علی‌اکبر رفوگران

علی‌اکبر رفوگران؛ کارآفرین و پدر نوشت‌افزار نوین در ایران.

علی‌اکبر رفوگران در سال‌های نه‌چندان دور که در جامعۀ ایرانی هنوز ادبیات حمایت از تولید داخلی و یا کارآفرینی ایجاد نشده بود، با ریسک‌پذیری بالا توانست به بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادر‌کننده لوازم‌التحریر در ایران تبدیل شود. او مردی بود که در شکست‌ها و چالش‌ها، فرصت‌سازی می‌کرد.

خانواده

علی‌اکبر رفوگران در سال 1309ش در تهران به دنیا آمد. او فرزند چهارم خانواده بود. خانواده او اصالتاَ اصفهانی بودند، ولی سال‌ها پیش از تولد علی‌اکبر، پدربزرگ او به‌دلیل تجارت نوشت‌افزار به تهران مهاجرت کرده بود. پدرش میرزا علی، فرد متدینی بود. او نیز در بازار تهران، حجره‌ای داشت و در آن به فروش لوازم‌التحریر مشغول بود. فروش نوشت‌افزار شغل خانوادگی آن‌ها به‌حساب می‌آمد. پدر علی‌اکبر همیشه به فرزندان خود خوش‌حسابی و درست‌کاری در کسب‌و‌کار و زندگی را یاد می‌داد و به کسب روزی حلال بسیار تأکید می‌کرد.

نام خانوادگی آن‌ها در ابتدا تحریریان بود که بعدها به رفوگران تغییر پیدا کرد.

کودکی و تحصیل

علی‌اکبر رفوگران تا ششم ابتدایی در مدرسه درس خواند. سپس در سال 1321ش در حجرۀ پدرش مشغول به کار شد. او تا سال 1328ش که در بازار، کار می‌کرد از درس خواندن غافل نشد و شبانه، دورۀ دبیرستان را طی کرد. وی در کلاس‌های زبان انگلیسی هم شرکت ‌کرد و به مکالمه انگلیسی تسلط یافت.

ازدواج

علی‌اکبر رفوگران در سال 1330ش پس از گذراندن دوره سربازی ازدواج کرد. او و همسرش با امکانات محدود در خانۀ پدری علی‌اکبر، زندگی مشترک‌شان را آغاز کردند.

گام‌های موفقیت

در سال 1332ش پدر علی‌اکبر، محموله مدادی را از ژاپن خریداری کرد که کیفیت خوبی نداشت و در بازار خریداری برای آن پیدا نمی‌شد. علی‌اکبر با دیدن این وضعیت تصمیم گرفت تا با فروش مدادها خودش را به پدرش اثبات کند. بنابراین با ایده‌ای که به ذهنش رسید، مدادها را با گذاشتنِ سرمدادی، روی آن به شکل عصاهایی منگوله‌دار، که برای بچه‌ها جذاب بود درآورد و به این ترتیب توانست با فروش همۀ مدادها سرمایه‌ای برای خود دست‌وپا کند و به فکر استقلال از پدرش بیفتد.

در ابتدای جدا شدن از پدر، روزی در اجناس وارداتی آلمانی، عکس برگردان‌هایی توجهش را جلب کرد. این‌بار هم ایدۀ جالبی به ذهنش رسید؛ او طرح عکس برگردان آیۀ «فالله خیرٌ حافظاً و هو أرحمُ‌ الراحمین» که طرح دو طاووس هم دو طرف آن کشیده شده بود را به آلمان ‌فرستاد و سفارش ده‌هزارتایی داد. این طرح، به‌سرعت در بازار به فروش رسید و او از این راه نیز، به سود خوبی دست پیدا کرد. این عکس برگردان‌ها در ماشین‌ها، ویترین‌ها، میز آینه‌های عروس‌ها و بسیاری جاهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته بود.

تولید خودکار بیک

پس از مدتی علی‌اکبر مجددا به‌همراه پدر و برادرش، شرکتی راه‌اندازی کرد که کالاهای مختلف نوشت‌افزار را وارد می‌کردند. او نمایندگی کارخانه خودنویس‌سازی «لوکسور» آلمان را بر عهده داشت که با واردات آن درآمد خوبی به‌دست می‌آورد. اما او به این حالت راضی نبود و تصمیم گرفت با مدیر عامل لوکسور ملاقات کند و درخواست تولید این خودنویس را، در ایران بدهد که با عکس‌العمل شدید و مخالفت مدیر عاملِ این کارخانه مواجه شد. بعد از آن، نمایندگی لوکسور از رفوگران گرفته شد.

پس از شکست در تولید خودنویس، رفوگران نمایندگی فروش خودکار بیک را که یک برند فرانسوی بود، گرفت و بعد از مدتی باز، به فکر تولید خودکار در ایران افتاد. او پس از کسب رضایت پدرش، راهی فرانسه شد و از مدیر کارخانۀ بیک خواست که یک دستگاه دست‌دوم تزریق پلاستیک را به او بدهند تا به ایران بیاورد و با این دستگاه، خودکارهای بیک را در ایران تولید کند. با وجود مخالفت اولیه، علی‌اکبر با اصرار و پشتکار بسیار، توانست مجوز این کار را به‌دست ‌آوَرَد. در سال 1342ش شرکت صنعتی «قلم خودکار» با شراکت علی‌اکبر، پدر و برادرش، تأسیس شد و کارخانه هم در مدت کوتاهی افتتاح شد. در اولین سری، خودکار بیک به تیراژ 500 هزار تولید شد و در مدت کوتاهی به تیراژ 100 میلیون رسید.

نجات کارخانه مداد سوسمار

چند سال بعد از تولید خودکار بیک، پیشنهاد خرید کارخانه مداد سوسمار، از سوی یکی از درباریان پهلوی به رفوگران داده شد. این کارخانه در آن زمان در حال ورشکستگی بود. در آن سال‌ها مداد «سوسمار نشان» از کارخانۀ «فابرکاستل» در نورنبرگ آلمان وارد می‌شد و در ایران برند مشهوری به‌شمار می‌رفت. مجددا رفوگران به فکر تولید مداد، در ایران افتاد و به این منظور به آلمان رفت و با راضی کردن رؤسای این شرکت، امتیاز ساخت آن را گرفت. او سپس به تولید آن در ایران پرداخت و در مدت کوتاهی توانست این کارخانۀ در حال ورشکستگی را نجات دهد و به موفقیت دیگری دست یابد. کیفیت مدادهای تولیدی در ایران، به‌قدری مطلوب بود که کسی قادر به تشخیص نمونۀ تولیدی ایرانی از نمونۀ خارجیِ آن نبود.

نقطه بحران

در اواخر دهۀ شصت، سازمان تعزیرات، برادران رفوگران را به اتهام سوء‌استفاده از ارز دریافتی و وارد نکردن مواد اولیه دستگیر کرد و به آن‌ها گفته شد که قرار است جلوی کارگرها شلاق‌شان بزنند. این دو برادر در اثر فشار روحی تا مرز خودکشی رفتند. بعد از آن برادر علی‌اکبر شکایت‌نامه‌ای را به دفتر رهبر جمهوری اسلامی می‌فرستد. رهبری پس از خواندن نامه، آقای علی‌اکبر ناطق نوری را مأمور پیگیری این مسئله کرد. در خاطرات آقای ناطق نوری آمده است که این ماجرا بسیار پیچیده و دشوار اما بالاخره، بی‌گناهی این دو برادر اثبات شد و چند نفر دیگر در جریان این پرونده مقصر شناخته شدند و حکم شلاق هم برای آن‌ها اجرا شد. بعد از این بحران، علی‌اکبر رفوگران برای مدتی از دنیای تجارت فاصله گرفت و برای درمان افسردگی، عازم آمریکا شد.

کارخانه عطرسازی

علی‌اکبر رفوگران پس از بهبودی، دست از تلاش برنداشت و این بار تلاش کرد تا عطر بیک را در ایران تولید کند. او در سال 1375ش خط تولید عطر بیک را خریداری کرد. در ابتدای کار، همکارانش و صاحب کارخانۀ عطر بیک معتقد بودند که او نمی‌تواند چنین محصولی را در ایران تولید کند. اما رفوگران با پشتکار توانست موافقت رؤسای کارخانه بیک را به‌دست آوَرَد و عطر بیک را با قیمتی بسیار پایین‌تر از نمونه خارجی‌اش تولید کند و در دسترس جوانان و مردم کشورش قرار دهد. این کارخانه هنوز هم در حال فعالیت است.

آثار

علی‌اکبر رفوگران از دهۀ هشتاد تاکنون از مشغلۀ کاری خود کم کرده و به نویسندگی روی آورد. او قصۀ زندگی خود را در کتاب «خداداد» به زبانی ساده و روان نوشته است. همچنین مجموعه اشعار او با عنوان «گپی به بحر» در سال 1384ش به چاپ رسیده است. اشعار این کتاب در مورد داستان‌های پندآموز پدرش است که بیشتر نگاه مذهبی به کسب‌وکار دارد.

تصویرسازی

مستند «خودکار» به کارگردانی محمد ثقفی، به تاریخچه ورود نوشت‌افزار به ایران پرداخته است. این مستند، زندگی پر فراز و نشیب علی‌اکبر رفوگران را که بیش از نیم قرن، عمر خود را صرف تولید و کارآفرینی کرده به تصویر کشیده است. همچنین نشان امین‌الضرب، که به کارآفرینان برتر و پیش‌کسوت تعلق می‌گیرد، در سال 1395ش به وی اعطا شد. زندگی‌نامه علی‌اکبر رفوگران هم چند سالی است که چاپ شده است.

منابع

• قرآن
• «تاریخچه کامل و تصویری از خودکار بیک»، وب‌سایت تک‌فارس، تاریخ بازدید: 6 آذر 1401ش.
• «حکایت پرماجرای مردی که خودکار را به ایران آورد.»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 6 فروردین 1394ش.
• «خودکار بیک چگونه و توسط چه کسی به ایران آمد! حکایت خواندنی و پرماجرای بیک»، وب‌سایت یزد فردا، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1394ش.
• صالحی، فراز، «رفوگران، پدر لوازم‌التحریر ایران؛ بیک، سوسمار و چند داستان دیگر»، وب‌سایت تکراسا، تاریخ بازدید: 6 آذر 1401ش.
• «کارخانه بیک چگونه سر از ایران در آورد؟»، اقتصاد آنلاین، تاریخ درج مطلب: 2 دی 1395ش.
• «مستند خودکار»، وب‌سایت خانه مستند، تاریخ بازدید: 6 آذر 1401ش.
• مهرجو، بهراد، «سرگذشت علی‌اکبر رفوگران موسس کارخانه بیک در ایران/ مردی که خودکار را به ایران آورد.»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 14 فروردین 1390ش.
• نبوتی، سهیل، «زندگی‌نامه کامل علی‌اکبر رفوگران بنیان‌گذار برند خودکار بیک در ایران»، وب‌سایت صفحه اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1401ش.
• «نشان و تندیس امین‌الضرب به کارآفرینان برتر اعطا شد.»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 3 بهمن 1395ش.