مخترع افغانستانی: دانشمند دانمارکی پاسخ داد ایران تحریم است؛ یاد ما می‌توانیم امام افتادیم و تحریم را شکستیم»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1393ش.
- میرزایی، حسین، «بررسی انطباق تحصیلی مهاجران افغانستانی در ایران»، پژوهشنامة مددکاری اجتماعی، شماره 11، 1396ش.
- «نخبة مهاجر افغانستانی که 7 اختراع و 50 کارمند ایرانی دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 18 دی 1396ش.
- نصر اصفهانی، آرش، در خانه برادر: پناهندگان افغانستانی در ایران، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1397ش.
- نصر اصفهانی، آرش و حسینی، سیدحسن، «بررسي تأثير سياست‌هاي تحصیل اتباع افغانستاني در ايران (مورد مطالعه: شهر تهران)»، فصلنامة راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ 20، 1395ش.