قمر در عقرب

قمر در عقرب؛ قرار گرفتن ماه مقابل صورت فلکی عقرب.

تشریح نجومی قمر در عقرب

منجمان آسمان360 درجه‌ای را به ۱۲ قسمت و هر قِسم را به ۳۰ درجه تقسیم ‌کرده‌اند به این ناحیه منطقه دائرة البروج می‌گویند. هر قسم 30 درجه را یک بُرج می‌نامند و مجموع 12 برج، همان ماه‌های سال است و برای هر یک نامی متناسب با صورت فلکی برج‌ها در نظر گرفته شده است؛ به‌طور مثال ماه فروردین را حَمَل (به‌معنی قوچ یا بره) و ماه آبان را عقرب (به‌معنی کژدُم) و ماه اسفند را حوت (ماهی) ناميده‌اند.

کره ماه (قمر زمین) در هر 29 روز و 12 ساعت و 44 دقیقه و 3 ثانیه به دور زمین می‌گردد و در هر گردش از منطقه دایرة البروج عبور می‌کند. و در هر یک از صورت‌های 12گانه کمتر از 3 روز ماندگار است. از رویارویی قمر با هر صورت فلکی(برج) به بودن قمر در آن برج تعبیر می‌کنند و قرار گرفتن کره ماه در برابر صورت فلکی عقرب را «قمر در عقرب» می‌گویند که هر ماه تکرار می‌شود.

پیشینه

در گذشته منجمان برای شروع کارها دقت بیشتری به خرج می‌دادند زیرا آنها در یک تقسیم‌بندی برای هر برج خواصی را قائل بودند. آن‌ها اولین برج هر فصلی را منقلب و برج دوم را ثابت و برج سوم را ذوجسدین می‌نامیدند.

از بین برج‌های 12گانه؛ برج‌های ثور، اسد، عقرب و دلو برج‌های ثابت هستند. آنها اعتقاد داشتند زمانی می‌توان به سفر رفت که قمر در برج های منقلب و یا ذوجسدین باشد و زمانی که قمر در برج ثابت باشد، سفر رفتن شگون ندارد. سفر کردن در برج عقرب نیز، که از برج‌های ثابت است، نحس انگاشته می‌شد و آن را همراه با سختی و خوف می‌دانستند.

اصطلاح قمر در عقرب، به‌صورت کنایه از وخامت اوضاع نیز به‌کار می‌رود.

دیدگاه اسلامی

در آیه 97 سوره انعام، تسلط بر ستاره‌شناسی، امری راه‌گشا در زندگی انسان معرفی شده و در تفاسیر به راهیابی سعادت از طریق شناخت ستارگان در تاریکی‌ها تعبیر شده است. امام صادق نیز به کراهت اعمالی مانند ازدواج و مسافرت، هنگام قمر در عقرب، اشاره کرده است. البته در روایات بر این موضوع تاکید شده که وقوع قمر در عقرب، علت کراهت یا حرمت کارها نیست؛ با این حال اقدامات تمهیدی؛ نظیر صدقه دادن، دعا و توکل به‌ خداوند، از تاثیرات منفی آن جلوگیری می‌کند. ائمه و پیشوایان مذهب شیعه، تاثیر وقوع قمر در عقرب را انکار نکرده‌اند اما توجه بیش از حد به اثرگذاری اجرام آسمانی را نکوهش کرده‌اند.

دیدگاه علمای شیعه

علامه طباطبایی معتقد است دلیل عقلی برای اثبات و یا انکار اثرات قمر در عقرب، در دست نیست و هیچ روزی مشخصا نمی‌تواند بد یمن و یا خوش یمن باشد و بیان روایات در این موضوع یا از روی تقیه است و یا اشاره به نقش زمینه‌سازی این پدیده‌ها برای حوادث در زمین است. آیت‌الله جوادی آملی نیز بر این باور است که روزها ذاتا نحس نیستند اما اگر از مسافرت، عقد و یا تشکیل نطفه در این زمان‌ها نهی شده، از باب زمینه‌ساز بودن پدیده‌های آسمانی برای امور زمینی است.

قمر در عقرب در ادبیات فارسی

بسیاری از شاعران و دانشمندان ایرانی با اثرپذیری از عصر خود، شماری از اعتقادات زمان را، در آثار خود جای داده‌ا‌‌ند. شهمردان بن ابی‌الخیر رازی، از جمله افرادی بوده است که در آثار خود به موضوع قمر در عقرب اشاره کرده و سفر کردن در این زمان را باعث شومی و ویرانی می‌دانست. خواجوی کرمانی نیز با اعتقاد به این مسئله اشعاری را بیان کرده است.

چون عزم راه کردم بنمود زلف و عارض

یعنی قمر به عقرب روز سفر نباشد

قمر در عقرب در فرهنگ ایرانیان

در گذشته به دلیل شباهت صورت فلکی عقرب به عقرب از آن هراس داشتند و وجود ستاره قلب العقرب در آن را علت نحسی آن می‌دانستند. در سنگ‌نوشته‌های کهن نیز به شومی و بديمن بودن واقعه قمر در عقرب اشاره شده است. بر اساس این باور فرهنگی، در بسیاری از مناطق ایران در این ایام از سفرکردن، ازدواج کردن، قرارداد بستن و نقل مکان، اجتناب می‌کنند.

منابع

• برومند، علیرضا، «مفهوم‌شناسی قمر در عقرب»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1394ش.
• بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعه تنجیم، با تجدید نظر و تعلیقات دکتر همایی، تهران، کومش، 1362ش.
• «چگونه می‌توان نحوست روزهای قمر در عقرب را برطرف کرد»، در پایگاه خبری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1400ش.
• خواجوی کرمانی، کمال‌الدین محمود، غزلیات، در وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 17 خرداد 1401ش.
• رضازاده ملک، رحیم، «قمر در عقرب»، نشریه نامه انجمن، شماره 21، بهار 1385ش.
• « قمر در عقرب»، در سایت ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1401ش.
• «قمر در عقرب چیست؟»، در سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1401 ش.
• ماهیار، عباس، ثری تا ثریا(دفتر یکم شرح مشکلات خاقانی)، کرج، جام گل، 1382ش.
• واژه‌نامه آزاد، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 13 خرداد 1401ش.