صبر در خانواده

صبر در خانواده؛ توانایی اعضای خانواده برای حفظ آرامش در برابر مشکلات زندگی.

ناخوشایندی مشکلات و سختی‌های زندگی موجب فشار روانی بر خانواده می‌شود. اگر اعضای خانواده در برابر این پدیده‌ها، صبور نباشند اختیار و تعادل خود را از دست داده و با رفتار نسنجیده، بر درد و رنج خود می‌افزایند. به‌ویژه زن در کانون خانواده با حفظ آرامش خود، نقش بسزایی در حفظ آرامش خانواده دارد.

مفهوم‌شناسی

صبر در لغت به‌معني شرح صدر، سعه صدر، استقامت، حلم، بردباري و كظم غيظ آمده است. واژه‌هاي معادل صبر در جامعه و نزد روان‌شناسان استقامت، درنگ، رضايت، شكيبايي و متعالي شدن است.

اقسام و مراتب صبر

علمای اخلاق، در بسیاری از موارد صبر را به سه دسته تقسیم می‌کنند:

1. صبر بر معصیت: این نوع صبر به‌معنای ایستادگی در مقابل انگیزه‌های نیرومند و محرک گناه است.
2. صبر بر طاعات و عبادات: به‌معنای صبر در برابر سختی‌هایی که در راه اطاعت خداوند وجود دارد.
3. صبر در مصیبت: این نوع صبر بیانگر استقامت در برابر حوادث ناگوار و عدم برخورد انفعالی و ترک جزع و فزع است.

صبر در آموزه‌های اسلام

قرآن صبر را نمادی از مقام احسان می‌داند. همچنین صبر از ابزارهای کلیدی در زندگی به‌حساب آمده که آرامش و آسایش را به ارمغان می‌آورد. قرآن، صبر را در کنار نماز و یاری‌جویی از خداوند، حل‌کنندۀ مشکلات دانسته است.

پیامبر اسلام نیز زنانی را که بر اخلاق بد شوهران خود صبر می‌کنند، ستوده است و آنها را در بهره‌مندی از پاداش الهی، همسان آسیه زن فرعون دانسته است. در روایتی دیگر، ثواب و پاداش چنین زنانی، همسان روزه‌داران و مجاهدان راه خدا دانسته شده است.

صبر در روان‌شناسی

در روان‌شناختی، صبر از روش‌های خودتنظیمی به‌حساب می‌آید و سبب تعادل در روان فرد می‌شود. منظور از خودتنظیمی، توان استفاده از راهبردهایی است که انسان را در مقابل محرک‌های درونی نظیر افکار و حالاتی مانند خشم، غضب و محرک‌های محیطی از قبیل مواجهه با حوادث ناگوار، ناکامی‌ها و خوشی‌های افراطی، متعادل نگاه می‌دارد. به همین خاطر صبرکردن موجب آرام‌ماندن افراد در برابر سختی‌ها و رنج‌ها می‌شود.

فواید صبر

صبر فواید و ثمرات بسیاری دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مدیریت هیجان: با صبرکردن، فرد برای مدیریت هیجان‌ها و حفظ تعادل روانی فرصت پیدا می‌کند و از میان واکنش‌ها و راه‌حل‌های گوناگون، بهترین آنها را برمی‌گزیند.
2. سلامت جسم و روان: صبر با کم‌کردن هیجان‌های منفی مانند نگرانی، خشم، ترس، دلخوری و سرزنش‌گری، روابط بین افراد را بهبود می‌بخشد و به‌طور مستقیم بر سلامت جسم و روان افراد تأثیر می‌گذارد.
3. افزایش امکان دست‌یابی به اهداف: صبر، احتمال دست‌یابی به اهداف را افزایش می‌دهد و موجب افزایش هیجان‌های مثبت مانند شادکامی، آرامش و رضایتمندی می‌شود. صبر به افراد امکان می‌دهد تا اهداف و فعالیت‌های بهتری را انتخاب کنند.
4. تقویت صفات و ارزش‌های پسندیدۀ دیگری مانند خویشتن‌داری، بخشندگی، دوراندیشی و عدالت.
5. دست‌یابی به درجات بالای معنوی مانند تسلیم، تفویض و رضا.

پیامدهای صبر در خانواده

از مهم‌ترین صفات خانوادۀ سالم و موفق صبر اعضای خانواده است. بهره‌مندی اعضای خانواده از صفت صبر، پیامدهای زیر را برای خانواده در پی دارد:

1. لذت‌بخش بودن فضای زندگی مشترک و خانواده و آکنده شدن آن از مهر و محبت؛
2. بهره‌مندی از یاری خداوند در مراحل دشوار زندگی با نعمت‌های ویژۀ الهی؛
3. استحکام و ثبات خانواده؛
4. هموار شدن راه کمال و دوری اعضای خانواده از سرخوردگی و کج‌روی؛
5. تقویت اراده و تأمین آرامش در اعضای خانواده با رضایت به قضای الهی؛
6. افزایش محبّت در خانواده و تأمین سلامت رواني و اخلاقي اعضاي خانواده.

صبر زن در روابط همسری

برخی روایات، صبر را مانند سر برای بدن دانسته‌اند؛ اگر سر در بدن نباشد، بدن فاسد می‌شود و اگر صبر هم از امور زندگی جدا شود، کارها به فساد کشیده می‌شوند. بی‌صبری زن و شوهر در برابر سختی‌های زندگی، بنیان خانواده را به چالش می‌کشد؛ اما در کانون خانواده، صبوری زن کارآمدتر از دیگر اعضای خانواده است. به‌ویژه صبوری زن در برابر بداخلاقی شوهر، نقش بسزایی در تحکیم روابط زوجین و استحکام بنیان خانواده دارد. اگر زن در موقعیت‌های حساس همسرش را درک نکند و در برابر عصبانیت‌های او صبر نکند و جواب او را با پرخاشگری بدهد، آتش خشم مرد را شعله‌ور می‌کند و با گذر زمان، گرمی محیط خانواده به سردی می‌گراید و اختلاف بین همسران افزایش می‌یابد.

بی‌صبری

بی‌صبری گاهی معلول خشم نسبت به دوستان، آشنایان و افراد مورد علاقه است؛ اما گاهی ناکامی‌ها در زندگی، عنان صبر را از کف افراد می‌رهاند؛ این عوامل عبارتند از: تحقیر، تبعیض، بی‌مهری، فریب‌کاری، عهدشکنی، از دست دادن اقتدار و مورد بی‌توجهی واقع شدن.

بی‌صبری، خانواده و جامعه را با آسیب‌های جدی مواجه می‌کند، از جمله: سستی بنیان خانواده، نارسایی در تربیت فرزندان، افزایش مفاسد اخلاقی، آسیب‌های جسمی و روانی اعضای خانواده و افزایش آمار طلاق در جامعه.

منابع

• بدرالدین، محسن، «صبر»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان، 1393ش.
• «پاداش صبر زنان در برابر بداخلاقی همسرشان»، وب‌سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: 18 تیر 1400ش.
• خرمايي، فرهاد و دیگران، «ساخت و بررسي ويژگي‌هاي روان‌سنجي مقیاس صبر»، فصلنامه اندازه‌گيري تربيتي، دانشگاه علامه طباطبايي، شماره 17، 1393ش.
• رستمی چورتی، سجاد، «صبر و عاقبت خوش آن در زندگی مشترک»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 16 اردیبهشت 1398ش.
• «صبر در خانه، مانع سقوط خانواده»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1392ش.
• «صبر عصاره فضیلت‌ها/شکیبایی در زندگی کلید تحکیم بنیان خانواده است»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 5 بهمن 1394ش.
• «صبر و سازش در خانواده»، وب‌سایت ایمانور، تاریخ درج مطلب: 3 اسفند 1401ش.
• «صبر؛ یکی از بهترین راه‌های استحکام خانواده/ زن باید صبورتر از مرد باشد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1394ش.
• غباری بناب، باقر و راقبیان، رویا، «آموزش صبر به کودکان برای ارتقای سلامت معنوی آنان: راهنمای والدین»، نشريه فرهنگ و ارتقاء سلامت، شماره 1، 1396ش.
• «8 تمرین موثر تا بیاموزیم چگونه صبور باشیم ؟»، وب‌سایت پارسا، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1401ش.