شیر مادر

شیر مادر؛ غذای نوزاد از ‌هنگام تولد که در پستان مادر تولید می‌شود.

بدن مادر در پاسخ به بارداری و مکیدن سینه توسط نوزاد مایع سفید رنگی به نام شیر ترشح می‌کند. این شیر منبع غذایی غنی به‌منظور رشد و پرورش جسمی و روحی نوزاد است. تغذیه کودک با شیر مادر از جنبه‌های مختلفی هم برای مادر و هم نوزاد مفید است. در شیر مادر بیش از 400 ماده غذایی، وجود دارد. مدت استفادۀ نوزاد از شیر مادر از آغاز تولد تا قبل از دو سالگی است. از مهم‌ترین فواید شیر مادر، رشد بهتر مغز و سیستم عصبی کودک و افزایش ضریب هوشی او است. جایگزینی شیر ‌مادر با شیر‌خشک و سایر مکمل‌های غذایی خصوصاً در 6 ماه نخست تولد، خطرات جبران‌ناپذیری را در سلامت جسم و روح کودک ایجاد می‌کند. سازمان بهداشت جهانی در سال 2007‌م، روز‌های 1-7 آگوست، مصادف با دهم تا شانزدهم مرداد را به‌عنوان «هفته شیر‌ مادر» نامیده است.

تاریخچه

در گذشته اگر مادر به هر دلیل، قادر به تغذیه فرزند با شیر خود نبود از دایه برای تغذیه نوزاد استفاده می‌کردند. از نیمۀ سدۀ بیستم میلادی، استفاده از شیر‌خشک و غذا‌های مکمل کودک به‌صورت گسترده جایگزین شیر ‌مادر شد. افزایش استفاده از شیرخشک برای تغذیۀ نوزادان، نگرانی‌های جهانی را به دنبال داشت و ترویج تغذیه با شیر ‌مادر به‌منظور افزایش سلامت کودک، امری مهم قلمداد شد؛ در ۱۹۹۰‌م سازمان بهداشت جهانی با همکاری یونیسف؛ بیانیه‌ای به‌منظور تداوم، ترویج و حمایت از تغذیه با شیر ‌مادر امضا کرد^[۱] که در آن، بر اهمیت تغذیه نوزاد با شیر مادر در شش ماه اول زندگی و تأثیر آن بر تندرستی کودک و مادر تاکید شده است. هفته اول ماه آگوست هر سال به‌عنوان هفته جهانی تغذیه با شیر ‌مادر نام گرفته است.^[۲]

ترکیبات شیر ‌‌مادر

شیر ‌‌مادر، بیش از 400 ماده مفید دارد که نمی‌توان این مواد را در محیط آزمایشگاهی فراهم کرد. ^[۳] شیر ‌مادر از مواد غذایی متعددی مانند پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین‌ها، ^[۴] مواد معدنی (سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، روی، مس، آهن، فسفر، کلر، ید، گوگرد)، ^[۵] سایر مواد مغذی، آنزیم‌ها و هورمون‌ها تشکیل شده است. ^[۶] همچنین مواد قندی در شیر مادر به‌صورت لاکتوز است. ^[۷] اسید‌های چرب موجود در شیر مادر اهمیت ویژه‌ای در رشد مغز و تکامل اعصاب کودک دارد.^[۸] ترکیب شیر مادر از ابتدای تولد نوزاد تا پایان دورۀ شیر‌دهی ثابت نبوده و با توجه به تغذیه مادر و بسته به سن کودک متغیر است.^[۹] همچنین تغییر ترکیبات شیر مادر متناسب با نیاز‌های ویژه غذایی و ایمونوژیک کودک است. متخصصین علوم تغذیه معتقدند، بهترین تغذیه کودک تا سن دو سالگی، تغذیه با شیر مادر است. ^[۱۰] سازمان بهداشت جهانی شیر مادر را به‌عنوان یک ماده با ارزش غذایی بالا معرفی کرده است.^[۱۱]

مدت شیردهی

شیر مادر منبع تغذیه نوزادان از ابتدای تولد تا سن زیر دو سالگی است.^[۱۲] بیشتر مادران بدون افزودن شیر جانشین یا مواد غذایی دیگر قادر به شیر‌دادن به فرزند خود به مدت ۶ ماه یا بیشتر هستند. سازمان بهداشت جهانی تغذیه انحصاری کودک با شیر مادر را تا شش ماهگی و بعد از آن، استمرار شیر‌دهی به همراه مکمل‌های غذایی برای حداقل یک‌سال تا دو سال پیشنهاد کرده است.^[۱۳]

فواید شیر مادر

شیر مادر مهم‌ترین و بهترین منبع تغذیه نوزادان در دوران شیر‌خوارگی ^[۱۴] و مهم‌ترین عامل سلامتی و رشد جسمی کودک است.^[۱۵] پادتن‌های موجود در شیر مادر مانع از ایجاد بیماری‌های مختلف در کودکان می‌شود. همچنین کودکانی که در دورۀ شیر‌‌خوارگی از شیر مادر تغذیه کرده‌اند در بزرگسالی از سلامت بیشتری برخوردار‌ند. ^[۱۶] شیر مادر از نظر مواد غذایی و ایمنی‌بخشی برای نوزادان ایده‌آل‌ترین تغذیه برای رشد آنها است.^[۱۷]

از جمله فواید شیر مادر بر سلامت کودک عبارت‌اند از:

افزایش وزن‌گیری نوزاد؛
کاهش درد‌های قولنجی و استفراغ،^[۱۸]
کاهش ابتلا به انواع آلرژی‌ها؛^[۱۹]
افزایش مقاومت در برابر ابتلا به بیماری‌های عفونی (عفونت‌های ادراری، تنفسی، گوارشی و...)؛
بهبود جذب کلسیم؛ ^[۲۰]
ساز‌گاری سدیم و پروتئین شیر مادر با کلیه نوزادان نارس؛
کاهش ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی در بزرگسالی به علت متابولیسم بهتر کلسترول درکودکی؛^[۲۱]
کاهش بیماری‌های مزمن مانند چاقی، دیابت و سرطان در بزرگسالی؛^[۲۲]

همچنین بر اساس یافته‌های علمی، تغذیه انحصاری کودک تا شش ماهگی و تداوم آن تا یک سالگی، سبب کاهش مرگ نوزادان شیر‌خوار خواهد شد.^[۲۳] استفاده کودک از شیر‌ مادر به جای شیر‌خشک راحـت‌تـرین و بـا‌صرفه‌ترین روش جهت بر‌طرف‌کردن نیاز‌هاي کودك است و نقش مهمی در اقتصاد خانواده و جامعه دارد.^[۲۴]

همچنین شیر مادر با ترکیب استثنائی و خصوصیات منحصر‌به‌فردی که دارد به سلامت روانی وی نیز کمک می‌کند.^[۲۵] به‌عقیدۀ دانشمندان و محققان، شیر مادر سبب تأمین احتیاجات عاطفی کودک و افزایش ضریب هوشی وی خواهد شد. این امر با تداوم تغذیه نوزاد با شیر مادر در دورۀ شیر‌خواری میسر است. ^[۲۶] کارشناسان معتقدند آغوش گرم و پُر محبت مادر و تغذیه با شیر مادر؛ اولین گام برای مراقبت از کودک است که علاوه بر تندرستی، رشد و تکامل جسمی کودک؛ اساس روانی و عاطفی کودک را نیز پایه‌گذاری می‌کند. ^[۲۷] تماس کودک با مادر هنگام استفاده از شیر مادر، لمس‌کردن، بوییدن مادر توسط کودک در ترشح هورمون‌های متعددی در بدن کودک مؤثر است.^[۲۸]

جایگاه شیر مادر در آموزه‌های اسلام

قرآن‌کریم در آیه 233 سوره بقره، آیه 15 سوره احقاف، آیه 14 سوره لقمان، آیه 73 سوره نساء و آیه 6 سوره طلاق به تغذیه نوزاد با شیر مادر و اهمیت آن اشاره کرده است. ^[۲۹] دین اسلام شیر مادر را به‌عنوان بهترین منبع غذایی کودک معرفی کرده است.^[۳۰] بر اساس آیات قرآن مدت استفادۀ کودک از شیر مادر 2 سال کامل است. همچنین اهمیت تغذیه با شیر مادر به‌دلیل داشتن موارد پروتئینی و ویتامینی بسیار در روایت‎ها و متون فقهی اشاره شده و مدت آن حدود دو سال عنوان شده است.^[۳۱] بسیاری از روایات بهترین شیر برای تغذیه نوزاد را شیر مادر معرفی کرده‌اند.^[۳۲]

سویه‌های اخلاقی تغذیه نوزاد با شیر مادر

ارزش غذایی شیر مادر و ارتباط آن با رشـد و تکامـل طبیعی شیر‌خواران و کودکان سبب شده که تغذیه با شیر مادر از حقوق اولیۀ کودکان محسوب شود. محروم‌سازي کودک از شیر مادر سبب ضایع‌کردن حقوق نوزادان و زمینه‌ساز آسیب‌هاي جسمی و روانی به کودكان است که امری غیر اخلاقی دانسته می‌شود.^[۳۳]

آگاه‌سازی نسبت به اهمیت شیر مادر

تلاش براي افزایش تعداد شیر‌خواران تغذیه‌شده با شیر مادر و اجراي تغذیه انحصاري با شیر مادر تا 6 ماهگی از سیاسـت‌هـاي بهداشتی اغلب کشور‌ها است تا مرگ‌و‌میر کودکان کاهش یابد. ضرورت آشنایی مادران و خانواده‌ها با مزایاي شیر مادر از ابعاد مذهبی، علمی و فرهنگی برخوردار است.^[۳۴] همچنین سازمان بهداشت جهانی، آگاهی‌بخشی به مادران و جامعه را امر مهمی معرفی کرده است. این آگاهی‌بخشی توسط ارگان‌های مختلف و افراد مؤثری مانند مشاوران شیر‌دهی، گروه‌های حامی تغذیه با شیر مادر، کارکنان بهداشتی، ماما‌های همراه و محلی، پزشکان، پرستاران، متخصصان (زنان، کودکان و تغذیه)، روحانیون، دانشگاهیان، خانواده، رسانه، سیاست‌گذاران و مدیران در سیستم‌های سلامت بهداشت و درمان میسر می‌شود.^[۳۵]

پانویس

منابع

«تغذیه با شیر مادر بهترین سرمایه‌گذاری در زمینه سلامت جامعه است»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
رحیمی، حانیه و اسکندری، نرگس، «مروری بر تاثیر تغذیه با شیر مادر بر سلامت کودکان»، اولین کنگره پژوهشی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، 1398ش.
زاهد پاشا، یداله و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل، 1391ش.
«شیر‌دهی یا تغذیه با شیر مادر»، وب‌سایت دانشیاری، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
«شیر مادر»، پزشکت: بزرگ‌ترین جامعه آنلاین پزشک و بیمار کشور، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
«شیر مادر»، وب‌سایت بانک مقاله، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.
کدخدایی، زهره و حاجیان‌فر، حسین، «بررسی تطبیقی اثر تغذیه با شیر مادر بر سلامت دوران نوزادی و بزرگسالی کودک با رویکرد قرآنی و پزشکی»، دومین همایش ملی قرآن و علوم زیستی با محوریت غذای سالم، 1395ش.
مختاریان، طاهره و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، اخلاق در علوم و فناوری، شماره 1، 1396ش.

[1] . «شیر مادر»، وب‌سایت بانک مقاله»، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[2] . «تغذیه با شیر مادر بهترین سرمایه‌گذاری در زمینه سلامت جامعه است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[3] . مختاریان و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، 1396ش، ص2.

[4] . «شیر مادر»، پزشکت: بزرگترین جامعه آنلاین پزشک و بیمار کشور، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[5] . زاهد پاشا و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، ش1391، ص17.

[6] . «شیر مادر»، پزشکت: بزرگترین جامعه آنلاین پزشک و بیمار کشور، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[7] . زاهد پاشا و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، ش1391، ص17.

[8] . مختاریان و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، 1396ش، ص2.

[9] . «شیر مادر»، پزشکت: بزرگترین جامعه آنلاین پزشک و بیمار کشور، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[10] . کدخدایی و حاجیان‌فر، «بررسی تطبیقی اثر تغذیه با شیر مادر بر سلامت دوران نوزادی و بزرگسالی کودک با رویکرد قرآنی و پزشکی»، 1395ش، ص1.

[11] .«شیر‌دهی یا تغذیه با شیر مادر»، وب‌سایت دانشیاری، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[12] . کدخدایی و حاجیان‌فر، «بررسی تطبیقی اثر تغذیه با شیر مادر بر سلامت دوران نوزادی و بزرگسالی کودک با رویکرد قرآنی و پزشکی»، 1395ش، ص1.

[13] .«شیر‌دهی یا تغذیه با شیر مادر»، وب‌سایت دانشیاری، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[14] . کدخدایی و حاجیان‌فر، «بررسی تطبیقی اثر تغذیه با شیر مادر بر سلامت دوران نوزادی و بزرگسالی کودک با رویکرد قرآنی و پزشکی»، 1395ش، ص1.

[15] . رحیمی و اسکندری، «مروری بر تاثیر تغذیه با شیر مادر بر سلامت کودکان»، 1398ش، ص1.

[16] . کدخدایی و حاجیان‌فر، «بررسی تطبیقی اثر تغذیه با شیر مادر بر سلامت دوران نوزادی و بزرگسالی کودک با رویکرد قرآنی و پزشکی»، 1395ش، ص1.

[17] . زاهد پاشا و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، 1391ش، ص15.

[18] . رحیمی و اسکندری، «مروری بر تاثیر تغذیه با شیر مادر بر سلامت کودکان»، 1398ش، ص1.

[19] . مختاریان و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، 1396ش، ص2.

[20] .«شیر‌دهی یا تغذیه با شیر مادر»، وب‌سایت دانشیاری، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[21] . رحیمی و اسکندری، «مروری بر تاثیر تغذیه با شیر مادر بر سلامت کودکان»، 1398ش، ص1.

[22] . مختاریان و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، 1396ش، ص2.

[23] . زاهد پاشا و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، 1391ش، ص15.

[24] . مختاریان و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، 1396ش، ص2.

[25] . کدخدایی و حاجیان‌فر، «بررسی تطبیقی اثر تغذیه با شیر مادر بر سلامت دوران نوزادی و بزرگسالی کودک با رویکرد قرآنی و پزشکی»، 1395ش، ص1.

[26] . رحیمی و اسکندری، «مروری بر تاثیر تغذیه با شیر مادر بر سلامت کودکان»، 1398ش، ص1.

[27] . «تغذیه با شیر مادر بهترین سرمایه‌گذاری در زمینه سلامت جامعه است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[28] . زاهد پاشا و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، 1391ش، ص15.

[29] . زاهد پاشا و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، 1391ش، ص15.

[30] . کدخدایی و حاجیان‌فر، «بررسی تطبیقی اثر تغذیه با شیر مادر بر سلامت دوران نوزادی و بزرگسالی کودک با رویکرد قرآنی و پزشکی»، 1395ش، ص1.

[31] . «تغذیه با شیر مادر بهترین سرمایه‌گذاری در زمینه سلامت جامعه است»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[32] . زاهد پاشا و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، 1391ش، ص15.

[33] . مختاریان و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، 1396ش، ص5.

[34] . مختاریان و همکاران، «ضرورت اخلاقی تغذیه با شیر مادر و پایبندي به حقوق نوزادان»، 1396ش، ص5.

[35] . «تغذیه با شیر مادر بهترین سرمایه‌گذاری در زمینه سلامت جامعه است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بازدید: 22 آبان 1401ش.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]