روستای زنوزق

روستای زنوزق؛ روستای تاریخی - گردشگری با معماری پلکانی در مرند.

زنوزق، یکی از بزرگ‌ترین روستاهای پلکانی در ایران بوده و دارای خانه‌هایی است که از دورۀ ایلخانی و صفوی به‌جای مانده‌اند. این روستا به روستای پشت‌بام‌های خوشمزه معروف است.

نام‌گذاری

اسم روستای زنوزق در ابتدا «زنوز داغ» بوده است. «زنوز» از «زن» به‌معنی شهر و «اوز» به‌معنی چشمه‌ها تشکیل شده و به‌معنای شهر چشمه‌ساران است. این روستا در دامنۀ کوهی با نام قلعه واقع شده و به‌همین دلیل کلمه «داغ» به معنای کوهستانی را به آن افزوده‌اند. بنابراین نام این روستا به معنای «زنوز کوهستانی» است و با گذر زمان به‌شکل‌های عامیانه‌تری همانند زنوزاغ و زنوزق تلفظ شده است.

تاریخچه

وجود آثاری از دورۀ ایلخانی و صفوی نشان از قدمت تاریخی روستای زنوزق دارد. برخی با استناد به نقش‌های خورشید بر روی سنگ‌قبرهای قدیمی در قبرستان روستا، معتقدند که قدمت سکونت در زنوزق به دورۀ میتراییسم (پرستش الهه میترا) برمی‌گردد. فاصلۀ 5/1 کیلومتری روستا با شهر تاریخی زنوز، به قدمت 800 سال و ارتباط فرهنگی این شهر و روستا نیز تاریخ طولانی زنوزق را نشان می‌دهد.

جمعیت‌شناسی

1. آمار جمعیتی: جمعیت روستای زنوزق در قالب 356 خانوار حدود 1100 نفر بوده است.
2. زبان: اهالی این روستای به زبان آذری صحبت می‌کنند.
3. مذهب: مردم این روستا مسلمان بوده و مذهب شیعه جعفری دارند.

جغرافیا

1. موقعیت جغرافیایی: این منطقه در ۴۵ درجه و ۴۹ دقیقه طول شرقی و ۳۸ درجه و ۴۵ دقیقه عرض شمالی، روستای زنوزق در بخش مرکزی شهر مرند قرار دارد. این روستا در کنار شهر زنوز در ۳۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان مرند قرار گرفته و از نظر تقسیمات کشوری مرکز دهستان بوده که در فاصله یک‌ونیم کیلومتری شهر زنوز واقع شده است. این روستا از نظر موقعیت جغرافیایی و از غرب به روستای درق، از شرق به کوه‌های سلطان سنجر و از جنوب غرب به شهر زنوز محدود می‌شود و شمال آن را ناهمواری‌های اطراف روستا دربرگرفته است.
2. آب‌و‌هوا: روستای زنوزق در ارتفاع 1600متری از سطح دریا واقع شده و دارای آب‌و‌هوایی با اقلیم سرد است. مردمان این روستا در حدود 6 ماه از سال را در یخبندان سپری می‌کنند.
3. پوشش‌گیاهی: این روستا دارای باغ‌هایی پر از درختان سیب، زردآلو و گردو است. در مناطق کوهپایه‌ای اطراف روستای زنوزق سیر وحشی و سبزی‌های کوهی، مانند شنگ و غازیاقی یافت می‌شود.
4. منابع آبی: آب اراضی کشاورزی این روستا از چشمۀ دائمی کلیستر و چند چشمۀ کوچک تأمین می‌شود. این روستا، ده‌ها چشمه دارد که بیشتر در باغ‌های میوه می‌جوشند. آب آشامیدنی روستای زنوزق از سه چشمه تأمین می‌شود که به‌ یک منبع زمینی ۲۰۰ مترمکعبی هدایت گردیده و از طریق لوله‌کشی به خانه‌‌ها می‌رسد.

معماری

یکی از زیبایی‌های روستای زنوزق، چشم‌انداز پلکانی و بافت تاریخی آن در کوهپایه‌‌های کوه قلعه است.‌ در این روستا به‌دلیل شیب تند دامنه کوه، خانه‌ها به‌شکل پلکانی ساخته شده و حیاط هر خانه، پشت‌بام ساختمان پایینی است. تمامی مسیرهای این روستا سنگ‌فرش است و قسمت‌هایی از آن ساباط (معبر سرپوشیده) دارد. با عبور از دامنۀ پر‌شیب و پلکانی روستا، پنجره‌ خانه‌ها که با رنگ‌های سبز، آبی و قرمز رنگ‌آمیزی شده‌اند؛ دیده می‌شود. این خانه‌های قدیمی با استفاده از مصالحی همچون گِل، سنگ، چوب و خشت ساخته شده؛ ولی در ساخت خانه‌های جدید سیمان، آجر و‌ آهن نیز استفاده شده است. در خانه‌های این روستا فضاهایی از جمله آشپزخانه، اتاق، انبار، دالان، آغل، دهلیز، سرویس بهداشتی وجود دارد.

اقتصاد

شغل اصلی ساکنان این روستا کشاورزی است.‌ دامپروری، باغداری و تولیدات دام از دیگر مشاغل آن‌ها به‌ حساب می‌آید. در کنار باغات این روستا، شغل زنبورداری نیز رایج است.

فرهنگ و هنر

1. آداب‌و‌رسوم: حفظ سنت‌ها و ارزش‌ها در سرتاسر روستا به‌خصوص در پوشش و چهرۀ اهالی روستا نمایان است. زنان این روستا لباس‌هایی از دامن چین‌دار و پیراهن بلند گل‌دار با جلیقه منجوق‌‌دوزی ‌شده، بر تن دارند.
2. مردمان روستای زنوزق در فصل تابستان بر روي پشت‌بام‌‌ خانه‌هایشان، طبق‌‌هاي بزرگ چوبي از برگه‌های زردآلو را می‌چیدند؛ به‌همین خاطر این روستا به پشت‌بام‌های خوشمزه معروف شده‌ است. از دیگر آداب‌و‌رسوم روستای زنوزق این است که در مراسم عروسی، اهالی روستا بدون اینکه دعوت باشند در مراسم شرکت کرده و اگر صاحب عروسی مشکل مالی داشته باشد، مردمان روستا از او حمایت می‌کنند. در بین اهالی این روستا افرادی با سطح سواد بسیار بالا وجود دارد. در حقیقت زنوزق یکی از باسوادترین روستاهای کشور محسوب ‌می‌شود.
3. ساختار اجتماعی: این روستا دارای چهار محلۀ سيدی، بدير، آقا بابا و كوده‌لر است.
4. مکان‌های مذهبی: از مکان‌های مهم مذهبی این روستا می‌توان به مقبره شیخ زین‌العابدین زنوزی معروف به شیخ، آرامگاه یونس نبی، میرزاحسن فانی زنوزی، مقبره سیدهاشم ابن سیدحسن، پیر عثمانی، مقبره آقا میرعلی‌اکبر، پیر اویوقلی و پیر درویش‌قیزی اشاره کرد.
5. غذاهای محلی: روستای زنوزق دارای غذاهای محلی متنوعی مانند کوکو، آبگوشت محلی، خورشی که با سبزی کوهی درست می‌کنند، کباب و کوفته است.
6. سوغات و صنایع‌دستی: سیب، گردو، گل محمدی، محصولات لبنی، عسل، برگه‌های زردآلو، لواشک، جاجیم، گلیم و جوراب دست‌بافت از جمله محصولات و صنایع دستی این روستا است.

جاذبه‌های گردشگری

بافت پلکانی به‌همراه طبیعت سرسبز، باغ‌های رنگارنگ و میوه‌های متنوع، موجب شده تا روستای زنوزق یکی از مناطق جذاب مرند محسوب شود.

1. جاذبه‌های دیدنی: از جاذبه‌های تاریخی این روستا، گورستان قدیمی با سنگ‌نوشته‌های مربوط به قرن نهم هجری قمری، مسجد زنوزق و قلعه زنوزق است. در کتاب‌های تاریخی از قلعه‌ای به نام قلعۀ دیزه در روستای زنوزق به‌عنوان یکی از مستحکم‌ترین پناهگاه‌های نظامی شهر مرند یاد شده است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی و طبیعی زنوزق می‌توان به پل قدیمى و معروف قیزیل كورپى (پل طلا) كالاش، كوه سلطان سنجر، تفرجگاه دامجى قیه، تفرجگاه دره چمن، تفرجگاه آدنه، تفرجگاه ماهار آبشار دامجی و قیه سد زنوز اشاره کرد.
2. امکانات رفاهی: در روستای زنوزق مسافرخانه و هتل برای اتراق و اقامت وجود ندارد؛ اما در سال 1398ش، مجوز یک خانه بومگردی برای این روستا صادر شد. در اطراف این روستا کوه‌ها و تفرجگاه‌های متعددی وجود داشته و گردشگران می‌توانند در این مکان‌ها اتراق کنند. همچنین چند مغازۀ محلی، کافه‌ و نانوایی در میدان این روستا وجود دارد.
3. مسیر دسترسی: برای سفر به روستای زنوزق لازم است در استان آذربایجان شرقی به شهر مرند رفته و در جاده مرند - هادیشهر به خروجی جاده زنوز رسید. با عبور از زنوز به کمک تابلوهای راهنما، روستای زنوزق مشاهده می‌شود.

زیر‌ساخت

در روستای زنوزق با وجود بافت قدیمی و تاریخی آن، اقدامات مربوط به جداره‌سازی معابر، کف‌سازی، ایجاد پیرنشین جلوی در خانه‌ها و برخی طرح‌های بهسازی و معماری انجام شده است.‌ مسیر دسترسی به این روستا آسفالت و ماشین‌رو است. اهالی روستا و گردشگران به‌راحتی می‌توانند با وسایل نقلیۀ عمومی رفت‌وآمد کنند.

منابع

• «بزرگ‌ترین روستای پلکانی ایران کجاست؟»، وب‌سایت مجلۀ گردشگری یوتراوز، تاریخ درج مطلب: 8 بهمن 1399ش.
• «پله‌پله رونق گردشگری در روستای پلکانی زنوزق»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1398ش.
• «روستای زنوزق، روستای تاریخی و پلکانی مرند»، وب‌سایت لست‌سکند، تاریخ بازدید: 11 شهریور 1401ش.
• «روستای زنوزق؛ شهر چشمه‌ها در پای کوه»، وب‌سایت پینورست، تاریخ بازدید: 11 شهریور 1401ش.
• «روستای زنوزق کجاست؟»، وب‌سایت لحظه آخر، تاریخ درج مطلب: 5 آبان 1400ش.
• «روستای زنوزق»، وب‌سایت کارناول، تاریخ درج مطلب: 27 خرداد 1399ش.
• «روستای زنوزق»، وب‌سایت تبریز توریست، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1395ش.
• «روستای زنوزق»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 11 شهریور 1401ش.
• «روستای زنوزق؛ روستایی پلکانی با طبیعتی شگفت انگیز»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 6 مهر 1395ش.
• «زنوزق تبریز؛ بزرگترین روستای پلکانی ایران»، وب‌سایت مجله دلتا، تاریخ درج مطلب: 18 مرداد 1399ش. «سفر به قلب تاریخ پنهان در دل آذربایجان/ «زنوزق»؛ دهکده دکترها و فوق‌لیسانس‌ها»، وب‌سایت خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 9 شهریور 1398ش.