قالی شویان
قالی شویان؛ آیین مذهبی بزرگداشت شهادت امامزاده سلطان‌علی در مشهد اردهال.
مراسم مذهبی قالی شویان نوعی مراسم نمادین از تشییع پیکر امامزاده سلطان‌علی است که در مشهد اردهال کاشان برگزار می‌شود. هر سال دسته‌های عزاداری در این مکان به صورت نمادین، مراسم تشییع و غسل پیکر این امامزاده را برگزار کرده و به عزاداری می‌پردازند.
نام‌گذاری
«قالی‌شویان» نوعی آیین سنتی و مذهبی است که همه ساله در دومین جمعه پاییز مصادف با شهادت امامزاده سلطان‌علی فرزند امام محمد باقر، در مشهد اردهال برگزار می‌شود.[۱] مشهد اردهال یا مشهد قالی، نام روستایی است در غرب شهر کاشان که محل شهادت امامزاده سلطان‌علی بوده و هم‌اکنون نیز بارگاه او در آن‌جا است.[۲] در این مراسم که به «جمعه‌قالی» نیز شهرت دارد،[۳] اهالی فین کاشان در یک مراسم نمادین با چوب‌دستی‌هایی که در دست دارند قالیچه‌ای را در نهر آب نزدیک به امامزاده، شست‌وشو می‌دهند.[۴]
تاریخچه
امامزاده سلطان‌علی، فرزند امام محمد باقر به در‌خواست اهالی کاشان به ایران آمد و پس از مدتی توسط حاکم منطقه در مسجد به شهادت رسید. [۵] ﻣﺮدم ﻓﻴﻦ ﻛﺎﺷﺎن در اعتراض به این جنایت، با ﭼﻮب و ﭼﻤـﺎق ﺑـﻪ سمت مشهد اردهال در کاشان حرکت کردند و با دﺷﻤﻨﺎن امامزاده سلطان‌علی مبارزه کرده و آنها را کشتند.[۶] سپس پیکر امامزاده را در یک قالی نهاده و در بالای تپه دفن کردند. اهالی منطقه از زمان وقوع این حادثه تاریخی تاکنون، هر سال مراسم نمادین قالی‌شویان را برگزار می‌کنند.[۷]
فلسفۀ شکل‌گیری آیین قالی‌شویان
قالی از عنصر‌های نمادین در آیین‌های مذهبی ایران است؛ اما در مراسم قالی‌شویان از نقش زیرانداز دور شده و نمادی از پیکر یا تابوت امامزاده سلطان‌علی محسوب می‌شود. قالی به‌عنوان عنصری فرهنگی در زیست‌بوم کاشان، عاملیت فیزیکی داشته و از منظر انسان‌شناسی، بستری برای تجلی معنای تشییع پیکر و تصویر‌سازی نوعی مراسم سوگواری است.[۸] برخی پژوهشگران، این مراسم آیینی را نوعی هویت‌بخشی به مناسک دانسته‌اند که در همسازی با محیط و زمان، امروزه پررونق‌تر از گذشته برگزار می‌شود.[۹]
شیوۀ برگزاری
یک هفته پیش از آغاز مراسم، در نخستین جمعه از فصل پاییز، مراسم «جار» در فین برگزار می‌شود. این روز که در میان اهالی منطقه به «جمعه‌جار» معروف است، روز فراخوانی برای آیین قالی‌شویان توسط ستاد برگزاری این مراسم است. [۱۰] آنها روز مراسم را معمولاً در دومین جمعه پاییز تعیین می‌کنند. [۱۱] در این مراسم بازار موقت مشهد اردهال به‌مدت یک هفته تا ده روز و مانند نمایشگاه هفتگی در قالب غرفه‌های متعدد برپا می‌شود و صاحبان حرفه‌های مختلف، کالا‌های خود را به مردم و زائران عرضه می‌کنند. [۱۲] برخی از مردم این منطقه معتقدند خرید لوازم از مشهد اردهال به‌دلیل مجاورت با بقعۀ امامزاده سلطان‌علی، موجب خیر و برکت در زندگی می‌شود.[۱۳]
آداب و رسوم آیین قالی‌شویان
- برگزاری مراسم جمعه‌قالی: شب جمعه‌قالی، بسیاری از عزاداران به مشهد اردهال آمده و در زائرسراها، دامنه‌ها و صحن‌های امامزاده مستقر می‌شوند.
- پوشیدن لباس عزاداری و مهیا‌کردن مقدمات مراسم: صبح جمعه، هزاران عزادار با پوشیدن پیراهن مشکی، چوب و چماق‌های تراشیده و مخصوص خود را به‌دست گرفته و در کنار جوی آبی در صحن بقعه جمع می‌شوند.[۱۴]
- نوحه‌خوانی و حرکت به سمت مرقد سلطان‌علی: با شروع مراسم، عزاداران یا حسین‌گویان و با شور و هیجان با پایین و بالابردن چوب‌هایی که در دست دارند برای گرفتن قالی که نماد جسد سلطان‌علی است به‌سمت مرقد سلطان‌علی حرکت می‌کنند. قبل از این که قالی از خادمین امامزاده تحویل گرفته شود در صحن این امامزاده، مراسم نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و سخنرانی برگزار می‌شود.[۱۵]
- جمع‌کردن کمک‌های نقدی توسط ریش سفیدان: پس از پایان سخنرانی و سوگواری یکی از ریش‌سفیدان منطقه، کمک‌های نقدی و نذورات را جمع‌آوری‌کرده و به‌عنوان هدیه به متولی یا سرپرست خادمان امامزاده می‌دهد.[۱۶]
- تشییع نمادین پیکر: خادمان یک تخته قالی لوله‌شده را با پارچه مشکی می‌پوشانند و به ریش‌سفیدان می‌سپارند. چوب به‌دستان با دیدن قالی با شور و هیجان مضاعف و فریاد یا‌حسین به‌سوی قالی می‌روند.[۱۷] آنها قالی را در اختیار گرفته و به‌عنوان نماد جسد امامزاده که در فرش پیچیده شده با ذکر «یا حسین» و هیاهوی زیاد بر دوش نهاده و از صحن خارج می‌شوند. عزداران چوب‌های خود را در آسمان تکان می‌دهند و با این کار مانند سپاهی خشمگین این قالی را به‌سوی چشمه می‌برند.[۱۸]
- برگزاری مراسم نمادین غسل میت: عزاداران پس از تشییع نمادین پیکر امامزاده، قالی را بر روی زمین می‌گذارند؛ سپس برای شستن قالی، چوب‌دستی خود را در آب چشمه فرو‌برده و قطرات آب چوب‌هایی که در دست دارند را به قالی می‌پاشند تا گوشه‌ای از قالی خیس شود. این کار نمادی از شستن و غسل‌دادن پیکر شهید است که به این شیوه برای عموم مردم تصویر‌سازی می‌شود.
- برگرداندن قالی نمادین به محل اولیه آن: سپس به‌همان ترتیب قالی را بر دوش گرفته و وارد صحن امامزاده می‌کنند. بدین ترتیب حدود ظهر، مراسم تمام می‌شود و دسته برای زیارت به مرقد امامزاده می‌روند.[۱۹]
ثبت جهانی در یونسکو
مراسم قالی‌شویان مشهد اردهال در هفتمین اجلاس کمیته بین‌الدول میراث فرهنگی با تلاش‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران، در یونسکو به ثبت جهانی رسید.[۲۰]
کارکرد فرهنگی
آیین مذهبی قالی‌شویان، نماد خون‌خواهی و مبارزه با ظلم و استکبار حاکمان جور است که در قالب فرهنگ از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. همچنین مشارکت‌کنندگان در این آیین مذهبی با تعاون و همکاری، نذوراتی را برای کمک به فقرا و نیز تأمین هزینۀ بازسازی و نگهداری بقعۀ امامزاده گردآوری می‌کنند. آیین قالی‌شویان همچنین یک سازوکار سنتی ایرانیان برای تربیت دینی و اخلاقی مردم است.[۲۱]
پانویس
- ↑ . آزادبخش، «مروری بر مراسم قالی‌شویان»، 1388ش، ص155.
- ↑ «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه.
- ↑ «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه.
- ↑ . فیض، گنجینه آثار قم، ۱۳۵۰ش، ج۲، ص۵۸.
- ↑ . کاکاوند، «قالی به مثابۀ عنصر فرهنگی در مناسک نمادین قالی‌شویی مشهد اردهال»، 1401ش، ص149.
- ↑ . خان‌محمدی، «تحلیل مردم‌شناختی مناسک مذهبی در فرآیند جهانی‌شدن (مطالعه موردی مناسک قالی‌شویان مشهد اردهال)»، 1385ش، ص71.
- ↑ . «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه.
- ↑ . «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه.
- ↑ . آزادبخش، «مروری بر مراسم قالی‌شویان»، 1388ش، ص155.
- ↑ . «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه.
- ↑ . «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه.
- ↑ . «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه.
- ↑ . «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
- ↑ . «قالی‌شویان»، ویکی شیعه.
منابع
- آزادبخش، احسان، «مروری بر مراسم قالی‌شویان»، فرهنگ مردم ایران، شماره 16، ۱۳۸۸ش.
- «آیین قالی‌شویان»، ویکی فقه، تاریخ بازدید: 2 تیر 1402ش.
- خان‌محمدی، کریم، «تحلیل مردم‌شناختی مناسک مذهبی در فرآیند جهانی‌شدن (مطالعه موردی مناسک قالی‌شویان مشهد اردهال)»، شیعهشناسی، شماره 13، 1385ش.
- فیض، عباس، گنجینه آثار قم، قم، مهر استوار، ۱۳۵۰ش.
- «قالی‌شویان»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 2 تیر 1402ش.
- کاکاوند، سمانه، «قالی به‌مثابۀ عنصر فرهنگی در مناسک نمادین قالی‌شویی مشهد اردهال»، کاشان‌شناسی، شماره 29، 1401ش.
.