حرمت نفس
حرمت نفس؛ گرامی‌داشتن جان و زندگانی انسان.
حرمت نفس در فرهنگ مسلمانان، ذیل ارزش‌های دینی مورد توجه قرار گرفته است. آموزه‌های اسلامی با اشاره به ظرفیت‌ها و توان‌مندی‌های آدمی، بر ارجمندی و گران‌بها بودن روح و جان انسان‌ها تأکید کرده است. ارجمندی و حرمت نفس از این منظر، به نگه‌داشتن نفس از زشتی‌ها و زینت دادن آن به خوبی‌ها و نیز احترام به دیگر انسان‌ها می‌انجامد.
مفهوم‌شناسی
واژۀ عربی «حرمت» به دو معنای ممنوع بودن و ارج نهادن، اشاره دارد.[۱] در اصطلاح، حرمت به عمل یا چیزی اشاره دارد که در شرع دارای احترام بوده[۲] و نباید هتک شود؛[۳] برای مثال، پاسخ به نیازهای جنسی خارج از چارچوب زناشویی، حرمت دارد به معنای ممنوع بودن است و نباید انجام شود. حرمت داشتن مال، آبرو، ناموس و جان انسان بهمعنای محترم شمردن آنها است که نباید هتک شود؛ «حرمت نفس» نیز بهمعنای ارج‌نهادن به نفس است؛ نفس بهمعنای حقیقت هر چیز و در این‌جا بهمعنای جان، تن و روح آدمی است.[۴]
دلایل دینی حرمت نفس
در آموزه‌های اسلامی، حرمت نفس در ارتباط با کرامت انسان معنا می‌یابد؛ در آیات قرآن به دو نوع کرامت برای انسان اشاره شده است؛ نوع اول، کرامتی است که تمام انسان‌ها به‌صورت ذاتی واجد آن هستند که از آن به کرامت ذاتی تعبیر می‌شود؛ برخورداری انسان از روح الهی،[۵] مقام خلافت الهی، تعلیم اسماء، سجدۀ ملائکه بر انسان، قدرت تعقل، اراده، اختیار و امانت‌داری الهی،[۶] از جمله دلایل این نوع کرامت انسان هستند.[۷] نوع دوم، کرامت اکتسابی نامیده می‌شود که انسان آن را در پرتو ایمان و عمل صالح به‌دست می‌آورد.[۸] ذیل کرامت اکتسابی، حرمت مؤمن در روایات پیشوایان دین، برتر از حرمت کعبه دانسته شده[۹] و تحقیر مؤمن، اهانت به خدا و اعلان جنگ به او معرفی شده است.[۱۰] برخى مصادیق حرمت نفس، ذیل ادبیات دینی اسلام عبارت است از: حرمت کشتن بی‌دلیل نفس محترمه،[۱۱] نهی از خودکشی،[۱۲] پرهیز از غيبت مؤمن،[۱۳] پرهیز از بى‌احترامى به جسد ميت،[۱۴] پرهیز از مسخره کردن دیگران،[۱۵] پرهیز از بی‌احترامی نسبت به مؤمن[۱۶] و پرهیز از بدگويى مؤمن.[۱۷]
آثار حرمت نفس در زندگی
از منظر کارشناسان، باور انسان به حرمت نفس، پیامدهای بسیاری در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد و نگرش و عملکردهای فردی و میان‌فردی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.[۱۸] حرمت نفس در بُعد فردی، عاملی برای دوری از کج‌روی‌ها است. احساس حرمت، انسان را قادر می‌سازد تا در سختی‌ها، تاب مقاومت داشته باشد.[۱۹] همچنین حرمت نفس، یکی از مؤلفه‌های مهم اعتماد به نفس است.[۲۰] از سوی دیگر، ارجمندی نفس، علاوه بر احترام به خود، شامل احترام به دیگر انسان‌ها نیز می‌شود.[۲۱] در بُعد اجتماعی، حرمت نفس، موجب تنظیم روابط و حُسن معاشرت با دیگران می‌شود.[۲۲] بارزترین مصداق حرمت نفس در بعد اجتماعی را حرمت قائل شدن به هویت ملی، دانسته‌اند.[۲۳] همچنین اگر انسان، احساس ارزشمندی را از دست بدهد، در روابط اجتماعی آسیب می‌بیند.[۲۴]
تقویت حرمت نفس در کودکان
در متون اسلامی سفارش شده تا مفهوم حرمت نفس، به کودکان آموزش داده شود. مهمترین عوامل مؤثر در تقویت و افزایش حرمت نفس کودکان در خانواده عبارتند از:
1. احترام به کودکان و پرورش حرمت خود؛
در روایات، به احترام‌گذاشتن به کودکان توصیه شده است؛ از رسول خدا نقل شده که به فرزندان خود احترام گذاريد و به آنها آداب نیکو بیاموزید تا آمرزیده شوید.[۲۵]
2. انتخاب نام نیکو برای فرزند؛
در روایتی از امام علی، یکی از حقوق فرزند بر پدر، انتخاب نام نیکو دانسته شده است.[۲۶]
3. ابراز محبت به کودکان؛
ابراز محبت به افراد سبب احساس ارزشمندی در آنها می‌شود. در دوران کودکی که همزمان با دورۀ رشد و شکل‌گیری شخصیت کودک است، عامل محبت، اهمیت ویژه‌ای دارد.[۲۷]
4. رعایت عدالت و مساوات بين فرزندان؛
عدالت در ابراز محبت چون بوسیدن، هدیه دادن، سلام کردن به کودکان، عدم افراط در سرزنش و تنبیه کودک و خطاب نیکو به فرزندان از مهمترین روش‌های آموزش احترام به خود در کودکان است.[۲۸]
تقویت حرمت نفس در دوران نوجوانی و جوانی
1. مشورت با فرزندان:
مشورت منجر به احساس ارزشمندی در نوجوانان می‌شود.[۲۹] در بعضی روایات آمده که فرزند در هفت سال سوم، به‌عنوان وزیر و مشاور والدین است.[۳۰]
2. واگذاری مسئولیت به فرزندان:
سپردن مسئولیت، باعث تقویت حرمت نفس در نوجوانان می‌شود.[۳۱]
3. تعمیق باورهای اعتقادی و آموزش احکام و معارف اسلامی:
اندیشۀ انسان، شخصیت او را می‌سازد. کارشناسان به‌همین دلیل، آموزش جهان‌بینی اسلامی و معارف دینی به نوجوانان را در ایجاد زیرساخت‌های حرمت، مهم دانسته‌اند. از این منظر، والدین باید فرزندان خود را با موضوعات دینی و اعتقادی آشنا کرده و هدف زندگی را برای آنها بازگو کنند.[۳۲]
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، ج1، 1382ش، ص263.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، ج3، 1382ش، ص289.
- ↑ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج2، 1402ق، ص202؛ فراهیدی، العين، ج3، 1410ق، ص222.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه نفس.
- ↑ سوره حجر، آیه ۲۹؛ سوره ص، آیه 72.
- ↑ سوره احزاب، آیه 72.
- ↑ قنبری، «مبانی کرامت ذاتی انسان از نظر علامه طباطبایی»، 1396ش.
- ↑ محسني، «کرامت اکتسابی انسان از دیدگاه علامه طباطبایی»، وب‌سایت معرفت کلامی.
- ↑ «حرمت مؤمن از كعبه بيشتر است»، کتابخانه احادیث شیعه.
- ↑ «کرامت انسان از نگاه علامه طباطبایی»، وب‌سایت نمایندگی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی گلستان.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج13، 1374ش، ذیل آیۀ 33 سورۀ احزاب.
- ↑ سوره نساء، آیه 29.
- ↑ سوره حجرات، آیه 12.
- ↑ علوی گنابادی، مهارت‌های زندگی با نگاه دينی، 1391ش، ص24.
- ↑ سوره حجرات، آیه 11.
- ↑ علوی گنابادی، مهارت‌های زندگی با نگاه دينی، 1391ش، ص24.
- ↑ سوره حجرات، آیه 11.
- ↑ شجاعی، توکل به خدا، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۱.
- ↑ فعالی، خودباوری، 1392ش، ص206.
- ↑ فعالی، خودباوری، 1392ش، ص206.
- ↑ فعالی، خودباوری، 1392ش، ص206.
- ↑ صادقی و سبحانی‌نیا، «جایگاه شناخت خود در رفتار اخلاقی انسان »، 1390ش.
- ↑ «بیانات در دیدار دانشگاهیان سمنان»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله سيدعلی خامنه‌ای.
- ↑ فعالی، خودباوری، 1392ش، ص206.
- ↑ «احترام به فرزندان»، حدیث گراف.
- ↑ «حقوق فرزند بر والدین»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ شجاعی، توکل به خدا، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۶.
- ↑ شجاعی، توکل به خدا، ۱۳۸۵ش، ص157-160.
- ↑ شجاعی، توکل به خدا، ۱۳۸۵ش، ص160.
- ↑ «اصول تربیت کودک در سیره نبوی» ،ویکی فقه.
- ↑ شجاعی، توکل به خدا ، ۱۳۸۵ش، ص161.
- ↑ شجاعی، توکل به خدا، ۱۳۸۵ش، ص161-۱۶۳.
منابع
- قرآن کریم.
- «احترام به فرزندان»، وب‌سایت حدیث گراف، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1402ش.
- «اصول تربیت کودک در سیره نبوی»، وب‌گاه ویکی فقه، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1402ش.
- «بیانات در دیدار دانشگاهیان سمنان»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1402ش.
- «حرمت مؤمن از كعبه بيشتر است»، کتابخانه احادیث شیعه، تاریخ بازدید: 27 اردیبهشت1402.
- «حقوق فرزند بر والدین»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1402ش.
- سالاری‌فر، محمدرضا و دیگران، روانشناسی اجتماعی، تهران، سمت، چ9، 1400ش.
- شجاعی، محمدصادق، توکل به خدا، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ2، 1385ش.
- صادقی، هادی و سبحانی‌نیا، محمدتقی، «جایگاه شناخت خود در رفتار اخلاقی انسان»، پژوهشنامه اخلاق، شماره 12، تابستان 1390ش.
- طباطبايى، سيد محمدحسين، الميزان، ترجمه سيد محمدباقر موسوى همدانى، قم، جامعۀ مدرسين حوزه علميه قم، چ5، 1374ش.
- علوی گنابادی، جعفر، مهارت‌های زندگی با نگاه دينی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چ3، 1391ش.
- فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين، قم، هجرت، چ2، 1410ق.
- فعالی، محمدتقی، خودباوری، تهران، دارالصادقین، 1392ش.
- قنبری، مرضیه، «مبانی کرامت ذاتی انسان از نظر علامه طباطبایی»، فصلنامه علمی تخصصی مطالعات قرآنی، شماره 122، شهریور 1396ش.
- قهاری، شهربانو، از خودآگاهی تا خودشناسی، تهران، روانشناسی و هنر، چ2، 1392ش.
- «کرامت انسان از نگاه علامه طباطبایی»، وب‌سایت نمایندگی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی گلستان، تاریخ بازدید: 16 خرداد 1402ش.
- محسني، محمدآصف، «کرامت اکتسابی انسان از دیدگاه علامه طباطبایی»، وب‌سایت معرفت کلامی، تاریخ بازدید: 26 خرداد 1402ش.
- مصطفوى، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، مركز الكتاب للترجمة و النشر، 1402ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1402ش.
- هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و دیگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، قم، موسسه دائرۀ‌المعارف فقه اسلامی، 1382ش.