فرزندخوانده
فرزندخوانده؛ کودکی که سرپرستی او از سوی پدر و مادر غیر واقعی پذیرفته می‌شود.
فرزندخوانده، فردی است که دیگری او را به فرزندی پذیرفته است. گرفتن سرپرستی کودکان توسط خانواده‌های متقاضی، هم نیاز خانواده‌های بدون فرزند را برطرف می‌کند و هم مشکلات فردی و اجتماعی کودکان بی‌سرپرست را کاهش می‌دهد.
مفهوم شناسی
فرزندخوانده، پسر یا دختری است که دیگری او را به فرزندی قبول می‌کند [۱] و رابطۀ خاصی میان آنها به وجود می‌آورد.[۲] امروزه، سرپرستی کودکان بی‌سرپرست توسط ارگان‌هایی مانند سازمان بهزیستی به خانواده‌های متقاضی که واجد شرایط باشند، واگذار می‌شود.[۳]
شرایط قانونی خانواده‌های متقاضی فرزند
طبق قانون، سرپرستی کودکان بی‌سرپرست فقط به خانواده‌ها و افراد زیر، سپرده می‌شود:
- زن و شوهر بالای 30 سال که حداقل 5 سال از ازدواج آنها گذشته و فاقد فرزند باشند؛
- زن و شوهر دارای فرزند، مشروط بر اینکه حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.
- دختران و زنان ازدواج نکرده درصورتی‌که حداقل سی‌سال سن داشته باشند،
می‌توانند منحصراً سرپرستی دختران را به‌عهده بگیرند.[۴] همچنین سلامت جسمی و روحی، صلاحیت اخلاقی و تمکن مالی این دسته از افراد و خانواده‌ها نیز باید احراز شود. [۵] دیگر شرایط خانواده میزبان عبارت‌اند از:
- مبتلا نبودن اعضای خانواده به بیماری های واگیر‌دار یا صعب‌العلاج؛
- نداشتن سابقه کیفری؛[۶]
- داشتن توانایی لازم و وقت کافی به‌منظور تربیت و نگهداری از فرزندخوانده؛
- انجام واجبات و ترک محرمات؛
- عدم اعتیاد به الکل، مواد مخدر و یا روان‌گردان.[۷]
شرایط فرزندخوانده
از جمله مهم‌ترین شرایط لازم برای فرزندخوانده ناشناس‌بودن خانواده کودک یا در قید حیات نبودن پدر و مادر و جد پدری او است. همچنین فرزندخوانده باید کمتر از 16 سال سن داشته باشد.[۸]
فواید فرزندخواندگی
کارشناسان معتقدند در گذر زمان فواید فردی و اجتماعی فرزندخواندگی و نیاز ضروری جامعه به اجرای آن سبب پذیرش آن در میان بسیاری از جوامع شده است.[۹] از جمله فواید فرزندخواندگی عبارت‌اند از:
- کاهش ناهنجاری‌های خانوادگی و اجتماعی؛ فرزندخواندگی، زن و شوهر بی‌فرزند را از روی‌آوری به ناهنجاری‌های آشکار و پنهان، بازمی‌دارد.
- کاهش آمار فروپاشی زندگی مشترک فاقد فرزند؛ بسیاری از خانواده‌های فاقد فرزند، با پذیرش یک کودک به‌عنوان فرزندخوانده با عشق و علاقه زندگی مشترک خود را ادامه می‌دهند.
- افزایش حس امید به زندگی در والدین بدون فرزند؛ خانواده‌های محروم از نعمت فرزند، با پذیرش کودکی به‌عنوان فرزندخوانده، غم پنهانی محرومیت را فراموش می‌کنند و حس امید به زندگی در آنها تقویت می‌شود.
- تأمین مادی و عاطفی فرزندخوانده در بستر خانواده؛ حضور کودکان در بستر خانواده و شکل‌گیری شخصیت آنها در محیط خانوادگی سبب می‌شود که آنها مانند فرزند واقعی در پناه این خانواده رشد کرده و با تأمین مشروع بسیاری از نیاز‌های مادی و عاطفی خود وارد جامعه شوند.[۱۰]
فرزندخواندگی از دیدگاه اسلام
در اسلام، فرزندخواندگی به شیوه جاهلیت و در نظر گرفتن تمام آثار فرزند واقعی، نفی شد. قرآن با صراحت آن را در آیه چهارم سوره احزاب رد می‌کند: «و خدا فرزندخواندگانتان را فرزندانتان نساخت. اینها چیزهایی است که به زبان می‌گویید». این آیه با واژه «اَدعیاء» (جمع «دَعی») از فرزندخواندگی یاد و بیان می‌کند که رابطه فرزند با پدر و مادر، رابطه‌ای حقیقی و طبیعی است نه تشریفاتی و قراردادی. [۱۱] همچنین در آیه بعدی نیز تأکید می‌کند که فرزندان را به نام پدرانشان بخوانید که این نزد خدا منصفانه‌تر است و اگر پدرانشان را نمی‌شناسید آنان را موالی و برادران دینی خود بدانید.
پیامبر اسلام، قبل از بعثت، زید بن حارثه را که هشت سال داشت فرزندخوانده خود برگزید و این فرزندخواندگی سی سال طول کشید.[۱۲] اما پس از آن که قرآن فرزندخواندگی را باطل اعلام کرد، پیامبر برای نفی این سنت، با همسر پسرخوانده‌اش پس از آن که زید از او (زینب دختر جحش) طلاق گرفت ازدواج کرد.[۱۳] قرآن در آیات ۳۶ تا ۴۰ سوره احزاب به ماجرای این ازدواج اشاره می‌کند. همچنین برای پاسخ به این اعتراض که چرا پیامبر با همسر پسرش ازدواج کرد، در آیه چهلم تأکید می‌کند که محمد پدر تکوینی و طبیعی (زیستی) هیچ یک از مردان شما نیست، بلکه او رسول خدا و خاتم پیامبران است.[۱۴]
قرآن، سه اثر مرسوم فرزندخواندگی، یعنی نَسَب، مَحرَمیت و ارث را نفی می‌کند.[۱۵]
قانون فرزندخواندگی در ایران
فرزندخواندگی در میان مسلمانان ایران تا سال 1353ش جایگاه قانونی نداشت.[۱۶] در اسفند 1353ش قانون «حمایت از کودکان بدون سرپرست» به تصویب رسید. این قانون با رفع کاستی‌ها و با عنوان «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست» بار دیگر در تاریخ 1392ش تصویب شد. در این قانون به حقوق مادی و معنوی فرزندخوانده، توجه بیشتری شده است تا این دسته از افراد جامعه با اطمینان بیشتری به ادامه زندگی در شرایط جدید خود بپردازند.[۱۷]
حقوق فرزندخوانده
فرزندخوانده می‌تواند از نام خانوادگی پدر‌خواندۀ خود استفاده کند. نفقۀ فرزندخوانده نیز بر عهده پدرخوانده و مادرخوانده است؛ اما قانون به متقابل‌بودن نفقه تصریح نکرده است و فرزندخوانده تکلیفی ندارد. در مورد ارث نیز فرزندخوانده به‌دلیل نداشتن رابطه خونی،[۱۸] سهم‌الارثی از اموال و دارایی پدرخوانده و مادرخوانده خود نخواهد داشت.[۱۹]
پانویس
- ↑ . معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ فرزندخوانده، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ . خوارزمی و دامن افشار، «بررسی ابعاد فقهی و حقوقی فرزندخواندگی در ایران»، 1400ش، ص1.
- ↑ . «شرایط قانونی فرزندخواندگی»، وب‌سایت دینا.
- ↑ . «شرایط قانونی فرزندخواندگی»، وب‌سایت دینا.
- ↑ . «شرایط قانونی فرزندخواندگی»، وب‌سایت دینا.
- ↑ . «انواع فرزند (قانونی، طبیعی، مصنوعی، رضاعی، فرزندخوانده)»، وب‌سایت دادگران حامی.
- ↑ . «شرایط قانونی فرزندخواندگی»، وب‌سایت دینا.
- ↑ . «انواع فرزند (قانونی، طبیعی، مصنوعی، رضاعی، فرزندخوانده)»، وب‌سایت دادگران حامی.
- ↑ . رضوی‌نژاد و معین، «بررسی تحولات مثبت در قوانین فرزندخواندگی»، 1401ش، ص1.
- ↑ . خوارزمی و دامن افشار، «بررسی ابعاد فقهی و حقوقی فرزندخواندگی در ایران»، 1400ش، ص1.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۹، ص۳۲۹.
- ↑ عالمی طامه، «عقد فرزندخواندگی»، ۱۳۸۷ش، ص۵۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۹۶.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲۴.
- ↑ انصاری شیرازی، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، ج۳، ص۲۳۸-۲۴۰، صانعی، مجمع المسائل، ج۲، ص۳۵۷و۳۵۸؛ صدراللهی دامغانی، «مسئله فرزندخواندگی»، ۱۳۸۷ش، ص۵، تبادکانی، «ارث»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲، ص۴۸۹.
- ↑ . رضوی‌نژاد و معین، «بررسی تحولات مثبت در قوانین فرزندخواندگی»، 1401ش، ص1.
- ↑ . رضوی‌نژاد و معین، «بررسی تحولات مثبت در قوانین فرزندخواندگی»، 1401ش، ص1.
- ↑ . «انواع فرزند (قانونی، طبیعی، مصنوعی، رضاعی، فرزندخوانده)»، وب‌سایت دادگران حامی.
- ↑ . «فرزندخوانده»، وب‌سایت ویکی شیعه.
منابع
- «انواع فرزند (قانونی، طبیعی، مصنوعی، رضاعی، فرزندخوانده)»، وب‌سایت دادگران حامی، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
- خوارزمی، سودابه و دامن افشار، مهدیه، «بررسی ابعاد فقهی و حقوقی فرزند خواندگی در ایران»، 1400ش، ص1.
- رضوی‌نژاد، سیده النا و معین، وحید، «بررسی تحولات مثبت در قوانین فرزند خواندگی»، مطالعات حقوق، شماره 28، 1401ش.
- «شرایط قانونی فرزندخواندگی»، وب‌سایت دینا، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
- «فرزند خوانده»، وب‌سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1401ش.