حجاب اجباری

حجاب اجباری؛ الزام زنان به رعایت حجاب در جامعه.

پوشیدگی زنان به‌عنوان امری فطری، در همۀ تمدن‌های کهن و ادیان الهی از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. در اسلام نیز حجاب، موضوعی اجتماعی و حقی الهی دانسته می‌شود و حکومت اسلامی در راستای حفظ و اجرای قوانین اسلامی، برقراری امنیت و دفع مفاسد اجتماعی، پوشیدگی زنان را در سطح اجتماعی پیگیری می‌کند. اصطلاح «حجاب اجباری»، اخیرا دستمایۀ برخی اعتراض‌ها به قانون پوشیدگی زنان در جامعۀ مسلمان شده است.

مفهوم‌شناسی

دو واژۀ اجبار و الزام مترادف یکدیگر هستند؛ اما تحکّم معنایی در واژۀ اجبار بیش از الزام است. برخی با تکیه بر آموزه‌های اسلامی بر این باور هستند که استفاده از واژۀ اجبار در کنار واژۀ حجاب بی‌معنا است؛ منظور از رعایت حجاب در قوانین اسلامی همان لازم‌بودن آن است و نمی‌توان از آن تعبیر به اجبار در رعایت پوشش اسلامی کرد.^[۱] الزام حجاب و رعایت پوشیدگی، جزء قوانین اجتماعی مسلمانان است.^[۲] از این منظر، اصطلاح «حجاب اجباری»، نوعی فضاسازی منفی درباره واجب‌بودن حجاب اسلامی را هدف گرفته است.^[۳]

پیشینه

پوشش زن از احکام مشترک و مهم در ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام ) است.^[۴] همچنین پوشیدگی زن در طول تاریخ و در میان تمدن‌های کهن بشری مانند یونان و ایران امری مهم قلمداد شده است. کارشناسان با استناد به منابع تاریخی، کمیت و کیفیت حجاب در ادیان الهی دیگر را نسبت به اسلام از شدّت بیشتری برخوردار دانسته‌اند.^[۵]

حجاب در اسلام

پوشش زنان از منظر آموزه‌های اسلام، مسأله‌ای منطبق با فطرت بشر دانسته شده ^[۶] که در همۀ ادیان الهی بر زن واجب بوده است. از این منظر، حجاب مانند سایر اوامر الهی است که اجرای آن بر شخص مکلف واجب و لازم است.^[۷] امروزه با گسترش فرهنگ غربی، برخی، پوشش اسلامی زنان را یک پوشش ویژۀ عربی معرفی می‌کنند که مورد توجه قرآن و اسلام نبوده است. به عقیدۀ آنها زنان مسلمان حجاب را نه آزادانه؛ بلکه از روی اجبار پذیرفته‌اند.^[۸]

حجاب در ایران

ایرانیان که پوشیدگی زنان را از دیرباز، در فرهنگ خود پذیرا بوده‌اند در برابر حرکت‌های گذرایی که در برخی دوره‌های تاریخی منجر به کشف حجاب بانوان شده، کاملا مقاومت کرده و مانع تحقق گستردۀ آن در سطح اجتماع شده‌اند. ^[۹] اهمیت این امر برای زنان ایرانی تا حدی بود که آنها در ماجرای کشف حجاب دورۀ رضاخانی، تن به خانه‌نشینی داده و سال‌ها از حضور در جامعه پرهیز کردند.^[۱۰]

حجاب بعد از انقلاب اسلامی

از منظر کارشناسان مسائل اجتماعی، چالشی که امروزه در ایران با عنوان «حجاب اجباری» به‌وجود آمده، ناظر به قانون حجاب در ایران است ^[۱۱] که همراستا با آموزه‌های ادیان آسمانی و همچنین در سازگاری با فرهنگ کهن ایرانیان و به‌دلیل نقش آن در تأمین آرامش و امنیت فردی و اجتماعی، مورد توجه قرار گرفته است.^[۱۲] پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پوشیدگی زنان در عرصۀ اجتماعی کاملا مورد توجه بوده است. در شانزدهم اسفند ‌۱۳۵۷ش امام خمینی پای‌بندی زنان به حجاب را از اصول و قوانین مهم نظام اسلامی اعلام کرد و آن را شرط فعالیت اجتماعی زنان دانست.^[۱۳] پوشش ویژۀ زن ایرانی، هویت ملی و دینی او را بازنمایی می‌کند ^[۱۴] و با گسترش زیست عفیفانه در جامعۀ مسلمان، موجب ماندگاری این قانون می‌شود.^[۱۵]

دیدگاه اندیشمندان مسلمان دربارۀ حجاب

اندیشمندانی که واجب‌بودن حجاب برای زنان مسلمان و الزام آنها به رعایت حجاب را یک حکم روشن قرآنی می‌دانند به‌کارگیری تعبیر «حجاب اجباری» در جامعۀ مسلمان را نارسا و نادرست دانسته‌اند؛ زیرا رعایت حجاب در جوامع مسلمان، یک قانون اجتماعی همانند سایر قوانینی است که در یک جامعه وضع می‌شود. ^[۱۶] مجموعۀ قوانين هر جامعه‌اي متناسب با باور‌ها و ارزش‌های پذیرفته شدۀ آن جامعه وضع می‌شود و به‌همین دلیل، خاستگاه وضع قوانين هر جامعه، متفاوت است. در این چارچوب، آموزه‌های اسلامی خاستگاه قوانین جامعۀ مسلمان است.^[۱۷] برخی دیگر از عالمان مسلمان نیز بر وجه ایمانی بودن حجاب تأکید کرده و بی‌توجهی به حجاب را نوعی هنجارشکنی در جامعۀ مسلمان دانسته‌اند.^[۱۸]

نه به حجاب اجباری

در تابستان 1401ش برخی مخالفان حجاب، الزام زنان ایرانی به رعایت حجاب را نوعی اجبار، سرکوب و زن‌ستیزی دانسته و با شعار «نه به حجاب اجباری»، اعتراض خود را خواسته و دیدگاه بخش مهمی از زنان جامعۀ ایرانی اعلام کردند. از منظر برخی کارشناسان مسائل اجتماعی، ظهور این موج از مخالفت با حجاب، معلول سیاست‌گذاری غلط فرهنگی، بی‌تفاوتی در تولید محتوا و کم‌کاری حوزۀ فرهنگی در مقابل آسیب‌های فرهنگ غربی وغفلت از برنامه‌ریزی و تلاش دشمنان جمهوری اسلامی ایران بوده است. گسترش سبک زندگی غربی، نوعی شیوۀ زندگی نامتعارف و ناسازگار با ارزش‌های زندگی اسلامی ـ ایرانی را در جامعه ترویج داده است.^[۱۹]

پیامدهای تفکر حجاب اجباری

از منظر اندیشمندان اجتماعی، دگرگونی انگاره‌های شناختی جامعه دربارۀ حجاب از یک واجب دینی و سنت فرهنگی به یک مقولۀ اجباری و تحمیل شده بر زنان، پیامد‌های زیر را به‌دنبال دارد:

رواج بدحجابی و برهنگی در مجامع عمومی؛
رواج مدگرایی و پوشش غربی در جامعۀ مسلمان ؛
دگرگونی مفهوم آزادی؛
تزلزل باورها و اعتقادات مذهبی و ارزش‌های دینی؛^[۲۰]
کاهش کرامت زن و استفادۀ ابزاری از زنان؛
افزایش فحشا در جامعه و فروپاشی نظام خانواده.^[۲۱]

پانویس

منابع

«اجبار در حجاب یا الزام در حجاب؛ پاسخ کدام است؟»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.
«الزام حکومتی حجاب»، وب‌سایت دانشنامه حوزوی ویکی فقه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.
بستاکچی، افشان و همکاران، «نقد انتقادی نظریۀ فمینیسم قرآنی مارگوت بدران در دائرۀ المعارف قرآن»، سفینه، شماره 64، 1398ش.
جاوید، محمدجواد و شاهمرادی، عصمت، «جمهوری اسلامی ایران و مسأله بد حجاب»، زن در فرهنگ و هنر، شماره 1، 1396ش.
«حجاب اجباری در ایران»، دانشنامه عمومی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.
«حجاب اجباری»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیتالله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.
زارعی، محبوبه، «حجاب اجباری»، کنفرانس ملی علوم اسلامی و پژوهش‌های دینی، 1397ش.
غلامی، یوسف، «حجاب؛ امر ایمانی یا اجباری؟»، معارف، شماره 108، 1394ش.
«نه به حجاب اجباری، نتیجه ولنگاری فرهنگی است»، وب‌سایت جوان آنلاین، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[1] . «اجبار در حجاب یا الزام در حجاب؛ پاسخ کدام است؟»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[2] . «اجبار در حجاب یا الزام در حجاب؛ پاسخ کدام است؟»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[3] . «الزام حکومتی حجاب»، وب‌سایت دانشنامه حوزوی «ویکی فقه»، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[4] . زارعی، «حجاب اجباری»، 1397ش، ص1.

[5] . «الزام حکومتی حجاب»، وب‌سایت دانشنامه حوزوی «ویکی فقه»، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[6] . زارعی، «حجاب اجباری»، 1397ش، ص1.

[7] . «الزام حکومتی حجاب»، وب‌سایت دانشنامه حوزوی ویکی فقه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[8] . زارعی، «حجاب اجباری»، 1397ش، ص1.

[9] . «الزام حکومتی حجاب»، وب‌سایت دانشنامه حوزوی ویکی فقه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[10] . «نه به حجاب اجباری، نتیجه ولنگاری فرهنگی است»، وب‌سایت جوان آنلاین، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[11] . «حجاب اجباری در ایران»، دانشنامه عمومی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[12] . زارعی، «حجاب اجباری»، 1397ش، ص1.

[13] . «حجاب اجباری در ایران»، دانشنامه عمومی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[14] . زارعی، «حجاب اجباری»، 1397ش، ص1.

[15] . جاوید و شاهمرادی، «جمهوری اسلامی ایران و مسأله بدحجاب»، 1396ش، ص139.

[16] . «حجاب اجباری»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[17] . «حجاب اجباری»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[18] . غلامی، «حجاب؛ امر ایمانی یا اجباری؟»، 1394، ص 2 و ص3.

[19] . «نه به حجاب اجباری، نتیجه ولنگاری فرهنگی است»، وب‌سایت جوان آنلاین، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[20] . «الزام حکومتی حجاب»، وب‌سایت دانشنامه حوزوی ویکی فقه، تاریخ بازدید: 5 آذر 1401ش.

[21] . بستاکچی و همکاران، «نقد انتقادی نظریۀ فمینیسم قرآنی مارگوت بدران در دائرۀ المعارف قرآن»، 1398ش، ص132.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]