شیرین بیانی

شیرین بیانی؛ بانوی پژوهشگر و تاریخ‌نگار ایرانی.

شیرین بیانی 11 مرداد 1317ش در تهران و در خانواده‌ای با پیشینۀ علمی، فرهنگی و سیاسی متولد شد. پدرش خان‌بابا بیانی از اساتید دانشگاه و اولین مدیرگروه تاریخ دانشگاه تهران و مادرش ملکه ملک‌زاده از نقاشان طراز اول معاصر ایران، متخصص سکه‌شناسی، استاد دانشگاه تهران و رئیس بخش سکه‌شناسی موزۀ ملی ایران بود. او همچنین نوۀ مهدی ملک‌زاده، نویسندۀ کتاب هفت‌جلدی «تاریخ انقلاب مشروطیت ایران» و نتیجۀ ملک‌المتکلمین از چهره‌های سرشناس انقلاب مشروطیت است.

تحصیلات

شیرین از شش‌سالگی شروع به آموختن زبان فرانسه کرد و دوران تحصیل خود را به‌ترتیب در دبستان منوچهری، مدرسۀ فرانسوی ژاندارک و انوشیروان دادگر سپری کرد و با رتبۀ اول، کلاس دوازدهم ادبی مقطع دبیرستان خود را به پایان برد. او مدرک کارشناسی خود را در رشتۀ تاریخ از دانشگاه تهران گرفت و پس از آن برای ادامۀ تحصیل به کشور فرانسه رفت و در سال 1342ش از دانشگاه سوربن پاریس، موفق به اخذ درجۀ دکترای تاریخ با رتبۀ «بسیار عالی» شد.

تدریس

او پس از اخذ دکتری به ایران بازگشت و طی آزمونی بسیار سخت در 25 سالگی وارد کادر آموزشی گروه تاریخ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شد. در 26 سالگی، «تاریخ آل جلایر» را که ترجمۀ رسالۀ دکتری او بود، به چاپ رساند. در دانشگاه تهران، تدریس «کلیات تاریخ پیش از اسلام» با دانشجویانی که بیشتر آن‌ها بزرگ‌تر از استاد و بعضاً از شخصیت‌های علمی و سیاسی شناخته شده کشور خود بودند، به شیرین بیانی سپرده شد. او در سال 1346ش به مقام دانشيارى ارتقاء يافت و در سال 1353ش به مقام استادى «تمام وقت» همان دانشگاه دست يافت و در سال 1373ش به رتبۀ پروفسورى «رتبه همراه استادى» رسيد. وى هم اينك با رتبۀ سی استادى به تدريس دوره‌هاى قرون‌وسطی و دوران باستانى ایران، در گروه آموزشى تاريخ دانشكده ادبيات و علوم انسانى دانشگاه تهران مشغول است. بيانى علاوه بر نگارش چندين كتاب، مقالات زيادى در مجلات معتبر داخلى و خارجى به چاپ رسانده است.

ازدواج و خانواده

او در سال ۱۳۴۵ش با دکتر «محمدعلی اسلامی ندوشن» ازدواج کرد که حاصل این ازدواج دو پسر است. بیانی را در زندگی خانوادگی مسئولیت‌پذیر دانسته‌اند. او در کنار کارهای علمی و دانشگاهی‌اش همیشه همسری خوب و کارآمد، مادری دلسوز و در خانه مدیر و مدبّر بوده است. همچنین به گواه دوستان و اطرافیان او همواره رفتاری مناسب، معقول و محترمانه نسبت به همسرش داشت و با وجود اشتغالات خارج از خانه، با بردباری و مدیریت، کانون خانوادگیِ گرمی به‌‌وجود آورد که سرشار از مهر و محبت بوده است.

اساتید

از جمله اساتید دکتر بیانی می‌توان به پدر او دکتر خان‌بابا بیانى(1288-1375ش)، عموى وی دکتر مهدى بیانى(1285-1346ش)، علی‌اصغر شمیم (1282-1345ش) و دکتر محمدحسن گنجی(1291-1391ش) اشاره کرد.

توجه به فرهنگ، ادب و هویت ایرانی

از فرازهای مهم زندگی علمی شیرین بیانی، تلاش برای پیشبرد مطالعات تاریخ ایران و فرهنگ و هویت ملی است که او را در ردیف پیشگامان نگاه فرهنگی و تمدنی به تاریخ ایران قرار داده است. همچنین او توانسته است مذهب را همچون رشته‌ای در سراسر تاریخ ایران به‌ویژه در دورۀ مغول مورد بررسی قرار دهد و پویایی و پایداری آن را به ‌تصویر بکشد. او همچنین به احوال و آثار بزرگان ادب فارسی نیز توجه جدی داشته و به سه شخصیت شاخص و معاصر با دورۀ مغول که از قله‌های شعر و ادب ایران‌زمین‌اند، یعنی مولانا، سعدی و حافظ نیز پرداخته است.

سیرۀ اخلاقی

دکتر شیرین بیانی را استادی دلسوز، همراه و همدل توصیف می‌کنند که مشکلات‌ دانشجویان را درک کرده و تا حد امکان در رفع آن‌ها می‌کوشد. او همواره برای دانشجویان خود وقت کافی می‌گذارد و از مسئولیتی که به عهده داشته شانه خالی نکرده و کلاس‌هایش را پربار اداره می‌کند. همچنین او را فردی منظم و بامتانت نیز دانسته‌اند.

افتخارات و جوایز

• در چهارده سالگی کتاب «میهمان‌خانۀ آنژ گاردین» اثر کنتس دوسگور از معروف‌ترین داستان‌نویسان کودک فرانسه را ترجمه کرد که با مقدمۀ دکتر خانلری (1292-1369ش) به چاپ رسید، بدین خاطر او را به‌عنوان نخستین مترجم زیر ۱۵ سال ایران، می‌شناسند.
• دکتر بیانی در 26 سالگی توانست عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران شود؛ از این روی شاید بتوان او را جوان‌ترین عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران دانست.
• کتاب سه‌جلدی او با عنوان «دین و دولت در ایران عهد مغول»، برنده جایزۀ کتاب سال 1370ش شد.
• دریافت لوح تقدير از انجمن آثار و مفاخر فرهنگى ایران در سال 1382ش.
• دریافت نشان عالی دولت مغولستان به پاس مطالعاتش در تاریخ امپراتوری مغولان در سال 1395ش.
• کسب رتبۀ اول در کنکور کارشناسی و اخذ مدرک لیسانس تاریخ با رتبۀ اول دانشگاه تهران.

آثار

او سفرهای پژوهشی بسیاری به قاره‌های آسیا، اروپا و آمریکا داشت که حاصل آن انتشار کتاب‌هایی در حوزۀ پژوهش‌های تاریخ به‌شمار می‌رود. از جمله آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛

• کتاب «تاریخ آل‌جلایر» که نخستین کار مفصل دربارۀ یک حکومت محلی در تاریخ‌نویسی نوین ایرانی بود.
• نگارش کتاب «زن در ایرانِ عصر مغول»، نخستین تک‌‌نگاری در زمینۀ تاریخ‌نگاری زنان در ایران به‌طور عام و نخستین اثر در این موضوع در عرصۀ مطالعات مغول در جهان.
• «مغولان و حکومت ایلخانی در ایران»؛
• «ایران از ورود آریایی‌ها تا سقوط هخامنشیان»؛
• «تیسفون و بغداد در گذر زمان»؛
• «شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان»؛
• «ایران در برخورد با مغول»؛
• «هشت مقاله در زمینه تاریخ».

منابع

• «دکتر شیرین بیانی»، پایگاه خبری آبتاب، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1401ش.
• «زندگی و زمانۀ شیرین بیانی، تاریخ‌نگار و نویسنده»، وب‌سایت سرپوش، تاریخ درج مطلب: 12 بهمن 1396ش.
• «شیرین بیانی»، وب‌سایت ایران کتاب، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1401.
• «شیرین بیانی»، وب‌سایت دانشگاه تهران، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1401.
• «شیرین بیانی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1400ش.
• «شیرین بیانی»، ویکی نور، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1401.
• «شیرین بیانی: تاریخ علمی زنده است»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 22 دی 1399ش.
• «فروزانی: شیرین بیانی شخصیتی جامع‌الاطراف دارد/ بیانی: تاریخ علمی زنده است»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1399ش.
• «نقد کارنامۀ تاریخ‌نگاری شیرین بیانی در پژوهشکدۀ تاریخ اسلام»، خبرگزاری تاریخ ایران، تاریخ درج مطلب: 26 آبان 1392ش.