سرسره‌بازی
سرسره‌بازی؛ از انواع بازیهای کودکانه.
سرسره‌بازی، به‌معنای بازی با سرسره و لغزیدن بر روی یخ و برف است.[۱]
بر اساس آنچه در منابع کهن آمده، سرسره‌بازی، یکی از انواع بازیهای درباریان و پادشاهان در ایران، بوده است. برای مثال، در رستم‌التواریخ، به نوع خاصی از سرسره در کاخ سلطان حسین صفوی اشاره شده که به‌دستور خود پادشاه ساخته شده بود.[۲] سرسرۀ فتحعلی‌شاه قاجار نیز از جمله سرسره‌های معروف در میان درباریان بوده که در سفرنامه‌های بسیاری از جهانگردان به آن اشاره شده است.[۳] آنها، از تعبیه شدن این سرسره در باغ نگارستان سخن گفته‌اند که برای تفریح و خوش‌گذرانی پادشاه قاجاری ساخته شده بود. سرسره قاجاری، بعدها توسط منتقدان و مورخان، به‌عنوان لکۀ ننگی در تاریخ این سلسله معرفی شد.[۴]
سرسره‌بازی نزد اقوام ایرانی
سرسره‌بازی، تا مدتی پیش، به‌عنوان یکی از بازیهای زمستانی در بسیاری از نقاط ایران رایج بود. این بازی در نقاط مختلف ایران، نام‌هایی متفاوت داشته است؛ مانند: «سِرسِرَک»،[۵] «سِرسِره‌بازی»،[۶] «سُرسُرا» و «سُرسُراکونی»[۷] در کهگیلویه و بویراحمد؛ «سُرسُربازی» در کردستان؛[۸] «مضلاکه» در خوزستان؛[۹] «لَقشونُک» یا «لغزانک» در خراسان جنوبی؛[۱۰] «سُرسُری» در اصفهان[۱۱] و «بوزتپک» یا «بوزتپدی» در آذربایجان.[۱۲]
مقررات و شیوۀ سرسره‌بازی
سرسره‌بازی، باید در مکانی شیب‌دار یا با وسیله‌ای لغزنده انجام شود. برای اجرای این بازی، ابتدا بازیکنان در بالای مکان شیب‌دار قرار گرفته و یکی پس از دیگری به‌سمت پایین لغزانده می‌شوند یا به‌اصطلاح سُر می‌خورند.[۱۳]
در اردبیل، این بازی بر روی رودخانۀ پرآبی که یخ بسته باشد، انجام می‌شود. بازیکن‌ها، بر پاشنه‌های کفش خود، نعل‌های آهنی یا میخ‌هایی را نصب کرده و پشت سر استاد که فردی ماهر است، حرکت می‌کنند. حرکت‌های استاد، که به‌تدریج مشکل‌تر می‌شود، یک‌به‌یک توسط بازیکنان تکرار می‌شود. تمامی مراحل، به‌صورت ایستاده یا نشسته صورت گرفته و بازیکنی که قادر به انجام حرکت نباشد، از دور بازی خارج می‌شود.[۱۴] در روشی دیگر، بازیکنان، ابتدا مسافت کوتاهی را به عقب رفته، سپس به‌سرعت می‌دوند تا به یخ برسند. آنها، به‌محض رسیدن به یخ، پاهای خود را جفت می‌کنند تا استقامت لازم برای ایستادن روی یخ را داشته باشند.[۱۵] در روش سوم نیز دو نفر از بازیکنان، دست نفر سوم را گرفته و او را در حالی که روی زانو نشسته، روی برف می‌کشند یا سُر می‌دهند. برخی نیز از سینی‌های فلزی و یا تیوپ‌های لاستیکی برای سُرخوردن روی برف و یخ استفاده می‌کنند.[۱۶]
انواع سرسره
سرسره‌ها، در مجموع، به پنج نوع مختلف تقسیم می‌شوند:
سرسره طبیعی
سرسره‌های طبیعی مانند سطوح یخی و برفی هستند که در بیشتر مناطق ایران، در فصل زمستان، وجود داشته و از جملۀ بازیهای زمستانی محسوب می‌شوند.[۱۷] گاهی، مردم، از تپه‌های خاکی نیز برای سرسره‌بازی استفاده می‌کنند. برای این کار، افراد به بالای تپه رفته و پاهای خود را رو به پایین دراز کرده و سُر می‌خورند.[۱۸] گاهی، سبزه‌های خیس و باران‌خورده بر روی تپه‌ها و برخی نقاط مرتفع نیز به‌عنوان سرسره برای کودکان و بزرگسالان در نظر گرفته می‌شود.[۱۹]
سرسره مصنوعی
در گذشته، برای ساخت سرسره‌های مصنوعی، تخته‌های سنگی بزرگی را می‌تراشیدند تا به‌عنوان سرگرمی برای کودکان باشند.[۲۰] امروزه، از انواع سرسره‌های آهنی و پلاستیکی برای بازی کودکان استفاده می‌شود. این سرسره‌ها، در انواع و اندازه‌های مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند.[۲۱]
سرسره خانگی
از دیگر انواع سرسره می‌توان به نوع خانگی آنها اشاره کرد. امروزه، سرسره‌های خانگی، به‌دلیل گسترش فضای ساختمانی در شهرها و نیز فرهنگ آپارتمان‌نشینی، با استقبال بیشتری روبه‌رو شده‌اند. این نوع از سرسره‌ها در ابعادی کوچک‌تر از انواع دیگر سرسره و نیز از جنس پلاستیک ساخته می‌شوند.[۲۲]
سرسره آبی
امروزه، سرسره‌های آبی که در پارک‌های آبی بزرگ وجود دارند، لذت سرسره‌بازی همراه با شنا و خیس شدن در آب را برای کودکان و بزرگسالان، به ارمغان آورده‌اند.[۲۳]
سرسره بادی
امروزه، سرسره بادی یا قلعه بادی، از جمله بازیهای مفرح و پرهیجان برای کودکان و بزرگسالان است. این سرسره‌ها، باید از طراحی اِرگونومیک و مناسب با فیزیک انسانی برخوردار بوده و ایمنی کودکان را تضمین کنند. سرسره‌های بادی، انعصاف‌پذیری بالایی داشته و پس از تخلیۀ باد، قابل حمل و جابه‌جایی هستند.[۲۴]
ابزار
سرسره‌ها، امروزه، در ساده‌ترین و قدیمی‌ترین شکل آنها، به پلکانی برای بالارفتن از آن و یک سطح شیب‌دار برای پایین آمدن و سُرخوردن نیاز دارند. پلکان، به‌صورت عمود بر زمین یا گاهی با شیب کمی طراحی می‌شود تا بالارفتن از آن ساده باشد. بین بالاترین قسمت نردبان و سطح شیب‌دار نیز یک سطح صاف قرار داده می‌شود تا این دو قسمت اصلی سرسره را به یکدیگر متصل کند.[۲۵]
کارکردها
سرسره، نه‌تنها برای کودکان، بلکه برای بزرگسالان نیز از جمله بازیهای محبوب به‌شمار می‌رود. این بازی، به‌دلیل بالارفتن و سُرخوردن از ارتفاع، دارای هیجان بوده و به گفتۀ کارشناسان از جمله بازیهای فرح‌بخش محسوب می‌شود. پژوهشگران بر این باورند که سرسره‌بازی از انواع بازیهای فیزیکی و ورزشی برای کودکان است. این بازی، تمرین خوبی برای عضلات، بالارفتن ضربان قلب، گردش خون و تنفس محسوب می‌شود. بازی با سرسره به‌صورت گروهی نیز می‌تواند به کودکان، رعایت نوبت و نظم را آموزش دهد.[۲۶]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه سرسره‌بازی.
- ↑ رستم‌الحکما، رستم التواریخ، ۱۳۵۲ش، ص۷۵.
- ↑ شهری، طهران قدیم، ۱۳۷۰ش، ج1، ص413؛
نجمی، ایران قدیم و تهران قدیم، ۱۳۶۲ش، ص۳۵۶؛
سهیلی خوانساری، «قصر و باغ نگارستان»، ۱۳۵۳ش، ص۳۲؛ Browne, E. G., A Year Amongst the Persians, London, 1950, P96. - ↑ ک. م.، «پایان کار میرزا تقی خان امیرکبیر»، ۱۳۴۹ش، ص37؛ والی‌زادۀ معجزی، تاریخ لرستان (روزگار قاجار)، ۱۳۸۰ش، ص392.
- ↑ ارشادی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۴۳۶.
- ↑ نصری اشرفی، وازیگاه، ۱۳۹۲ش، ج3، ص2096.
- ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازیهای ایرانی، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۳.
- ↑ نصری اشرفی، وازیگاه، ۱۳۹۲ش، ج3، ص2096.
- ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازیهای ایرانی، ۱۳۷۹ش، ص310.
- ↑ رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۵۳۲.
- ↑ جناب اصفهانی، فرهنگ مردم اصفهان، ۱۳۸۵ش، ص۳۱۱.
- ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازیهای ایرانی، ۱۳۷۹ش، ص11.
- ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازیهای ایرانی، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۳؛
رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۵۳۲. - ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازیهای ایرانی، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۳.
- ↑ جناب اصفهانی، فرهنگ مردم اصفهان، ۱۳۸۵ش، ص۳۱۱.
- ↑ قزل‌ایاغ، راهنمای بازیهای ایرانی، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۳؛
نصری اشرفی، وازیگاه، ۱۳۹۲ش، ج3، ص2096. - ↑ ارشادی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۴۳۶؛
رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۵۳۲؛
قزل‌ایاغ، راهنمای بازیهای ایرانی، ۱۳۷۹ش، ص۵۵۳؛
نصری، جناب اصفهانی، فرهنگ مردم اصفهان، ۱۳۸۵ش، ص۳۱۱؛
نجفی، فرهنگ فارسی عامیانه، ۱۳۷۸ش، ج2، ص901. - ↑ جناب اصفهانی، فرهنگ مردم اصفهان، ۱۳۸۵ش، ص۳۱۱.
- ↑ ایرج میرزا، دیوان اشعار، ۱۳۱۱ش، ص70.
- ↑ داعی‌الاسلام، فرهنگ نظام، ۱۳۶۳ش، ذیل سرسره؛
زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ۱۳۶۹ش، ص۱۰۱۴. - ↑ موسوی، «سرسره بازی»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «سرسره و سرسره بازی»؛ سایت سرسره.
- ↑ «چرا سرسره بازی برای کودکان لازم است؟»، سایت بازیزا.
- ↑ «سرسره بادی»، سایت پرشین بالون.
- ↑ «سرسره و سرسره بازی»؛ سایت سرسره.
- ↑ «سرسره و سرسره بازی»؛ سایت سرسره.
منابع
- ارشادی، عیدی‌محمد، فرهنگ بختیاری، تهران، آرون، ۱۳۸۸ش.
- ایرج میرزا، دیوان اشعار، تهران، بی‌نا، ۱۳۱۱ش.
- جناب اصفهانی، علی، فرهنگ مردم اصفهان، ترجمۀ بخشی از سیاحت‌نامۀ ژان شاردن، به‌تحقیق رضوان پورعصار، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، اصفهان، ۱۳۸۵ش.
- «چرا سرسره بازی برای کودکان لازم است؟»، سایت بازیزا، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش.
- داعی‌الاسلام، محمدعلی، فرهنگ نظام، تهران، دانش، ۱۳۶۳ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش.
- رستم‌الحکما، محمدهاشم، رستم التواریخ، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
- رضایی، جمال، بیرجندنامه، به‌تحقیق محمود رفیعی، تهران، هیرمند، ۱۳۸۱ش.
- زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمۀ علی جواهرکلام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.
- «سرسره بادی»، سایت پرشین بالون، تاریخ بازدید: 24 مرداد 1401ش.
- «سرسره و سرسره‌بازی»، سایت سرسره، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش.
- سهیلی خوانساری، احمد، «قصر و باغ نگارستان»، هنر و مردم، تهران، شماره 144، ۱۳۵۳ش.
- شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۰ش.
- ک. م.، «پایان کار میرزا تقی خان امیرکبیر»، مجلۀ نگین، تهران، شماره 70، ۱۳۴۹ش.
- قزل‌ایاغ، ثریا، راهنمای بازیهای ایرانی، تهران، کمیسیون ملی یونسکو، ۱۳۷۹ش.
- موسوی، اسماء، «سرسره بازی»، سایت دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 22 مرداد 1401ش.
- نجفی، ابوالحسن، فرهنگ فارسی عامیانه، تهران، نیلوفر، ۱۳۷۸ش.
- نجمی، ناصر، ایران قدیم و تهران قدیم، تهران، جانزاده، ۱۳۶۲ش.
- نصری اشرفی، جهانگیر و دیگران، وازیگاه، تهران، آرون، ۱۳۹۲ش.
- والی‌زادۀ معجزی، محمدرضا، تاریخ لرستان (روزگار قاجار)، تهران، ۱۳۸۰ش.
- Browne, E. G., A Year Amongst the Persians, London, 1950.